Docenten Nederlands 15-18 | niveau 2 | Lieveling

Introductie

Kim van Kooten (1974) is vooral bekend als actrice en scenarioschrijfster. Ze speelde in o.a. Zusje, Hollands Hoop en Missie Aarde. Ze schreef de scenario’s voor de bioscoophits Alles is liefde en Alles is familie.
Al een lange tijd wilde Kim van Kooten een boek schrijven, alleen had ze nog geen verhaal. Bij Pauline Barendregt was het juist andersom: ze had een verhaal dat ze graag wilde vertellen maar wilde zelf geen roman schrijven. In Lieveling vertelt Kim van Kooten een verhaal over misbruik, gebaseerd op het leven van Barendregt. Met het vertellen van haar verhaal wil Barendregt het taboe over misbruik doorbreken.

Inhoud

Puck verhuist op haar vijfde verjaardag met haar half-analfabete moeder vanuit een achterstandswijk in Rotterdam naar Zwijndrecht. Daar woont namelijk Ludovicus, de rijke vriend van haar moeder. Puck noemt hem ‘ome meneer’. Al heel snel ontpopt deze nieuwe stiefvader zich tot een pedoseksueel die zijn handen niet van het meisje kan afhouden. De moeder is vooral met zichzelf bezig en het lijkt alsof ze niets doorheeft. Daardoor is Puck overgeleverd aan de grillen van haar stiefvader. Het misbruik duurt voort tot Puck op dertienjarige leeftijd de moed vindt om haar verhaal aan meester Hofslot te vertellen. Pucks moeder is niet bij machte om een nieuwe start te maken met haar dochter. Uiteindelijk trekt Puck onder druk van de familie van haar moeder haar aanklacht in en neemt Ludovicus haar en haar moeder weer onder zijn hoede.

Moeilijkheid

Van Kooten beschrijft het misbruik vanuit het ik-perspectief van Puck. Lieveling is niet moeilijk geschreven en daardoor ook geschikt voor N1-lezers. Kindermisbruik is een zwaar onderwerp, al vertelt Van Kooten het verhaal met veel humor. Niet elke leerling zal het prettig vinden hierover te lezen, ook omdat het misbruik onverbloemd wordt beschreven. Lieveling is zeker geschikt voor N3-lezers, al hebben die misschien moeite met het platte en karikaturale van sommige personages.

Didactische en letterkundige analyse

Dimensies	Indicatoren	Toelichting \| complicerende factoren
Algemene vereisten	Bereidheid	De leerling moet bereid zijn over een heftig thema te lezen, namelijk kindermisbruik. Misschien spreekt Lieveling meisjes meer aan dan jongens.
	Interesses	Interesse in ingewikkelde en ongewone relaties is een pre.
	Algemene kennis	Niet noodzakelijk.
	Specifieke literaire en culturele kennis	Niet noodzakelijk.
Vertrouwdheid met literaire stijl	Vocabulaire	Geen probleem.
	Zinsconstructies	Geen probleem.
	Stijl	Van Kooten vertelt het verhaal met humor die zorgt voor ‘comic relief’. De feiten zijn schrijnend en het lezen erover wordt daardoor dragelijker.
Vertrouwdheid met literaire personages	Karakters	Puck is de hoofdpersoon, verder zijn haar moeder Patricia en stiefvader Ludovicus de belangrijkste personages. Ook spelen meester Hofslot, oma Crooswijk, tante Hannie, oom Joop, Wil en Guusje een rol in het verhaal.
	Aantal karakters	Geen probleem.
	Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters	Puck ontwikkelt zich van een grappig aanhankelijk kind tot een zwijgzame, teruggetrokken puber die lijdt aan anorexia. Dat heeft alles te maken met het jarenlange misbruik. Haar moeder heeft waarschijnlijk niets in de gaten. Zij wordt steeds labieler. Ze begrijpt niet waarom Ludovicus haar niet aanraakt en zoekt een toevlucht in shoppen en het drinken van steeds meer rosé. Uiteindelijk moet ze tijdelijk in een inrichting worden opgenomen. Puck zorgt meer voor haar moeder dan andersom. De overige personages maken geen ontwikkeling door. N3-lezers missen mogelijk psychologische diepgang in het boek.
Vertrouwdheid met literaire procedés	Spanning	Vanaf het begin van het verhaal is het misbruik duidelijk. Je vraagt je wel af hoe ver de stiefvader zal gaan, of Pucks moeder het zal ontdekken, of Puck zich zal redden en zo ja, hoe. Omdat je een antwoord wilt op dat soort vragen, lees je verder. Dat geldt ook voor de N1-lezer.
	Chronologie	Het verhaal wordt chronologisch verteld in de tegenwoordige tijd. Er zijn vijf delen met de titels 1975, 1977, 1980, 1983, 1984.
	Verhaallijn(en)	Er is één verhaallijn, over het misbruik van Puck door haar stiefvader.
	Perspectief	Lieveling wordt verteld vanuit het ik-perspectief van Puck. Als vijfjarige weet ze niet dat wat Ludovicus doet verkeerd is. De lezer weet meteen wat er aan de hand is als Ludovicus Puck in bad doet en met zijn handen afdroogt ‘omdat er geen handdoeken zijn’.
	Betekenis	Lieveling zet aan het denken over kindermisbruik. Hoe kan het dat niemand iets doorheeft? Wat betekent jarenlang misbruik voor de ontwikkeling van een kind? Dat zijn relevante vragen voor alle niveaus. Daarnaast is voor N3 interessant dat Van Kooten de jeugdervaringen van een vriendin verwerkt in het boek. De N3-lezer kan zich ook verdiepen in de stijl: wat is het effect als je gruwelen met een grap beschrijft?
Relevante bronnen voor docenten		Lucas Zandberg, Kim van Kooten: Lieveling, op: tzum.info Sylvia Witteman, Lieveling is een voor de hand liggende bestseller, op: volkskrant.nl Jann Ruyters, Papa en ik in ons blootje op de bank, op: trouw.nl Jessica van Geel, Ik hoop dat de mensen niet meer wegkijken, op: nrc.nl
Externe tips		Ted van Lieshout, Mijn meneer Arthur Japin, Maar buiten is het feest
Auteur docenteninfo		Monique Metzemaekers