Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Gebrek is een groot woord
Introductie
Nina Polak (1986) schreef Gebrek is een groot woord (2018) na haar debuutroman We zullen niet te pletter slaan (2014). Beide titels werden positief ontvangen en genomineerd voor dan wel bekroond met verschillende literaire prijzen. Polaks nieuwste roman is Buitenleven (2022). In al haar boeken staan menselijke relaties centraal. Haar uitgangspunt is steeds een groep verzonnen personages en de vraag hoe die zich tot elkaar verhouden. Welke constellaties zijn er mogelijk? Naast romans schrijft Polak stukken over cultuur en 'modern leven' voor De Correspondent. Haar grote liefde is het theater. In 2022 maakte ze haar debuut als toneelschrijver met Een vrouw blijft thuis. In dit toneelstuk komen thema's terug die Gebrek is een groot woord ook behandelt: relaties, familie, opgroeien, onrust, identiteit, seksualiteit, abortus. Opvallend is dat Polaks grote liefde, het theater, ook prominent aanwezig is in Gebrek is een groot woord.
Inhoud
Nynke Nauta, door haar omgeving Skip genoemd, ontvlucht Amsterdam. De stad confronteert haar met herinneringen aan haar overleden moeder, aan een mislukte studie en aan haar ex-geliefde Borg. Ook 'surrogaatfamilie' Zeno laat ze achter. Na haar vertrek zeilt Nynke luxe schepen voor hun eigenaars de wereld over. Ze is al zeven jaar op zee als ze in Cannes de Zeno's weer tegen het lijf loopt. Nynke laat zich door hen overhalen om terug te keren naar Amsterdam. Daar zal ze verblijven in het tuinhuis van deze familie, aan de chique Vondelstraat. Vanaf het eerste tot het laatste moment van haar 'thuiskomst' wordt Nynke geplaagd door het verleden dat zij ontvluchtte: door haar armoedige jeugd met psychiatrische moeder in een flat aan de Sloterplas; door de gefortuneerde familie Zeno met toneeldiva Mascha, die nog steeds Tsjechovs De meeuw opvoert, en door haar ex Borg, die nog steeds in de ban van Nynke is. Een nieuwe affaire met hem resulteert in een zwangerschap. Een korte fantasie over een burgerlijk, veilig leven die daarop volgt, wordt onderbroken door de onrust die Borgs autobiografische novelle veroorzaakt. Nynke gruwelt van zijn versie van hun liefdesgeschiedenis. Ook in haar fascinerende relatie met Mascha Zeno knapt er iets. Nynke vertrekt opnieuw naar zee, bloedend van haar – via pillen zelf uitgevoerde – abortus.
Moeilijkheid
Dit boek leest vlot en lijkt op het eerste gezicht erg toegankelijk. Uitdagingen voor een N2-lezer zullen worden gevormd door de toch heftige thematiek (sociaal-economische verschillen, psychiatrische aandoeningen, zelfdoding, abortus). Daarnaast lopen jonge lezers het risico de vele referenties en symboliek te missen. Ook wanneer iemand niet alles meekrijgt, is het boek echter nog de moeite waard. Dit geldt zeker ook voor N3-lezers. Hele WhatsApp-conversaties worden bijvoorbeeld uitgeschreven, waarin het perspectief en taalgebruik van de zeventienjarige Juda voor deze scholieren herkenbaar zullen zijn. Een lezer op N3 zou de symboliek kunnen waarderen, die ook in eenvoudige gegevens zit, zoals namen van personages ('Skip' betekent schipper, maar is ook het Engelse woord voor overslaan, gehaast te werk gaan). De levendige beschrijvingen van de stad, vol emotie en vaart, zijn ook aantrekkelijk voor lezers op N3/N4. Voor een N4-lezer blijft het boek interessant dankzij complexere verwijzingen naar kunstenaars, de thematiek van een onthechte tiener en later dertiger, de wervelende schrijfstijl met originele woorden en neologismen ('grachtengordeldier').
Didactische en letterkundige analyse
|
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
|
Algemene vereisten |
Bereidheid
|
Het aantal pagina's (238) is te overzien voor leerlingen. De thematiek, een onthechte dertiger die in een spagaat zit tussen wat ze kent en wat haar aantrekt, spreekt vooral lezers aan die al in staat zijn over dit soort volwassen onderwerpen na te denken. Ook kunnen thema's als een psychiatrische ouder en diens overlijden heftig zijn voor jongere lezers. |
|
|
Interesses |
Interesses in psychologie, opvoeding, theater en sociaal-economische verschillen worden gevoed door dit boek. |
|
|
Algemene kennis |
Voorkennis is niet vereist, maar enige maatschappelijke en psychologische/psychiatrische kennis maakt wel dat de thematiek beter te begrijpen is. |
|
|
Specifieke literaire en culturele kennis |
Kennis van kunstenaars (Frida Kahlo), zangers (Elton John, Simon & Garfunkel), toneelschrijvers (Tsjechov, Shakespeare) legt een veelvoud aan referenties bloot. Ook bekendheid met motieven geeft een extra laag aan het boek. Een voorbeeld daarvan is de veelvoud aan moeder-kindrelaties. |
|
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire |
Lezers van alle niveaus zullen de taal in dit boek begrijpen, maar een N3- of N4-lezer zal neologismen als grachtengordeldier of bontekoecomplex beter kunnen plaatsen en waarderen. |
|
|
Zinsconstructies |
Polak schrijft in heldere en levendige formuleringen. De zinnen zijn over het algemeen vrij kort. Soms volg je echter een lange gedachtestroom van Skip/Nynke: op die momenten ontbreken logische zinsconstructies. Onbegrijpelijk wordt het een enkele keer, wanneer 'profeet' (of psychotische) Frida aan het woord is. WhatsApp-conversaties lees je in de telegramstijl die daarbij hoort. |
|
|
Stijl |
Gebeurtenissen uit het verleden worden (uit het perspectief van Nynke) vrij zakelijk beschreven. Beschrijvingen van het heden (uit ditzelfde perspectief) zitten vol rijke, originele taal waar emotie in doorklinkt, zoals teleurstelling over de teloorgang van de stad of, implicieter, de spanning tussen Nynke en Mascha. Daarnaast: WhatsApp-gesprekken in de taal van een tiener en ongemakkelijke e-mails tussen dertigers. Het verhaal tussendoor (de 'novelle van Borg') is in een veel minder originele stijl geschreven. |
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters |
Hoofdpersoon Nynke/'Skip' Nauta is een psychologisch complex personage. Jonge lezers zullen misschien het gevoel hebben dat zij ver van hen afstaat en niet alle lagen meekrijgen. Met de jongere versie van Nynke kunnen ze zich eerder identificeren. Noemenswaardige rollen spelen ook moeder Nellie Nauta, surrogaatfamilie Zeno (Mascha, Nico, Juda) en ex Borg. Bijfiguren zijn Frida, Geeske en Lodewijk. |
|
|
Aantal karakters |
Het aantal karakters van belang is goed te overzien. |
|
|
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters |
Je leest over de jeugd van Nynke en hoe zij zich heeft ontwikkeld, maar in het 'heden' verandert zij nauwelijks. |
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning |
Hoewel er een plot is dat N2-lezers zeker zullen begrijpen, is de spanning in dit boek vooral te zoeken in de ingewikkelde verhoudingen tussen de karakters. De open plekken, reflecties in de vorm van Nynkes gedachtegang en dialogen die geregeld een onverwachte wending nemen dragen bij aan de spanning voor N3- en N4-lezers. |
|
|
Chronologie |
Chronologisch met af en toe flashbacks. |
|
|
Verhaallijn(en)
|
- De jeugd van Nynke in Osdorp met moeder Nellie |
|
|
Perspectief |
Ik-perspectief vanuit Nynke, m.u.v. Borgs novelle (personaal perspectief), letterlijk weergegeven WhatsApps, e-mails, gesproken dialogen en korte monologen van enkele vrienden en bekenden (reacties op Nynkes thuiskomst). |
|
|
Betekenis |
Op N2 kunnen leerlingen over verschillende onderwerpen nadenken, zoals: zijn klassenverschillen iets van het verleden of ook nog van nu? Mag je je moeder helpen zelfmoord te plegen? N3-lezers gaan misschien een stap verder: heeft Nynke echt hechtingsproblemen? Wat betekenen die zelfbedachte woorden? Lezers op N4 kunnen op hun niveau eindeloos nadenken over de vele thema's en motieven in dit boek. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
|
Recensie in NRC (op LiteRom) |
|
Externe leestips |
|
Lucia van den Brink, De geur van een moeder, 2022 |
|
Auteur docentinfo |
|
Merel Heuberger |