Docenten Nederlands 15-18 | niveau 2 | School-idyllen
Introductie
Anthonetta (Top) Naeff werd op 1878 geboren als enige dochter van een tamelijk welgesteld gezin in Dordrecht. Haar vader was beroepsofficier en haar moeder stamde uit een oud koopmansgeslacht. Toen ze achttien was verloor zij haar vader en ging met haar moeder bij haar grootmoeder wonen. Zij debuteerde op eenentwintigjarige leeftijd met het toneelstuk De genadeslag. Al snel daarna, in 1900, volgde de roman die haar beroemd zou maken, School-idyllen. Er volgden nog meer romans, enkele toneelstukken en vele novellen. Top Naeff trouwde met de eerste man die haar het hof maakte, maar verliefd werd ze pas later, en wel op acteur en regisseur Willem Royaards. Tot 1930 was zij naast schrijver ook toneelrecensent en literair redacteur voor diverse media. In 1953 stierf zij. Haar naam werd voor altijd aan het theater verbonden met de introductie van de Top Naeff-prijs voor veelbelovend toneeltalent. De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden maakte haar in 1952 erelid. Een paar weken voor haar dood werd zij als eerste vrouw tot ereburger van de stad Dordrecht benoemd.
Inhoud
Jet van Marle, de zestienjarige hoofdpersoon uit School-idyllen, woont bij haar strenge oom en tante, omdat haar ouders jong zijn overleden. Ze heeft een broer, Huug, die al drie jaar als zeeofficier in West-Indië werkzaam is. Gelukkig heeft ze vier heel goede vriendinnen, Lien, Noes, Jeanne en Maud. Ze zitten bij elkaar in de klas en maken hun huiswerk samen, eten taartjes, worden verliefd en hebben de slappe lach. Ze maken het zo bont dat een van hen van school gestuurd wordt. Jet blijft aan het einde van het schooljaar zitten, maar gewend als zij is teleurstellingen te incasseren, laat zij geen traan daarom. In de vakantie ontwikkelt zij haar zangtalent en treedt op. In het najaar verwacht zij haar broer terug en zij hoopt dat hij aanwezig zal kunnen zijn op haar zeventiende verjaardag, waar ze erg naar uitkijkt. Helaas wordt ze zeer ernstig ziek en overlijdt uiteindelijk op haar verjaardag. In het laatste hoofdstuk vindt een tijdsprong van vier jaar plaats. Noes is inmiddels gehuwd met een luitenant en Maud is getrouwd met de broer van Jet. Mauds dochtertje is vernoemd naar haar overleden tante. Een kleine reünie sluiten de vriendinnen af met een rondje langs hun oude school en de bakkerij, waar ze een taartje eten op de vriendschap.
Moeilijkheid
Aanbevolen editie: de uitgave van Gottmer (2010) waarin de spelling is aangepast en moeilijke woorden in voetnoten worden uitgelegd.
Het boek is makkelijk toegankelijk; meisjes kunnen zich goed inleven vanwege de onderwerpen, de ruimte waar alles zich afspeelt en de leeftijd van de hoofdpersonen. Ook jongens zullen door dit boek verrast kunnen worden, omdat het een inkijkje biedt in de meisjeswereld. Voor leerlingen op N1 zullen het verouderde taalgebruik en de ouderwets aandoende omgangsvormen een drempel vormen. Voor leerlingen van N2-niveau is het boek uitdagend en biedt het verhaal daarnaast herkenning. Voor N3 heeft het verhaal ook nog voldoende te bieden waar het gaat om motieven en thema. Ook kunnen leerlingen van dit niveau beginnen met het onderscheid maken tussen literatuur en lectuur, iets waar deze roman zich goed voor leent. N3-lezers kunnen de voetnoten overslaan.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | Voor leerlingen van N1 zal zowel de lengte (253 pagina's) als de leeftijd van het boek een obstakel vormen. Daar tegenover staan de herkenbare personages en hun dilemma's. |
| Interesses | Vooral meisjes zullen zich aangetrokken voelen tot het lezen van dit boek. Maar wellicht vallen ook jongens van N3 ervoor te porren zich te verdiepen in deze hun onbekende wereld, juist vanwege het feit dat de meisjes zich op bepaalde fronten niet stereotiep gedragen. | |
| Algemene kennis | Geen algemene kennis vereist; de lastige woorden worden (vaak zeer uitgebreid) uitgelegd onderaan de bladzijde. | |
| Specifieke literaire en culturele kennis | Hoewel het boek verschillende muziekstukken en gedichten uit de beschreven periode noemt, is specifieke cultuurhistorische kennis van deze tijd geen vereiste om het boek te begrijpen. Mogelijkerwijs is het klasseverschil iets waaraan de leerlingen moeten wennen. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | Het vocabulaire is dat van het fin-de-siècle, waarbij de taalfouten van Naeff niet zijn gecorrigeerd in de heruitgave van Gottmer. (Ook in de voetnoten van Blonden zijn kleine fouten blijven staan.) |
| Zinsconstructies | Vaak samengestelde zinnen, veel dialogen. | |
| Stijl | Top Naeff wisselt ernst en spot af in haar boek. Het is de vraag of de N1-lezer de humor herkent, maar zo niet, dan is dat geen probleem. Verder kan dit boek gezien worden als een tijdsdocument zonder diepere betekenis. Voor die tijd echter betekende dit boek een breuk met de clichés in de gangbare jeugdliteratuur, reden waarom sommigen zich keerden tegen dit boek. Stilistisch gaat er een frisse wind waaien vanwege de helderheid, de humor en de tragiek waarmee Naeff de belevenissen schetst. Was de jeugdliteratuur tot die tijd vooral zeer moralistisch te noemen, dat kan van School-idyllen niet echt gezegd worden. De wereld van de schalkse groep meisjes wordt van binnenuit getekend en als er een oordeel geveld wordt dan is dat vooral richting oom en tante Van Marle, die geen enkel empathisch vermogen aan de dag leggen. | |
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters | In de roman spelen de vijf meisjes de hoofdrol, waarbij Jet als een soort primus inter pares fungeert, vanwege haar eigengereidheid, veroorzaakt door haar eenzame positie en geringe steun van het thuisfront. Zij kan gezien worden als de ware heldin van het verhaal, een typering die versterkt wordt door haar tragische dood. |
| Aantal karakters | De vijf vriendinnen spelen de hoofdrol, waarbij Jet als spil fungeert. De mensen om hen heen, op school, in het gezin, zijn eenvoudig te plaatsen. | |
| Ontwikkeling van de karakters | Er is geen sprake van karakterontwikkeling; de roman ontleent zijn kracht juist aan de vaste rolverdeling van de meisjes en hun opvoeders, waarbij de meisjes een minder traditionele rol krijgen toebedeeld dan gebruikelijk was en verwacht werd in die tijd. Het enige moment dat er gesproken kan worden van een ontwikkeling is gedurende de logeerpartij in Rotterdam. | |
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning | Er valt genoeg te beleven in dit boek over vijf opgroeiende ondeugende pubers. Dat maakt dat het boek ook voor N1 aantrekkelijk is. De ongezeglijkheid en spot van de meisjes kunnen het boek misschien ook aantrekkelijk maken voor jongens. |
| Chronologie | Het verhaal wordt chronologisch verteld, met een tijdsprong in het laatste hoofdstuk, dat meer als een epiloog beschouwd kan worden. | |
| Verhaallijn(en) | Er zijn meerdere verhaallijnen, wat ingewikkeld kan zijn voor N1-lezers. | |
| Perspectief | Er is sprake van een alwetende verteller die zijn mening etaleert: '(…) en zo was 't kleine meisje in het kille ouderwetse huis gekomen, waar ze geduld werd om 't voordeel, meer niet.' Deze expliciete toelichtingen zijn overbodig voor lezers vanaf N3. | |
| Betekenis | Voor N1-lezers zal School-idyllen makkelijk te duiden zijn als een romantisch boek. De personages zijn herkenbaar en bovendien zijn ze eenvoudig te bestempelen als goed of slecht. N2-lezers zullen door hun persoonlijke betrokkenheid bereid zijn om zich te verdiepen in de verschillen tussen hedendaagse pubers en de bakvissen van toen. Voor een N3-lezer biedt dit boek het een en ander op het gebied van thema en motieven. Ook de vooruitwijzingen naar de tragische dood van Jet kunnen de N3-lezer scherpen. Verder biedt dit verhaal een mooie opstap om het verschil onder woorden te brengen tussen lectuur en literatuur. Voor zeer gevorderde N3-lezers of hoger is het verhaal een geschikt aanknopingspunt om zich te verdiepen in het naturalisme. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
Gé Vaartjes, Rebel & dame. Biografie van Top Naeff, Amsterdam/Antwerpen, Querido, 2010. |