Docenten Nederlands 15-18

Introductie

Jaap Robben (Oosterhout, 1984) debuteerde als romanschrijver met Birk in 2014. Daarvoor was hij vooral dichter (o.a. Stadsdichter van Nijmegen van 2008 tot 2010). Hij maakte met verschillende illustratoren ook boeken voor kinderen, een mengeling van gedichten en prenten.
In een radio-interview vertelde hij dat hij op zestienjarige leeftijd begon met cabaret. Hij werd door zijn moeder door het land gereden om op allerlei podia bij cabaretfestivals op te treden. Hij zei nu niet meer aan cabaret te doen, omdat het een soort humor op bestelling is. Wel schrijft hij voor theater en toneel.
Ook interviewde hij op festivals (o.a. Lowlands en Crossing Border) bekende schrijvers als Ian McEwan, Esther Gerritsen en Dimitri Verhulst.
Zijn debuutroman is jubelend ontvangen en viel flink in de prijzen (o.a. Dioraphte Literatour Publieksprijs en de Nederlandse Boekhandelprijs). Het boek wordt verfilmd door Marius Groothof.

Inhoud

Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
In Birk maken we kennis met de belevenissen en de gevoelswereld van Mikael Hammerman. Aan het begin is hij een jaar of negen. Mikael woont met zijn ouders, vader Birk en moeder Dora, op een zeer afgelegen eiland ergens tussen Schotland en Noorwegen. Op het eiland woonde tot voor kort nog een buurvrouw, mevrouw Augusta, maar die is overleden. Haar huis staat leeg. De enige andere bewoner van het eiland is Karl, een knoestige visser.
In het begin van de roman verdrinkt de vader, door toedoen van zijn zoon. Aanvankelijk verzwijgt Mikael de toedracht tegenover zijn moeder. De vader wordt als vermist beschouwd en de moeder wil de gedachte dat hij verdronken is, niet toelaten.
Mikael zondert zich steeds vaker af. Hij gaat regelmatig naar het leegstaande, inmiddels vervallen huis van de overleden buurvrouw. Soms trekt hij op met Karl, de visser om hand- en spandiensten te verrichten. Als Karl probeert om het met Mikaels moeder aan te leggen, gooit Mikael een ruit in bij Karl. Daarmee valt ook de relatie met Karl aan diggelen.
In de loop van het verhaal, dat zo’n zes jaar beslaat, wordt Mikael van kind puber en jongvolwassene. Zijn onberekenbare moeder ziet Mikael als vervanging van haar verdwenen man. Ze probeert een fysieke relatie met Mikael op te bouwen. Die voelt zich daar erg ongemakkelijk bij en wijst de toenaderingspogingen op zeker moment resoluut af.
In het huis van mevrouw Augusta zit een grote zeemeeuw op een nest. Uit één ei komt een jong. Mikael ontfermt zich daarover, maar niet consequent. Aan het eind van de roman heeft dit een dramatisch gevolg. De moedermeeuw heeft het jong doodgepikt.
De parallellen met rollen die de personages op het eiland vervullen, liggen voor de hand, vooral die van moeder en zoon. Mikael probeert zijn weg in het leven te vinden, getekend door de schuld over de dood van zijn vader, en worstelend met het ontluiken van zijn seksualiteit, die zich op het afgelegen eiland niet op een natuurlijke manier kan ontwikkelen. Hij zal vooral moeten proberen om los te komen van zijn moeder.

Moeilijkheid

Birk is qua verhaallijn en taal gemakkelijk te lezen, zeker voor een leerling op N3. Maar een lezer moet zich wel goed kunnen verplaatsen in hoofdpersoon Mikael, die in zo’n geïsoleerde situatie leeft, met een groot schuldgevoel. Voor een N2-leerling is de diepere betekenislaag wat lastig.
Robben schrijft ogenschijnlijk simpel proza, maar de beelden zijn origineel en raak. Door de korte hoofdstukjes of episoden 'leest het boek lekker weg'. De dialogen zijn alledaags, in korte, soms heel afgemeten zinnen. De wijze van vertellen is ook suggestief: er wordt veel niet of nauwelijks gezegd. Als lezer moet je aanvoelen wat er achter de woorden schuilgaat, ook in de dialogen. Een leerling op N2 zal deze verteltrant niet altijd op waarde weten te schatten, voor leerlingen met N3 of N4 moet dat suggestieve vertellen geen probleem zijn.