Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 2 | Eilandgasten

Introductie

Vonne van der Meer (1952) onderscheidde zich op de middelbare school al als verhalenvertelster. In haar vervolgopleidingen legde zij zich toe op toneel. Ze schreef theaterstukken en regisseerde veel toneelwerk (niet haar eigen stukken overigens). In 1985 bundelde Van der Meer haar eerste verhalen in Het limonadegevoel en andere verhalen. Daarna volgden vele romans, verhalenbundels, novellen en toneel. Eilandgasten, een raamvertelling of 'roman-in-verhalen', betekende haar doorbraak naar een groot publiek.
Na Eilandgasten schreef Van der Meer nog twee verhalenbundels met hetzelfde procedé: De avondboot (2001) en Laatste seizoen (2002), zodat de drie boeken een trilogie vormen.
Vonne van der Meer is getrouwd met de journalist, dichter en schrijver Willem-Jan Otten. Beiden bekeerden zich in de jaren negentig tot het katholieke geloof. Van der Meer is betrokken bij Siriz, een stichting die zich bezighoudt met de bescherming van het ongeboren leven. Haar levensovertuiging vindt men ook terug in haar boeken.

Inhoud

Decor van Eilandgasten is vakantiehuis Duinroos in de duinen op Vlieland. De zes verhalen uit het boek worden verteld door gasten die het huisje beurtelings voor een week of wat langer gehuurd hebben. Zij kampen allemaal met 'iets': ontrouw, verdriet, verdrongen verliefdheid, levensvragen, lastige beslissingen. Daartussendoor lees je korte verslagen van de schoonmaakster van het huisje. Zij fantaseert over de gasten, bijvoorbeeld aan de hand van voorwerpen die zijn achtergelaten of de aantekeningen in het gastenboek.
Het verblijf op het eiland confronteert de tijdelijke bewoners van het huis met hun dilemma’s. Ieder doet daar op zijn eigen manier verslag van. De verhalen zijn met elkaar verbonden, niet alleen door het verblijf in Duinroos, maar ook doordat de personages tijdens hun verblijf op het eiland een ontwikkeling doormaken, soms in de richting van een oplossing, soms door acceptatie van het onomkeerbare. In de verhalen is er een stel dat worstelt met ontrouw, een zwanger jong meisje dat geen abortus wil overwegen, iemand met een midlifecrisis, een oudere man die van plan is een eind aan zijn leven te maken, een hopeloos verliefde jongen die 'zijn' meisje aan iemand anders moet afstaan en een vrouw die door ziekte niet lang meer te leven heeft. Kenmerk is dat in alle verhalen aan het eind een wending ten goede duidelijk wordt.

Moeilijkheid

Eilandgasten is een vrij makkelijk leesbaar boek voor leerlingen op niveau 2. De verhalen moeten het hebben van psychologische spanning en suggestie en niet van actie. De handelingen verlopen traag, veel verhalen bestaan uit overdenkingen van de personages. Inzicht in of herkenning van karaktereigenschappen is eigenlijk noodzakelijk. Voor leerlingen op N1 is dat lastig, N2/N3-leerlingen kunnen de psychologische spanning die wordt opgeroepen, wel waarderen. De morele dilemma’s die in de verhalen aan de orde komen (zoals abortus, zelfmoord, euthanasie) zijn misschien niet allemaal even goed invoelbaar voor N1-lezers, leerlingen met hogere niveaus worden waarschijnlijk wel aan het denken gezet.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid De verhalen in het boek zijn met gemak te lezen, ook voor een N1-lezer. Het taalgebruik is helder en niet moeilijk, het is een vrij dun boek. Door de afwisseling van verhalen kunnen N1-lezers het boek zeker aan. Anderzijds is het misschien lastig om bij elk nieuw verhaal zich weer een andere situatie voor te stellen.
De lezer moet bereid zijn zich te  verplaatsen in de personages die met dilemma’s worstelen, en zich te verdiepen in de vaak morele kwesties.
  Interesses Er moet bij de lezer van Eilandgasten interesse zijn voor de zeer diverse problemen waar de gasten mee kampen. Ook voor de personages, die van zeer verschillende leeftijd zijn, moet de lezer interesse hebben, met name voor de kwesties die op een bepaalde leeftijd spelen: verliefdheid, ontrouw, (on)gewenste zwangerschap, stagnatie in de carrière, ouderdom, terminale ziekte. 
  Algemene kennis Niet specifiek vereist. Enig idee van het leven op een eiland, ook als je daar een week als gast bent, kan helpen om je eerder vertrouwd te voelen in het verhaal.
  Specifieke literaire en culturele kennis Niet van toepassing.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Eenvoudig. Voor een lezer vanaf N1-niveau geen probleem.
  Zinsconstructies Geen probleem.
  Stijl Vrij sober. Er is weinig beeldspraak, de stijl is direct. Wat stijl betreft is het boek geschikt voor lezers vanaf N1.

Vertrouwheid met literaire personages

 Karakters Bij elk verhaal horen nieuwe karakters. Zij zijn voor jonge lezers deels herkenbaar, maar voor een deel ook minder goed. Het vijfde verhaal over de verliefde jongeren (Tom, Walter en Willemijn) zal jonge lezers aanspreken. Maar bijvoorbeeld het vierde, over een man in een 'midlife crisis', is minder herkenbaar doordat jonge lezers mogelijk niet goed aanvoelen wat er in zo’n persoon omgaat.
  Aantal karakters In elk verhaal treden nieuwe personages op. Zij zijn ook zeer divers. Dat is voor lezers van N1 misschien lastig. Telkens moet je je opnieuw in een verhaal en in de personen 'inwerken', maar een N2-lezer gaat dat goed af; de vlotte verteltrant helpt daarbij.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters Veel personages maken een ontwikkeling door. Ze proberen voor een kwestie een oplossing te vinden of bijvoorbeeld een trauma te verwerken. Dat is niet altijd eenvoudig te volgen voor N1- en N2-lezers.
De verhouding tussen karakters speelt alleen binnen één verhaal, niet tussen de verschillende verhalen.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Er is alleen sprake van psychologische spanning: hoe zal iemand reageren, welk besluit neemt een persoon? Komt het tot een uitbarsting tussen geliefden of wordt de vrede getekend? De N2-lezer waardeert deze psychologische spanning meer dan de N1-lezer.
  Chronologie De volgorde van de verhalen is chronologisch. Dat is alleen van belang voor de verbindende elementen of motieven: het gastenboek met aantekeningen van de vorige bewoners, het veertje, het takje.
Binnen de verhalen wordt er wel teruggesprongen in de tijd, maar dit is voor lezers van alle niveaus goed te volgen.
  Verhaallijn(en) Elk van de zes verhalen heeft zijn eigen lijn. Die lijn vormt geen probleem. Door het relaas van de schoonmaakster ontstaat een verbindend element waardoor het geheel geen bundel losse verhalen is.
  Perspectief Het perspectief wisselt in sommige verhalen, zoals het eerste, voortdurend. Dat is soms lastig te volgen, ook voor N2-lezers. N3-lezers hebben hier minder moeite mee.
Dat het perspectief in de diverse verhalen steeds ergens anders ligt, is nauwelijks een probleem. Alleen lezers van N1 zouden er moeite mee kunnen hebben dat elk verhaal op zichzelf staat en het perspectief in elk van de verhalen bij iemand anders ligt. 
   Betekenis Eilandgasten is vooral een psychologische raamvertelling. De kern is dat de tijdelijke bewoners van vakantiehuisje Duinroos met een kwestie zitten. Tijdens het verblijf op het eiland, in en rondom het huisje, maar ook bijvoorbeeld fietsend over het eiland of wandelend langs het strand, proberen zij 'schoon schip' te maken of een uitweg uit hun dilemma te vinden. De verhalen zijn daardoor niet echt spannend, zij bestaan vooral uit het relaas van de mentale en gevoelsmatige worsteling van de personages; die worsteling is literair vormgegeven, bijvoorbeeld doordat via een wisseling van perspectief ook de visie en gevoelens van een partner tot uitdrukking komt, zoals in het eerste verhaal.
Dit is voor N1-lezers een hele kluif, en zelfs N2- en N3-lezers zal het niet zo makkelijk afgaan om de psychologische diepgang in de verhalen te duiden. Vooral N3-lezers worden aangezet tot reflectie over de maatschappelijke, morele thema’s die in de verhalen aan de orde zijn.

Relevante bronnen voor docenten 

   vonnevandermeer.nl | website van de schrijfster
boekentaal.info | analyse van het boek
Interview met Arjan Visser in Trouw, in: De Tien geboden. Gesprekken over religie en spiritualiteit. Amsterdam: Paradigma, 2010 (ook te vinden via scholieren.com, onderaan dat boekverslag).