Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 2 | Kinderjaren

Introductie

De novelle Kinderjaren (1978) was het debuut van Jona Oberski. Het boekje maakte ook internationaal diepe indruk. Vertalingen verschenen onder meer in Engeland, Duitsland, Finland, Italië, Canada, Israël, de Verenigde Staten, Frankrijk, Noorwegen en Zweden. In 1993 werd Kinderjaren verfilmd door de Italiaanse regisseur Roberto Faenza als Jona che visse nella balena (Jonah Who Lived in the Whale). De film is op dvd uitgebracht als Look to the sky. In 1983 verklaarde Harold Pinter Kinderjaren tot het beste boek van het jaar. De overige literaire publicaties van de kernfysicus Oberski, De ongenode gast (1995) en De eigenaar van niemandsland (1997) waren minder succesvol bij het grote publiek.
Naar: amboanthos.nl en schrijversinfo.nl

Inhoud

Het boek Kinderjaren bestaat uit vier delen. In ieder deel wordt vanuit het perspectief van een kind ingegaan op een episode uit het leven van een klein jongetje dat opgroeit tijdens de Tweede Wereldoorlog en de periode vlak daarna. Het verhaal begint als de ik-verteller drie jaar oud is.
 Tijdens de oorlog komt het jongetje met zijn ouders in diverse concentratiekampen terecht. Door zijn jonge leeftijd en zijn gebrek aan kennis over de oorlog - zijn vader houdt hem bijvoorbeeld voor dat ze op weg zijn naar Palestina - bekijkt hij de omstandigheden met open vizier. Dat levert schrijnende beschrijvingen van de oorlogswerkelijkheid op.
 Kinderjaren is opgedragen aan de pleegouders van de auteur 'die heel wat met me hadden uit te staan'.

Moeilijkheid

Kinderjaren is een dun boekje dat ingaat op het leven in oorlogstijd, vanuit het perspectief van een kind. Dat maakt het boek in eerste instantie geschikt voor lezers op N1 en N2 die het boek vooral belevend en herkennend zullen lezen.
 Maar de gebeurtenissen die het kind tijdens de oorlog niet volledig begreep, worden in Kinderjaren beschreven zonder volwassen interpretatie achteraf. Gesprekjes en gedragingen worden weergegeven, maar de gevoelens vaak niet benoemd. Ook het gedrag van de overige personages, meestal volwassenen, wordt alleen beschreven en niet geduid.
 Er zijn dus aardig wat open plekken. Dit vergt van lezers op N1 en N2 wel het vermogen en de bereidheid zich in te leven in de belevingswereld van een kind, maar ook in die van volwassenen. Ook is enige algemene kennis over de Jodenvervolging nodig om open plekken in het verhaal in te vullen. Al met al een hele klus voor N1-lezers. N3-lezers kunnen zich onder meer buigen over waarom er voor dit bijzondere perspectief is gekozen en waarom deze perspectiefkeuze schuurt bij de lezer. Lezers op N3 komen verder geen moeilijkheden tegen bij dit boek.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Kinderjaren lijkt niet zo'n grote bereidheid van de lezer te vragen doordat het een dun (118 pagina's) boekje is, met weinig personages en eenvoudig taalgebruik. Wel moet de leerling bereid zijn zich te verplaatsen in de belevingswereld van een jong kind om Kinderjaren te waarderen. Hij moet tussen de regels door willen lezen en bereid zijn open plekken in te vullen.

 

 Interesses Er moet interesse zijn voor de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog, hoewel het boekje ook een eerste kennismaking zou kunnen zijn met de vele literatuur over de oorlog. Het boek is voor zowel jongens als meisjes geschikt.

 

 Algemene kennis Dit boek vereist enige algemene kennis over de Jodenvervolging in Nederland en de omstandigheden in concentratiekampen, zodat de summier geschetste gebeurtenissen en plaatsen geduid kunnen worden. Bijvoorbeeld: het kamp, Palestina. Deze kennis zal bij de meeste N2-lezers aanwezig zijn en anders zijn daar prima opdrachten bij te verzinnen. Daarnaast moet de leerling het vermogen hebben zich te verplaatsen in de belevingswereld van een (zeer) jong kind, maar ook in die van volwassenen. De emotionele betekenis van het zingen van het (waarschijnlijk voor jonge lezers onbekende) lied 'Waar de blanke top der duinen' kan uit de context opgemaakt worden.

 

 Specifieke culturele en literaire kennis Het motto voorin Kinderjaren is een fragment uit een gedicht van Judith Herzberg. Voor de duiding van het motto kan het helpen te weten wie Herzberg is en dat Oberski is begonnen met schrijven nadat hij een workshop van haar had gevolgd. Voor lezers op N1 en N2 is het duiden van een motto niet iets vanzelfsprekends.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Het vocabulaire zal over het algemeen ook voor N1-lezers geen probleem vormen. Een (waarschijnlijk) onbekend woord als 'gamel' in deel III wordt meteen uitgelegd.

 

 Zinsconstructies De zinnen zijn vrijwel allemaal kort en eenvoudig van constructie en zullen voor geen enkele lezer een probleem vormen. De meeste zinnen beginnen met het onderwerp, gevolgd door de persoonsvorm en de rest van de zin.

 

 Stijl De stijl is eenvoudig; het woordgebruik is niet moeilijk; de zinnen zijn - vooral in de eerste delen - opvallend kort: vaak worden twee korte hoofdzinnen gebruikt in plaats van een samengestelde zin. Directe rede komt regelmatig voor. Er is vaak sprake van een feitelijk relaas, waarbij gevoelens niet worden benoemd. N1- en N2-lezers die niet begrijpen dat deze manier van schrijven het onbegrip van het kind weerspiegelt, kunnen de stijl wat onbeholpen vinden. Het is een uitdaging om deze leerlingen daarover na te laten denken.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters De hoofdpersoon is de ik-verteller. Zijn naam blijft onbekend. De moeder en de vader spelen een belangrijke rol in zijn leven. In het kamp en daarna neemt de jonge vrouw Trude de rol van de moeder zo goed mogelijk over. In het kamp zijn andere kinderen, die vooral als groep worden beschreven. Er worden geen namen genoemd. De blik van de ik-verteller op de andere personages is kinderlijk. Zij worden alleen beschreven in relatie tot hemzelf. Hij beschrijft wat ze doen en zeggen, maar interpreteert niet.

 

 Aantal karakters Het aantal personages is beperkt en overzichtelijk.

 

 Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters Ouders en andere personages worden alleen in relatie tot de jonge ik-verteller beschreven. Hun beweegredenen of gevoelens moet de lezer zelf invullen.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning De hoofdpersoon maakt allerlei ingrijpende gebeurtenissen mee, maar beseft op dat moment de reikwijdte van bepaalde gebeurtenissen of opmerkingen niet of niet volledig. De focus ligt niet op 'spannende' gebeurtenissen, maar op voor volwassenen minder belangrijke aspecten die wel indruk maken op een kind. N1-lezers kunnen de beginhoofdstukken zelfs enigszins saai vinden, omdat ze veel beschrijvingen bevatten, maar weinig actie. Lezers op N2 en N3 kunnen beter uit de voeten met het feit dat je als lezer meer weet dan de hoofdpersoon.

 

 Chronologie Het verhaal wordt in chronologische volgorde verteld. Er zijn tijdsprongen, soms ook midden in een hoofdstukje. Ook voor N1-lezers zal dit geen moeilijkheden opleveren voor het begrip van de verloop van het verhaal.

 

 Verhaallijn(en) Er is maar één verhaallijn.

 

 Perspectief Er is sprake van een ik-perspectief. De ik-verteller blikt terug (er wordt verleden tijd gebruikt), en toch lijkt er uitsluitend sprake te zijn van een belevend ik, doordat er niet meer wordt verteld dan hetgeen op dat moment begrepen werd. Een uitdaging voor lezers op N3 om over deze manier van vertellen na te denken.

 

 Betekenis Lezers van alle niveaus zullen Kinderjaren ervaren als een aangrijpend (autobiografisch) verhaal over een Joods jongetje in de oorlog. N1-lezers met weinig inlevingsvermogen in kinderen zullen het verhaal redelijk kunnen volgen, maar minder oog hebben voor de impact van dergelijke gebeurtenissen op een kind, omdat de emoties niet expliciet beschreven worden. Een N3-lezer zal zich realiseren dat het op zich al heel veelzeggend is dat een volwassen ik-verteller in staat is de leefwereld van een kind tot in detail op te roepen. Het laatste hoofdstukje is symbolisch op te vatten. Zelfs N3-lezers zullen hier moeite mee hebben. Ook de duiding van het motto zal N3-lezers enige moeite kosten.

Relevante bronnen voor docenten

 

 literatuurgeschiedenis.nl | informatie over Kinderjaren incl. leesfragment
 schrijversinfo.nl | overzicht van leven en werk van Jona Oberski
 'Jona Oberski', in: Kritisch Lexicon van de Nederlandstalige Literatuur na 1945 (november 1988)