Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 2 | De gelukvinder

Introductie

Edward van de Vendel is geboren in een onderwijsgezin en is zelf ook werkzaam in het onderwijs. Hij is jarenlang directeur geweest van een basisschool in Heemstede die hij samen met anderen opgericht heeft. Inmiddels geeft hij zelf weer les op een andere basisschool en geeft hij gastcolleges op de Hogeschool van de Kunsten in Utrecht. Veel van zijn boeken zijn bekroond met Griffels en met Gouden Zoenen. Bovendien is hij de initiatiefnemer van de Slash-reeks, waarvan De gelukvinder het eerste boek is dat Van de Vendel samen met de uit Afghanistan gevluchtte Anoush Elman schreef. De naam Slash slaat op het feit dat in deze serie boeken verschijnen die gebaseerd zijn op waargebeurde verhalen. Jongeren vertellen aan bekende schrijvers hun verhaal en samen verwerken zij deze verhalen tot een boek. De slash (/) staat voor de samenwerking van de jongere en de auteur.

Inhoud

Hamayun leeft met zijn vrijdenkende ouders en broertjes in Afghanistan waar de Taliban een schrikbewind voeren. Hamayuns vader, Padar, wordt gearresteerd en mishandeld en ook het gezin wordt bedreigd. Telkens als Hamayun denkt dat ze ergens kunnen blijven, moeten ze weer verder vluchten. Soms kunnen ze afscheid nemen en soms niet. Wel is zeker dat hij nieuwe contacten en vriendschappen weer kwijtraakt als ze verder trekken. Na een angstige vlucht en vele omzwervingen, waarbij steeds het gevaar dreigt dat de Taliban hen vinden, komt het gezin aan in Nederland. Hier hoopt Hamayun zijn geluk te vinden, want hier in Nederland mogen ze denken en zeggen wat ze maar willen. Maar ook hier is het gezin niet veilig: de aanvraag van een verblijfsvergunning wordt steeds afgewezen en uiteindelijk is het gezin uitgeprocedeerd. Bovendien duurt het hele proces enorm lang en ondertussen staat het leven van de gezinsleden stil.

Moeilijkheid

Het zal N1- en N2-lezers aanspreken dat De gelukvinder gebaseerd is op een waargebeurd verhaal. Er moet wel interesse zijn voor andere culturen en de problematiek van asielzoekers. Bovendien zullen vooral N1-lezers sommige stukken langdradig vinden en zullen zij de namen moeilijk kunnen plaatsen. De flashbacks zullen niet veel moeilijkheden opleveren voor de meeste N2-lezers, maar N1-lezers moeten wel goed opletten. Zowel N1- als N2-lezers zullen moeite hebben met de twee eindes van het boek; er is een goed einde en een alternatief einde waarbij het gezin Nederland zal moeten verlaten.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Enige ervaring met het lezen van jeugdliteratuur is noodzakelijk als een leerling dit boek wil lezen. Ervaring met literatuur voor volwassenen is niet nodig. Het boek lijkt wel dik (335 pagina's), maar door de indeling valt dat eigenlijk wel mee.
  Interesses Een leerling zal interesse moeten hebben in de leefwereld van iemand die gewoon bij haar of hem in de klas kan zitten. Hij moet nieuwsgierig zijn naar het levensverhaal van een vluchteling die vanuit zijn eigen ervaring daarover vertelt. Hij moet openstaan voor waargebeurde verhalen. Dit past goed bij lezers op N1- en N2-niveau. Voor een N3-lezer ligt de uitdaging bij het reflecteren op dit verhaal, de vertelwijze en bij het in kaart brengen van culturele verschillen.
  Algemene kennis De leerling moet als hij De gelukvinder wil lezen wat verder dan zichzelf kunnen kijken.
  Specifieke literaire en culturele kennis Specifieke literaire en culturele kennis is niet noodzakelijk. Het is wel een voordeel als een leerling iets weet van de achtergronden van vluchtelingen. In het boek worden de omstandigheden wel toegelicht, maar enige kennis van bijvoorbeeld de Taliban is wenselijk. Bij N3-lezers zal deze kennis waarschijnlijk meer aanwezig zijn dan bij N1-lezers.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Het taalgebruik is relatief eenvoudig. Woorden vanuit de Afghaanse taal worden schuingedrukt weergegeven en direct erachter wordt de betekenis gegeven. De namen van veel (bij)personages klinken niet vertrouwd voor Nederlandse leerlingen, maar na een aantal hoofdstukken is de lezer daaraan gewend. Het taalgebruik is verder alledaags. De gelukvinder is geschreven in de taal van jongeren.
  Zinsconstructies De zinnen zijn niet lang of moeilijk, veeleer is er sprake van eenvoudige mededelende zinnen. Er zijn wel samengestelde zinnen, maar deze zijn niet te moeilijk voor de N2-lezer.
  Stijl De stijl is vlot, transparant en toegankelijk. De dialogen zorgen voor afwisseling en variatie. Ook humor ontbreekt niet.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters De leerling kan de personages vrij gemakkelijk begrijpen. Het denken en handelen van de personages is vanuit de beleving ook voor een N1-lezer toegankelijk. Voor de N3-lezer kan het uitdagend zijn om de verschillende karakters meer te beschouwen en te plaatsen in het licht van eigen normen en waarden.
  Aantal karakters Het aantal (round) characters is zeer beperkt. Met name Hamayun staat centraal. Hij wordt getoond in een kring van familie en vrienden. De leerling kan het denken en de gevoelens van de personages gemakkelijk terugvinden in de tekst. Voor lezers op ieder niveau zijn de karakters te behappen. 
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De hoofdpersoon ontwikkelt zich van een jongetje tot een jongvolwassene die alle emotionele gebeurtenissen van een gedwongen vertrek vanuit zijn eigen land naar een volkomen vreemd land moet zien te verwerken. Vanuit de tekst is de ontwikkeling goed te volgen.

Vertrouwdheid met literaire
procedés

 Spanning De spanning in De gelukvinder wordt niet zozeer opgewekt door spannende acties, maar meer door het gevaar waarin Hamayun en zijn familie zich bevindt. Als Padar opgepakt en gemarteld wordt, neemt de spanning toe. Het stiekem bekijken en begraven van dvd's, de vlucht vanuit Afghanistan en het uitblijven van de verblijfsvergunning in Nederland, zorgen ervoor dat de lezer wil weten wat er gebeuren zal. Vooral N2- en N3-lezers zullen door hebben dat de onzekerheid en het onveilige gevoel enorme gevolgen hebben voor Hamayun en zijn familie.
  Chronologie Heden en verleden lopen door elkaar heen in dit boek, maar de opbouw is duidelijk herkenbaar. Het boek verhaalt over het leven van de ik-persoon van zijn achtste tot zijn zeventiende jaar. Het boek bestaat uit zes delen en die zijn weer onderverdeeld in korte, beeldende hoofdstukken met veel dialoog. Elk deel begint met een ervaring van Hamayun in het heden en gaat daarna verder terug in het verleden. N1-lezers kunnen moeite hebben met deze opbouw, lezers op N2 en N3 zullen deze snel doorgronden. 
  Verhaallijn(en) De ik-persoon zit in havo 4 en wil filmer worden, maar eerst schrijft hij een toneelstuk over zijn eigen verleden. Deze verhaallijn is voor alle lezers goed te vatten. 
  Perspectief Het boek is geschreven vanuit een ik-perspectief. Hoofdpersoon is Hamayun (een zestienjarige scholier in havo 4). Ook voor een N1-lezer is het perspectief zodanig, dat herkenning en beleving niet lastig zijn.
  Betekenis Het boek wil aansluiten bij de actualiteit. De bedoeling van de Slash-boeken is een samenwerking van een schrijver en een jongere die iets bijzonders heeft meegemaakt. Alle levenservaringen worden in verhaalvorm weergegeven. Actualiteit en literatuur worden op deze wijze met elkaar verbonden. Het boek kan een eyeopener zijn voor lezers van ieder niveau over hoe het leven van een vluchteling kan zijn. Het slot van het boek laat ook de mogelijkheid open voor een ander eind: the happy ending versus the alternative ending. Voor lezers, N1 en N2, die van gesloten eindes houden, zal hier een uitdaging liggen om ook deze open eindes te gaan waarderen. Voor N1- en N2-lezers is het daarnaast interessant zich te verdiepen in de ontwikkeling van mensen door de omstandigheden waarin zij verkeren. Voor N3-lezers is het interessant zich te verdiepen in de status van asielzoekers.

Relevante bronnen voor docenten

   literairnederland.nl | recensie Coen Peppelenbos, 'Meer dan asielproblematiek'