Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | De ruimte van Sokolov

Introductie

Leon de Winter (1954) is een auteur met ruim twintig titels op zijn naam. Hij wordt zowel bewonderd als verguisd: bewonderd om zijn taalgebruik en schrijftechniek en verguisd om zijn vermeend effectbejag en commerciële uitstraling. Naast schrijver van romans is hij ook auteur van filmscenario's. In de publieke ruimte laat hij ook vaak van zich horen: hij is als columnist actief (geweest) bij Elsevier en de Telegraaf; behalve als publicist en Twitteraar is hij ook regelmatig te gast geweest in talkshows. Van zijn Joodse afkomst is veel terug te vinden in zijn werk. Hij neemt ook een duidelijk standpunt in in de discussies over Israël en het Midden-Oosten en soms wordt hem daarbij verweten te ongenuanceerd te zijn. 

Inhoud

Er is in het leven van Sacha Sokolov al heel veel misgegaan als hij op straat in Tel Aviv bij toeval getuige is van een koelbloedige moord. Ooit was hij een briljante wetenschapper die meewerkte aan ambitieuze raketprojecten van de Sovjet Unie, nu is hij een aan wodka verslaafde straatveger in Israël. Sokolov ziet het gezicht van de moordenaar, die tot zijn ontzetting als twee druppels water op zijn vroegere vriend en collega-wetenschapper Lev lijkt. Sokolov heeft Lev al in geen jaren gezien. Van deze gebeurtenis raakt Sacha danig in de war, en zij zijn tegelijkertijd een aanleiding voor hem om veel terug te denken aan de tijd met Lev, toen hij nog gelukkig was, en getrouwd bovendien. Somber wordt hij daarvan, en hij gaat steeds meer drinken. Op het dieptepunt van zijn ellende staat plotseling Lev in zijn verwaarloosde appartement, en dan verandert alles. De zon lijkt weer te gaan schijnen voor Sokolov, want Lev biedt hem op het oog gemakkelijke oplossingen aan voor zijn problemen. De vraag is echter of dit echte oplossingen zijn, of slechts wegen naar nieuwe, en gevaarlijker, problemen.

Moeilijkheid

Dit is een uitdagend boek voor N2- en N3-lezers omdat het verhaal zich afspeelt in een wereld die ze waarschijnlijk niet zullen kennen, en begrippen uit de geschiedenis, cultuur, politiek en wetenschap zonder nadere uitleg worden opgevoerd. Tegelijkertijd is het voor deze lezers juist een aantrekkelijk boek, omdat er actie in zit en een voortdurende spanning en het verhaal gaat over herkenbare zaken als vriendschap en verraad. Deze combinatie van moeilijkheid en aantrekkelijkheid maakt het boek bij uitstek geschikt voor ambitieuze lezers van deze niveaus. Zij kunnen, nadat ze de roman gelezen hebben, een succeservaring bijschrijven en bovendien ontdekken dat moeilijke boeken ook leuk en spannend kunnen zijn.
Voor N4-lezers biedt het boek ook voldoende uitdaging, vooral bij het verbinden van motieven, motto en titel. Leerlingen van dit niveau kunnen hun interpretatievaardigheid met dit boek verder uitbreiden en bovendien ervaren dat een op zichzelf eenvoudig verhaal heel veel gedachten kan oproepen.
 Noemenswaardig is verder dat dit boek, juist door de actie en de spanning, bij uitstek geschikt lijkt voor jongens die aanhikken tegen het lezen van een literaire roman. 

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Het boek is vrij dik en in het eerste deel wordt er al veel voorkennis gevraagd door de locaties waar het verhaal zich afspeelt (Rusland, Israël) en door begrippen als perestroika en nomenclatoera. Dit vormt een fikse uitdaging voor N2- en N3-lezers. Daar staat tegenover dat het verhaal spannend begint. 
  Interesses Het boek lijkt vooral geschikt voor jongens (raketten, Rusland, mannenvriendschap), maar zal in het algemeen ook bèta-geïnteresseerde leerlingen van beide geslachten aanspreken, vanwege de ruime aandacht voor natuur- en sterrenkunde. Ook leerlingen die geïnteresseerd zijn in de Joodse cultuur en het conflict in het Midden-Oosten, komen aan hun trekken. 
  Algemene kennis Van de lezer wordt een ruime algemene kennis verwacht: natuurkundige begrippen, politieke systemen, de geschiedenis van de Sovjet Unie: al deze zaken komen zonder verder uitleg voor in het verhaal. Een mogelijk struikelblok voor N2- en N3-leerlingen.
  Specifieke culturele en literaire kennis Lezers die enigszins op de hoogte zijn van terminologie met betrekking tot het zionisme, hebben een voordeel. Wie deze kennis niet bezit, zal sommige delen lastiger kunnen duiden, of juist kennis opdoen door het lezen.
Google en Wikipedia kunnen natuurlijk ook helpen.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Het woordgebruik is voor de relevante niveaus niet overdreven moeilijk. Wel is het gehanteerde vocabulaire rond de technische aspecten van het werk van de hoofdpersoon hier en daar aan de lastige kant.
  Zinsconstructies De zinsconstructies zullen zowel voor de N2-, de N3- als de N4-lezer geen probleem opleveren.
  Stijl De stijl is niet overdreven moeilijk, de dialogen zijn zeer krachtig. Hierdoor krijgen ook N2-lezers makkelijk toegang tot het boek.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters De karakters van Sasja en Lev worden diepgaand beschreven. Van beide hoofdpersonen kom je denken en handelen te weten, van Sasja ook de motieven, van Lev alleen de geïnsinueerde motieven die door Sasja zijn bedacht.
  Aantal karakters Geen  probleem, voor geen enkele lezer. Alleen de Russische namen zullen soms lastig zijn om te onthouden.
  Ontwikkeling van de karakters   Sokolov ontwikkelt zich zeer duidelijk. Het is voor elk niveau een uitdaging om te oordelen over die ontwikkeling. De ontwikkeling van Lev is onduidelijker, vanwege het perspectief. Duiding van zijn ontwikkeling is vooral een uitdaging voor N3- en N4-lezers. Voor N2-lezers zal hij al gauw 'de slechterik' zijn.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Het boek kent twee grote actiemomenten: de moord aan het begin, en die aan het einde. Daartussen is er veel psychologische spanning, o.a. doordat de lezer zich dingen afvraagt en vermoedens zal krijgen. Dit thrillerelement zal N2- en N3-lezers helpen de uitdagingen van dit boek aan te kunnen.
  Chronologie Het verhaal is chronologisch, met verschillende flashbacks waarin het verleden van Sokolov in beeld wordt gebracht. Vooral het feit dat de flashbacks later in het boek ten opzichte van elkaar niet chronologisch zijn, maakt dit een echte uitdaging voor N2-lezers. Voor N3-lezers appelleert deze structuur juist aan hun 'puzzelbehoefte'.
  Verhaallijn(en) Er is in feite maar één verhaallijn, maar die wordt onderbroken door terugblikken. Voor een N3-lezer geen probleem; een N2-lezer zal zijn hoofd er goed bij moeten houden om de chronologie te kunnen reconstrueren.
  Perspectief Het is een personaal perspectief, je komt alles te weten via Sokolov. Voor N2-lezers vergemakkelijkt dit de identificatie. Voor N3- en N4-lezers ontstaat er een uitdaging: in hoeverre kunnen zij Sokolov kritisch beschouwen?
  Betekenis N2-lezers zullen het verhaal vermoedelijk kunnen lezen als een vertelling over vriendschap, verraad en wraak. Het is een uitdaging voor hen om na te denken over de vraag of het boek positief dan wel negatief oordeelt over deze zaken.
Ook N3-lezers zullen in eerste instantie nadenken over bovenstaande zaken, maar zij zullen wellicht ook al gedachten kunnen vormen over de waarde van principes. Deze abstractere kant kan opgeroepen worden door na te denken over duidelijke motieven als alcoholisme en de Joodse achtergrond.
N4-lezers kunnen een grote stap zetten. Het boek heeft twee mysterieuze motto's en het is voor hen een uitdaging die in verband te brengen met begrippen als identiteit en de tegenstelling orde/chaos, waarbij zij ook hun tanden kunnen zetten in lastige motieven als de sterrenkunde, en de verschillende politieke systemen.