Docenten Nederlands 15-18 | niveau 2 | De koningin van Paramaribo

Introductie

Clark Accord (Paramaribo, 1961 – Amsterdam, 2011) was een schrijver van Surinaamse afkomst. Na jaren van research debuteerde hij in 1999 met De koningin van Paramaribo, een roman gebaseerd op het levensverhaal van Wilhelmina Rijburg alias Maxi Linder, de beroemdste prostituee van Suriname. Het werd meteen een bestseller. Na dit debuut volgden er nog enkele romans, waarin eveneens sterke vrouwen en Accoords geboorteland een prominente rol spelen, en schreef hij columns en artikelen voor onder meer Het Parool, Trouw en Elsevier.
Hoewel Accord vroegtijdig overleed aan de gevolgen van kanker, zijn zijn inspanningen op literair en cultureel gebied niet onopgemerkt gebleven. Zo ontving hij in 2007 de Bronzen Stier voor Kunst en Cultuur van de Surinaamse gemeenschap, en vlak voor zijn dood in 2011 de Ere-Orde van de Gele ster namens de Surinaamse president en het Ereteken van Verdienste van de Amsterdamse burgemeester.

Inhoud

In De koningin van Paramaribo volgen we Wilhelmina Rijburg alias Maxi Linder van haar geboorte in 1902 tot haar dood in 1981, via de ogen en levens van anderen. Haar hardwerkende en bezorgde ouders doen er alles aan hun dochter, die in de hoerenbuurt opgroeit, een goede opvoeding te geven. Toch 'gaat het mis’. Wat zij niet weten is dat Nelis, een goede kennis en buurman, Wilhelmina op twaalfjarige leeftijd verkracht. Nelis verdwijnt spoorloos en Wilhelmina is getekend voor het leven. Ze besluit op advies van een goede vriendin en prostituee in ruste haar ‘schat’ voortaan duur te verkopen.
Hoewel de trotse Maxi Linder een gegoede klantenkring opbouwt van Nederlanders in het koloniale tijdperk en Amerikanen tijdens de Tweede Wereldoorlog, die zich verwonderen over haar acrobatische kunsten in bed, heeft haar bestaan als prostituee ook een keerzijde. Zo wordt ze geconfronteerd met geweld en komt ze door toedoen van de Amerikanen zelfs in een strafkamp voor prostituees terecht. Op latere leeftijd, als ze haar oude lichaam nauwelijks nog verkoopt, neemt Maxi Linder de zorg voor jonge meisjes in het vak op zich. Zo rijk en geliefd ze ooit was, zo arm en eenzaam sterft ze in haar eigen huis, enkel omringd door haar beruchte honden.

Moeilijkheid

De koningin van Paramaribo gaat over Maxi Linder, maar we leren haar enkel kennen via de verhalen van anderen. Bovendien heeft zij ook nog eens een bijzonder tegenstrijdig en mysterieus karakter. Voor N1- en N2-lezers kan dit lastig zijn, voor N3-lezers juist boeiend, hoewel zij waarschijnlijk de psychologische diepgang missen. De duidelijk gemarkeerde perspectiefwisselingen en sprongen in de tijd zorgen enerzijds voor voldoende afwisseling en tempo voor de beginnende lezer, anderzijds zullen die in het begin aangemoedigd moeten worden door te lezen als niet meteen alles duidelijk is. Dat geldt ook voor het veelvuldig gebruik van Surinaamse woorden, waarvan de betekenis achterin het boek opgezocht kan worden. Voor alle lezers geldt dat ze voorbereid moeten zijn op expliciete seksscènes.

Didactische en letterkundige analyse

Dimensies	Indicatoren	Toelichting \| complicerende factoren
Algemene vereisten	Bereidheid	De leerling moet bereid zijn niet alleen een redelijk dik boek (317 p.) te lezen, maar ook een verhaal over een omstreden onderwerp: prostitutie. Vooral N1-lezers kunnen hier een hele kluif aan hebben. Daartegenover staat een meeslepend en dramatisch verhaal over een bijzondere vrouw.
	Interesses	De koningin van Paramaribo is aan te raden aan leerlingen die geïnteresseerd zijn in verhalen over sterke vrouwen. Ook leerlingen die meer te weten willen komen over de geschiedenis van Suriname, komen aan hun trekken.
	Algemene kennis	Enige kennis over het koloniale verleden van Nederland en Suriname is een vereiste. De positie van Suriname in de Tweede Wereldoorlog en de rol van de Amerikanen daarin kan de leerling opmaken uit het verhaal.
	Specifieke literaire en culturele kennis	Het is handig als een leerling al eerder heeft kennisgemaakt met verhalen waarin het perspectief geregeld wisselt.
Vertrouwdheid met literaire stijl	Vocabulaire	Het woordgebruik is over het algemeen niet moeilijk. Wel kan een hindernis zijn, vooral voor N1-lezers, dat Accord regelmatig gebruikmaakt van woorden en zelfs hele zinnen uit het Sranan. Deze worden achterin het boek uitgelegd in een verklarende woordenlijst, maar dit vertraagt wel het leestempo.
	Zinsconstructies	Voor geen enkel niveau een probleem.
	Stijl	Veel critici hebben kritiek op de stijl van Accord. Hoewel de Surinaamse woorden wel goed de sfeer en de setting van het verhaal neerzetten, zijn de zinnen vaak houterig en doen de beschrijvingen van de seksscènes met woorden als ‘haar bron’ wat Boeketreeksachtig aan. Voor N1- en N2-leerlingen vormt dit geen probleem en zijn de vele dialogen en het directe taalgebruik juist fijn.
Vertrouwdheid met literaire personages	Karakters	Een van de belangrijkste kenmerken van het boek is dat we Maxi Linder niet via haarzelf, maar via de ogen van anderen leren kennen. Dit zorgt ervoor dat er een vrij afstandelijk en soms ook tegenstrijdig beeld van de ‘hoofdpersoon’ ontstaat. Slechts in één hoofdstuk krijgt de lezer direct inzicht in haar gedachten. Dit kan lastig zijn voor de N1- en de N2-lezer, die vooral belevend en herkennend lezen, maar de vele karakters zorgen wel weer voor genoeg identificatiemogelijkheden.
	Aantal karakters	Via ruim tien personages maken we kennis met Maxi Linder. Van haar bezorgde moeder tot een bevriende buurvrouw, en van een trouwe klant tot een stille en jaloerse aanbidder. Dat zijn er veel, maar voor elke lezer te overzien door de duidelijk gemarkeerde perspectiefwisselingen. Bovendien ontstaat hierdoor een genuanceerd beeld van de prostituee.
	Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters	Maxi Linder is een even geliefde als omstreden vrouw in haar tijd. Dit komt duidelijk naar voren in de verhalen van de verschillende omstanders en hoe zij zich tot haar verhouden. Jammer voor N3-lezers is wellicht dat het bij een legende blijft; psychologische diepgang ontbreekt en een ontwikkeling van de ‘hoofdpersoon’ krijg je niet te zien.
Vertrouwdheid met literaire procedés	Spanning	Het verhaal is niet ‘spannend’ in de traditionele betekenis van het woord, maar zeker meeslepend. Door de verschillende perspectieven is het verhaal afwisselend en volgen de gebeurtenissen elkaar snel op. Er komen zelfs enkele actiescènes in het verhaal voor, bijvoorbeeld als Maxi Linder door twee Amerikaanse soldaten wordt beroofd. Dit is prettig voor N1- en N2-leerlingen. N3-leerlingen zullen meer geïnteresseerd zijn in de beweegredenen van Maxi Linder, maar tasten daarbij in het duister.
	Chronologie	Afgezien van de proloog, die begint met de dood van Maxi Linder, wordt haar leven in elkaar chronologisch opvolgende tijdsperioden verteld. De tijdsprongen zijn duidelijk gemarkeerd. Voor geen enkele lezer een probleem.
	Verhaallijn(en)	Elk personage brengt zijn eigen verhaal mee, dus er is sprake van verschillende verhaallijn(en), die elkaar soms kruisen en overlappen.
	Perspectief	Personaal perspectief vanuit verschillende omstanders, uitgezonderd van één hoofdstuk personaal perspectief vanuit Wilhelmina zelf en enkele flashbacks vanuit een alwetende verteller, zoals wanneer Wilhelmina aan vrouw Trude vertelt over wat er is haar jeugd is voorgevallen met oom Nelis. Doordat Maxi Linder het hart op de tong draagt, krijg je via de vele gesprekken toch ook inzicht in haar gedachten.
	Betekenis	N1-lezers zullen De koningin van Paramaribo vooral lezen als avonturenverhaal van een prostituee. N2-lezers zullen daarbij ook meer oog hebben voor de tijd waarin het verhaal zich afspeelt en de geschiedenis van Suriname. N3-lezers zullen door dit verhaal aan het denken worden gezet over het omstreden onderwerp, over een bijzondere vrouw met tegenstrijdige kanten en hoe de beeldvorming rondom zo’n vrouw ontstaat.
Relevante bronnen voor docenten		clarkaccordfoundation.nl \| De Clark Accord Foundation vraagt aandacht voor de literaire erfenis van de schrijver
Externe leestips		Diederik Samwel, Jelaya. Een Surinaamse roman Joost Zwagerman, De buitenvrouw
Auteur docenteninfo		Janneke Blok