Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Fortuna's kinderen
Introductie
Annejet van der Zijl wordt beschouwd als de koningin van de waargebeurde verhalen. Met haar achtergrond in de journalistiek is ze succesvol in het doen van archiefonderzoek. Bovendien heeft ze een neus voor rijke bronnen – achter welke feiten zit een boeiend verhaal verborgen dat verteld wil worden? Een merkwaardig familiegraf in Monster leidde Van der Zijl naar de ontsluiting van dit waargebeurde familieverhaal. Ze schreef daarop het Boekenweekgeschenk Leon & Juliette (2020), maar wist ondertussen dat het verhaal nog niet af was. Fortuna's kinderen behelst haar hele onderzoek naar deze familie.
Eerdere bestsellers van Van der Zijl waren onder meer biografieën over prins Bernard en Annie M.G. Schmidt. Ook schreef ze het populaire boek Sonny Boy (ook op deze site, op N3), over een omstreden liefde aan het begin van de twintigste eeuw.
Inhoud
Als Leon Herckenrath zich op 22 oktober 1818 inscheept op de Washington, kan hij onmogelijk vermoeden welke toekomst hem wacht in Amerika. Het schip voert Leon naar Charleston, een stad die bekendstaat om haar rijkdom en schoonheid. De jonge Hollander ontdekt echter dat het zuidelijke Charleston ook een andere kant heeft: die van ouderwets en wreed centrum van slavernij. Door een speling van het lot en vooral dankzij zijn eigen moed en doorzettingsvermogen, wordt hij een succesvolle speler in het negentiende-eeuwse zakenleven. Maar wat Leon meer dan alles aan de ambivalente nieuwe natie zal binden, is zijn verboden en gevaarlijke liefdesrelatie met de als slavin geboren Juliette. Hun roerige leven wordt beschreven in deel I. Deel II zoomt in op dochter Virginie en schoonzoon James, die geluk en avontuur zoeken in San Francisco.
Ook de kinderen en kleinkinderen van deze mensen komen in een bijzondere setting ter wereld. Een deel van hen grijpt de kansen die Vrouwe Fortuna biedt net zo dapper en succesvol aan als stamvader Leon deed. Deze verhalen blijven bijzonder: van overleven in een brandend San Francisco tot baden in Zwitserse luxe. Terugkerende drijfveren van de personages zijn rechtvaardigheidsgevoel, loyaliteit en liefde.
Moeilijkheid
Fortuna's kinderen is niet moeilijk te lezen. Wel is enige geschiedkundige interesse vereist. Het boek is duidelijk geen roman, maar ook geen taaie non-fictie. Het leest vlot weg, met een (klein) beroep op voorkennis; een voorbeeld: “Opgegroeid in een ontwikkeld gezin, met het ‘liberté, égalité, fraternité’ van de Franse Revolutie als ideaal, kende Leon het fenomeen slavernij eigenlijk alleen maar uit kranten en geschiedenisboeken.” (p. 31)
Een N3-lezer kan bijzondere acties van de personages in deze historisch en moreel gezien spannende setting wellicht waarderen. Spanning moet meer daar gezocht worden dan in een verrassend plot. Het ontbreken daarvan kan voor N2-lezers lastig kan zijn. N4-lezers krijgen een interessante kwestie om over na te denken in de gevoelige thematiek.
Hoe liep het af met de rest van de familie? Terloops wordt daar geregeld iets over gemeld. De stamboom in het boek is hierbij een handig hulpmiddel.
Didactische en letterkundige analyse
|
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
|
Algemene vereisten |
Bereidheid |
De lezer moet bereid zijn om te puzzelen en na te denken over de geschiedenis: in welke Amerikaanse staten golden de racistische wetten die slavernij legaliseerden nog? Waar liggen die? Wanneer veranderde dat? Hoe was het toen in Nederland? Antwoorden vind je deels in het boek. Behalve het bredere historische verhaal, wacht de lezer ook een confrontatie met enkele beschrijvingen van heftige en wrede taferelen. |
|
|
Interesses |
Enige interesse in het mondiale slavernijverleden is vereist. Behalve de historische feiten kunnen ook de uitzonderlijk moedige en romantische karakters die geschetst worden de lezer raken. |
|
|
Algemene kennis |
Het helpt als lezers enige voorkennis van het historische verschil tussen de noordelijke en de zuidelijke staten van Amerika hebben. Kennis van het mondiale slavernijverleden bereidt lezers wellicht beter voor op de schokkende feiten. |
|
|
Specifieke literaire en culturele kennis |
Niet vereist. |
|
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire |
Hier en daar zullen N3- en vooral N2-lezers een onbekend woord tegenkomen, maar de context zal steeds duidelijk maken wat er bedoeld wordt. |
|
|
Zinsconstructies |
De zinnen zijn vaak samengesteld en vragen concentratie van de lezer. Erg ingewikkeld worden ze echter niet. |
|
|
Stijl |
Van der Zijl gebruikt een journalistieke schrijfstijl. |
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters |
Leon wordt uitgebreid beschreven, op basis van bewaarde portretten en brieven. Daarnaast speculeert Van der Zijl volop over zijn gevoelens en gedachten. Ook James leren we op deze manier kennen in deel II. Foto's van de belangrijkste familieleden zijn opgenomen in het boek. |
|
|
Aantal karakters |
In de eerste twee delen draait het hoofdzakelijk om vier mensen: Leon & Juliette en James & Virginie. Bijfiguren zijn duidelijk te onderscheiden. De veelheid aan familieleden, die soms dezelfde namen dragen, kan voor verwarring zorgen. De stamboom die in het boek is opgenomen, helpt. |
|
|
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters |
De grootste ontwikkeling maakt Juliette door, geboren als slavin maar aan het einde van haar leven een aristocratische, gerespecteerde dame. Vrijwel alle hoofdpersonen worden mede gevormd door het treffen van grote liefdes, door de politieke situatie in de VS, door meer of minder succesvolle zakenavonturen en bovendien door het verlies van verschillende familieleden. De verhouding tussen Juliette en Leon verandert in dit boek het duidelijkst: van slavin die een vrij man verzorgt, naar gelijkwaardige geliefden die samen aan het hoofd van een familie staan. |
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning |
Hoewel het hier om non-fictie gaat, durft Van der Zijl haar eigen conclusies te trekken op basis van zorgvuldig onderzoek. Als lezer krijg je gevoel voor personages en leef je met hen mee. De gedetailleerde weergaven van gebeurtenissen (bijvoorbeeld een brand in San Francisco) zorgt ervoor dat je de afloop niet altijd direct kent. Ten slotte is de setting van dit boek historisch en moreel gezien spannend. |
|
|
Chronologie |
'Wat gaat er door het hoofd van een man die weet dat hij binnen enkele tellen van dichtbij doodgeschoten kan worden?' Zo opent dit boek, nog voor het eerste hoofdstuk van deel I. Ook in deel II treft de lezer een dergelijke start: 'Fire!' In het derde en laatste deel evenzo. Na deze vooruitblikken wordt de geschiedenis steeds grotendeels chronologisch gereconstrueerd. In dienst van verhelderende achtergronden blikt de schrijver soms terug. |
|
|
Verhaallijn(en) |
In de verschillende delen voert steeds één verhaallijn de boventoon: het avontuur van Leon & Juliette; het avontuur van James & Virginie en tot slot de lotgevallen van verschillende nazaten. |
|
|
Perspectief |
De auctoriale verteller spreekt in de derde persoon over de verschillende historische figuren. Geregeld worden bronnen geciteerd, zoals een brief van iemand uit het boek of woorden van een biograaf. |
|
|
Betekenis |
Het persoonlijke leven van de personages biedt N2-lezers een aantal interessante onderwerpen: grensoverschrijdende liefde, de constante dreiging opgepakt te worden, het missen van familieleden, etc. N3-lezers worden aan het denken gezet over slavernij en racisme. Hoeveel mensen leven er nu nog in slavernij? Voor deze lezers is ook de politieke geschiedenis van de Verenigde Staten interessant: hoe kan één land zo verdeeld zijn? Hoe worden de relaties tussen de personages beïnvloed door de politieke situatie? Een N4-lezer zal zich wellicht kritisch afvragen hoe het zit met het perspectief: weten we echt of Juliette haar leven met Leon net zo vrijwillig en vastberaden is begonnen als hij? Mag Van der Zijl hiaten invullen op basis van haar onderzoek, of moet voor iedere aanname onfeilbaar bewijs aangevoerd kunnen worden? Hoe ging het met de vrouwen die thuisbleven, terwijl hun mannen lang van huis waren? |
|
Relevante bronnen voor docenten |
Heijde, E.A.M. van der (2018). ‘Met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid’. Een onderzoek naar de beeldvorming van Nederland, Duitsland en Amerika in de literaire non-fictiewerken Heineken (2014), Bernhard (2012) en De Amerikaanse prinses (2015). Masterscriptie Universiteit Utrecht. |
|
|
Externe leestips |
Albert Helman, De stille plantage (1931) |
|
|
Auteur docentinfo |
Merel Heuberger |