Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | Floris ende Blancefloer

Introductie

Floire et Blancheflor is oorspronkelijk een Franstalig middeleeuws verhaal, dat omstreeks 1160 door een onbekende auteur in Frankrijk is vervaardigd. De eerste Middelnederlandse vertaling van dit verhaal is door een Maaslandse schrijver, vermoedelijk net na de verschijning van het Franstalige origineel, gemaakt. Van deze versie zijn echter alleen nog brokstukken over, omdat het als verstevigingsmateriaal in zestiende-eeuwse boekbanden is verdwenen. De tweede, bijna volledig bewaarde, Middelnederlandse vertaling is rond 1260 op schrift gesteld door de Vlaamse schrijver Diederic van Assenede, wiens naam in de epiloog staat vermeld. Hij was verbonden aan het Vlaamse grafelijke hof, waar overwegend Frans werd gesproken. Van Assenede moet daar als een goede tolk hebben gefungeerd. De Middelnederlandse tekst Floris ende Blancefloer moet hij hebben gemaakt voor de lagere adel in Vlaanderen, die het Frans niet machtig was. Hij heeft zijn Franse voorbeeld nauwgezet gevolgd. Na de vertaling van Diederic van Assenede zijn er in de loop der tijd nog meer versies van de populaire Oosterse ridderroman (onder invloed van o.a. de Kruistochten) van Floris ende Blancefloer in het Middelnederlands verschenen. Eerst in versvorm en later, om precies te zijn in de zestiende eeuw, ook in prozavorm.
Bron: F. van Oostrom, Stemmen op schrift (2006)

Inhoud

Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
Het christenmeisje Blancefloer en de moslim-koningszoon Floris groeien van jongs af aan samen op aan het Spaanse hof. Als de koning, Floris' vader, hoort van hun heimelijke liefde wil hij het meisje uit de weg ruimen. De koningin stelt een list voor: Floris gaat uit logeren en ondertussen zal Blancefloer door kooplieden worden meegenomen naar verre streken. Een schitterend graf moet Floris doen geloven dat zijn geliefde dood is. Floris ontdekt het bedrog en besluit Blancefloer te gaan zoeken.
In Babylon aangekomen, weet Floris uiteindelijk langs de wachters te komen en verstopt in een bloemenmand binnen te dringen in de toren waar Blancefloer wordt vastgehouden door de emir. Wanneer de emir Floris bij Blancefloer in bed betrapt, wil hij hem doden. Het komt echter tot een rechtszitting, waar de sterke liefde tussen de twee jonge mensen de aanwezigen roert: Floris en Blancefloer mogen blijven leven. Wanneer het bericht komt dat Floris' ouders zijn overleden, keert het jonge paar naar Spanje terug. Beiden worden daar gekroond en Floris laat zichzelf en heel zijn volk dopen. Ze krijgen een dochter, Berte met de grote voeten, die op haar beurt de moeder zal zijn van Karel de Grote.
Bron: literatuurgeschiedenis.nl

Moeilijkheid

Floris ende Blancefloer is een relatief eenvoudig verhaal en een van de meest toegankelijke middeleeuwse werken. Vooral meisjes, ook meisjes met een laag niveau, vinden het een heel leuk verhaal. Om die reden is bij deze titel ook een N1-opdracht gemaakt. N1- en N2-lezers zullen geneigd zijn het verhaal als een romantische liefdesgeschiedenis te lezen en vooral betrekken op zichzelf. Voor N3- en N4-lezers geldt dat zij meer oog zullen hebben voor de cultuurhistorische context van het verhaal en die willen betrekken in hun interpretatie, maar die zullen daarbij op weg geholpen moeten worden door sturende opdrachten. N2- en N3-lezers zullen de 'spanning' in het verhaal, en de middeleeuwse verteltechnieken die daaraan ten grondslag liggen (het rechtstreeks aanspreken van de lezer, lange uitwijdingen die voor vertragingen zorgen, enzovoorts), minder goed doorvoelen dan de lezers op de hogere niveaus.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid De hertaling van H. Adema is goed te lezen voor leerlingen van alle niveaus. Het verhaal is relatief kort en bevat thema's van alle tijden die de jonge lezers zullen aanspreken. Een vergelijking van de prozahertaling van Adema en de originele Middelnederlandse tekst in versvorm is wellicht interessant voor lezers van de hoogste niveaus, maar zal ook voor hen een uitdaging zijn.
  Interesses Het verhaal is interessant voor allen die van romantiek en drama houden. De heldendaden van Floris om Blancefloer te veroveren, zullen vooral gevoelige meiden bij het verhaal doen wegzwijmelen. Maar ook voor jongens bevat het verhaal genoeg spanning en ridderachtige taferelen om hen te kunnen interesseren. 
  Algemene kennis Voor het begrijpen van het verhaal op letterlijk niveau is geen algemene kennis vereist. Om de diepere lagen van het verhaal te kunnen doorgronden, is enige kennis van de islam in Spanje en de hoofse cultuur en liefde van belang. De inleiding in de editie van Adema kan de leerlingen daarbij helpen.
  Specifieke literaire en culturele kennis Om het verhaal op alle verhaalniveaus te kunnen interpreteren, is specifieke kennis van enkele, vooral mythologische, persoonsnamen en geografische aanduidingen nodig. Hiervoor kunnen de leerlingen de toelichting voor in de editie van Adema raadplegen.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire In de hertaling van Adema worden over het algemeen geen moeilijke woorden gebruikt. Enkele woorden kunnen de leerlingen onbekend voorkomen, omdat wij deze in de huidige tijd niet zo veel meer gebruiken, zoals 'abdijen', 'weeklagen', 'herbergier', enzovoorts.
  Zinsconstructies De zinsconstructies zijn kort en over het algemeen niet moeilijk. Enkele zinsconstructies zijn ouderwets, zoals 'Moge God uw geliefde spoedig doen vinden', maar zullen verder geen problemen opleveren voor het tekstbegrip van de leerlingen. 
  Stijl Adema heeft de stijl van het middeleeuwse verhaal al behoorlijk naar die van de boeken van alledag omgetoverd door ervoor te kiezen de Middelnederlandse tekst niet in versvorm maar in proza te hertalen. Deze vorm zal voor de meeste leerlingen natuurlijker aanvoelen dan de oude vorm. Ondanks deze transformatie is een groot deel van de middeleeuwse stijl behouden gebleven, zoals die blijkt uit bepaald woordgebruik (zie vocabulaire), het aanspreken van de lezer en uitgebreide beschrijvingen van bijzondere voorwerpen.

Vertrouwdheid met literaire personages 

 Karakters Floris en Blancefloer zijn de hoofdpersonages van het verhaal. Daarnaast komen in het verhaal verscheidene karakters voor die alle een rol spelen in het handelingsverloop. Hun rol in het verhaal wordt duidelijk omschreven. 
  Aantal karakters Het aantal karakters levert voor geen enkele lezer problemen op, omdat de twee hoofdpersonen de meeste aandacht krijgen en de rest van de personages weliswaar een belangrijke rol in het verloop van het verhaal spelen, maar duidelijk bijpersonen zijn.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters Tussen Floris en Blancefloer ontwikkelt zich een sterke liefdesband, die op de proef gesteld wordt door hun verschil in stand en religie. De verhouding tussen Floris en zijn ouders is problematisch. De koning en koningin staan het geluk van hun eigen zoon in de weg, en Floris wordt niet eens boos op zijn ouders wanneer hij erachter komt dat zij tegen hem gelogen hebben over Blancefloers dood. Hier zullen N2- en N3-lezers, die nog geen kennis hebben gemaakt met de hoofse cultuur en de middeleeuwse verhaalwetten, zich misschien over verbazen. Daarnaast zijn de bijpersonen in het verhaal duidelijk te onderscheiden in zogeheten 'helpers' en 'tegenstanders', die elk hun bijdrage leveren aan het verloop en de goede afloop van het verhaal. Opgemerkt moet worden dat alle tegenstanders moslims zijn en alle helpers christenen. Deze verhouding tussen de karakters draagt bij aan de diepere, morele boodschap van het verhaal.

Vertrouwdheid met literaire procedés 

 Spanning De spanning wordt gedurende het verhaal opgebouwd: zal het Floris uiteindelijk lukken om Blancefloer te bevrijden van de almachtige emir? De spanning bevat echter niet zo veel actie als de lezers van hedendaagse spannende boeken gewend zullen zijn. N2-lezers zullen zich hieraan eerder storen dan N3- en N4-lezers.
  Chronologie Het verhaal wordt chronologisch verteld. Van voor de geboorte van Floris en Blancefloer tot grofweg de regeerperiode van Karel de Grote.
  Verhaallijn(en) Vanaf het moment dat Floris en Blancefloer van elkaar gescheiden worden door de koning en koningin aan het Spaanse hof, is er sprake van meerdere verhaallijnen, maar dat levert voor geen enkele lezer problemen, omdat de verteller duidelijk aangeeft wanneer hij overschakelt naar een andere verhaallijn.
  Perspectief Het verhaal is geschreven vanuit een auctoriale verteller, die de lezer veelvuldig aanspreekt en het verhaal van commentaar voorziet. Dit is kenmerkend voor de middeleeuwse verhaaltraditie, omdat vrijwel alle middeleeuwse verhalen als doel hebben (op expliciete wijze) een morele boodschap aan het publiek over te brengen. Afwisselend beschrijft de verteller uitgebreid de gedachten en gevoelens van Floris en Blancefloer en beknopt die van de andere, minder belangrijke, personages, zodat de lezer toch het gevoel heeft mee te leven met de karakters.
  Betekenis N2- en N3-lezers zullen het verhaal vooral op zichzelf betrekken en lezen als een tragische liefdesgeschiedenis met een goede afloop, en de boodschap verwoorden als 'liefde overwint alles'. Wanneer je de cultuurhistorische context erbij betrekt, die vooral interessant is voor N3- en N4-lezers, vertelt het verhaal iets heel wezenlijks over de tijd waarin het ontstaan is. Het is geen toeval dat Floris een islamitische koningszoon is en Blancefloer een christelijk meisje. In de zevende eeuw werd Spanje door de Moren (islamitische bevolking van het middeleeuws Spanje) overheerst en het christelijke Europa verzette zich hiertegen. Pas tegen de vijftiende eeuw herwon het christelijke geloof haar voormalige positie in Spanje. Dit verklaart waarom Floris zich, wanneer hij met Blancefloer trouwt, (vrijwillig!) tot het christendom laat bekeren. De morele boodschap van het verhaal luidt, dat het christelijke geloof het ideale geloof is in tegenstelling tot het islamitische geloof. 

Relevante bronnen voor docenten

   literatuurgeschiedenis.nl | achtergrondinformatie bij Floris ende Blancefloer