Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Het aanbidden van Louis Claus

Introductie
Valentijn Hoogenkamp schreef eerder gedichten en toneelstukken en stond daarmee op verschillende grote festivals. In 2021 verscheen zijn debuutroman Het aanbidden van Louis Claus. Dit boek werd goed ontvangen en in 2022 genomineerd voor de Anton Wachterprijs. In het genre roman kan Valentijn naar eigen zeggen pas echt de verhalen kwijt die verteld willen worden. In hetzelfde jaar dat deze roman verscheen, onderging Valentijn – toen nog Helena – een ingrijpende operatie wegens een erfelijk kankergen. De schrijver begreep niet waarom 'haar' borsten gereconstrueerd moesten worden en besloot in een ander traject verder te gaan. Vervolgens kwam Valentijn uit voor zijn non-binariteit, een thema dat zowel in Het aanbidden van Louis Claus als het in september 2022 verschenen Antiboy terugkomt.

Inhoud
Iedere school kent wel een hunk, met een modellengezicht en schijnbaar onverwoestbaar zelfvertrouwen. Louis Claus is zo iemand. Hij is vastbesloten om acteur te worden. Wat Louis ook doet, hij blijft een onnavolgbare aantrekkingskracht op Carla hebben. Dit eenzame, introverte meisje bevindt zich in een thuissituatie die je deftige verwaarlozing kunt noemen: voldoende geld en eten, maar onvoldoende aandacht. Carla's oudere zus is weggelopen. Carla wil het liefste altijd bij Louis en zijn familie zijn. Fantasie en werkelijkheid wisselen elkaar af. Verdriet en rouw om haar zieke (en in deel twee al overleden) moeder spelen een rol. Pogingen om daarover te praten lijken niet te slagen. Daarnaast komen gevoelens voor andere meisjes meer impliciet dan expliciet aan bod. Carla voelt, denkt en experimenteert. Dat brengt haar in heftige situaties met drugs en seks. Ze wordt twee keer zwanger, eerst als scholier en later als volwassen vrouw. Beide zwangerschappen zijn ongepland en in ieder geval de eerste wordt, onder druk van Louis en Carla's vader, op een traumatische manier beëindigd.

Als Carla volwassen is, leeft ze samen met kunstenares Destiny. Mensen om hen heen zijn nu creatievelingen uit de lhbtiq+-gemeenschap. Er wordt binnen deze omgeving gewerkt aan schilderkunst, maar ook aan BDSM-video's. Carla schildert, maar produceert weinig. Haar rouwende vader biedt haar geregeld geld aan. Carla wekt een depressieve, apathische indruk. Wanneer de inmiddels succesvolle acteur Louis plotseling weer opduikt, blijkt de aantrekkingskracht niet verdwenen. Waarom raakt zij opnieuw in de ban van hem?

Moeilijkheid
De moeilijkheid van dit boek zit zowel in de schrijfstijl als in de thematiek en structuur van het verhaal. Het taalgebruik is niet bepaald eenvoudig en alledaags. Het zal een N2-lezer dan ook enige moeite kosten om alle zinnen te begrijpen. Voor N3-lezers zal dit gemakkelijker zijn. N4-lezers kunnen juist plezier halen uit de soms poëtische stijl. Het aantal personages is te overzien, maar hun gedragingen en onderlinge relaties zijn ingewikkeld en hebben meerdere betekenislagen. Daar zit ook thematiek die voor N2-lezers simpel lijkt: de puberale verliefdheid van Carla op Louis, haar vriendschappen en problematische thuissituatie met zieke moeder lijken duidelijke onderwerpen. Wel moeten deze lezers misschien gewaarschuwd worden dat ze zullen lezen over experimenten met bijvoorbeeld drugs, seks en automutilatie. Ook het onderwerp van een afstandelijke moeder met kanker kan heftig zijn. Van de allesbehalve ideale thuissituatie word je als lezer niet vrolijk. Een N3-lezer kan meer verbanden leggen en is in staat om verklaringen voor bepaald gedrag te herkennen. Voor N4-lezers biedt het boek filosofische vraagstukken en verwijzingen die N2- en misschien ook N3-lezers over het hoofd zien. Dan is er nog de structuur. Hoogenkamp wisselt tussen de verhaalwerkelijkheid in het heden, herinneringen en fantasieën. Wanneer bevind je je waar als lezer? Ondanks de jaartallen boven de verschillende delen, is dit regelmatig onduidelijk. N3- en N4-lezers zullen de stukjes op hun plek krijgen, voor N2-lezers kan het gebrek aan duidelijk gemarkeerde tijdsprongen een uitdaging vormen.

Didactische en letterkundige analyse

Dimensies	Indicatoren	Toelichting \| complicerende factoren
Algemene vereisten	Bereidheid	Het aantal pagina's is goed te overzien voor leerlingen. Vooral het eerste deel levert herkenning op, vanwege de middelbare-schoolsetting. Voor bepaalde lezers kan het heftig zijn om te lezen over experimenten met drugs, seks en automutilatie, en daarnaast over een afstandelijke moeder met kanker. Van de allesbehalve ideale thuissituatie word je als lezer niet vrolijk.
	Interesses	Interesses in psychologie, opvoeding, puberliefde en de vrije kunstenaarsscene worden gevoed door dit boek.
	Algemene kennis	Voorkennis is niet vereist, maar enige maatschappelijke, psychologische en medische kennis maakt wel dat de thematiek beter te begrijpen is.
	Specifieke literaire en culturele kennis	Het motto, een uitspraak van Ali Smith, wordt later in het boek gekoppeld aan ideeën van Rilke en Freud. Voor N4-lezers is dit interessant, maar N2- en N3-lezers redden het ook zonder het motto te begrijpen. Daarnaast herkent een lezer met kennis van muziek enkele referenties. Bekendheid met motieven geeft een extra laag aan het boek. Zo komt 'onzichtbaarheid' op verschillende manieren terug.
Vertrouwdheid met literaire stijl	Vocabulaire	Lezers van alle niveaus zullen de taal in dit boek op het eerste gezicht begrijpen. N2-lezers lopen echter het risico bepaalde connotaties van woorden te missen.
	Zinsconstructies	Hoogenkamp schrijft heldere zinnen. Soms stelt de hoofdpersoon plotseling vragen, zonder dat direct duidelijk is aan wie.
	Stijl	Korte dialogen worden afgewisseld met innerlijk commentaar daarop, of (langere) bespiegelingen van de hoofdpersoon. Poëtische zinnen en (soms humoristische) metaforen zijn geen uitzondering. De beeldspraak die het boek bevat is duidelijk. Geregeld moet je echter tussen de regels door lezen om alles te begrijpen. N3- en N4-lezers zullen hier meer van begrijpen dan N2-lezers.
Vertrouwdheid met literaire personages	Karakters	Carla is het personage om wie alles draait. Andere belangrijke personen, zoals haar ouders, Louis Claus, zijn ouders, Destiny en middelbareschoolvriendinnen, krijgen vorm vanuit Carla's beleving.
	Aantal karakters	Het aantal karakters van belang is goed te overzien.
	Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters	Eigenlijk zijn alle relaties in dit boek problematisch. Er wordt weinig uitgesproken en er is veel angst om elkaar te verliezen. Carla's ouders hebben een arts-patiëntrelatie. Ook tegenover Carla stelt haar vader zich op als arts, wanneer hij beslist dat ze een spiraal krijgt en later op abortus aanstuurt. Oudere zus Barbara is van huis weggelopen. Carla hunkert naar een warm gezin. Ze zoekt een thuis bij Louis en zijn ouders, maar met name Louis' moeder lijkt haar als een indringer te zien. Vriendinnen geven elkaar advies, maar bedriegen elkaar ook. Tussen Juicy (veelzeggende naam!) en Carla ontstaat een eerste lesbische seksuele ervaring wanneer zij onder invloed van alcohol zijn. Carla blijft onvoorwaardelijk voor Louis kiezen. De volwassen Carla en haar vriendin Destiny hebben een ongelijkwaardige relatie die op zorg gebaseerd lijkt – waarover Destiny's vrienden zich kritisch uitlaten. De relatie tussen Carla en haar vader verandert iets na het overlijden van haar moeder. Het blijft echter bij onbeholpen pogingen tot contact: haar vader laat steeds dezelfde onpersoonlijke onderwerpen aan bod komen.
Vertrouwdheid met literaire procedés	Spanning	Hoewel er een plot is dat N2-lezers grotendeels zullen begrijpen, worden onder andere door de tijdsprongen niet alle antwoorden direct gegeven. Dit maakt je als lezer benieuwd naar wat er gebeurd is. Daarnaast is de spanning in dit boek te vinden in de ingewikkelde verhoudingen tussen de karakters. Een spannend gegeven dat daarvoor typerend is, is dat Carla tot tweemaal toe over een abortus moet beslissen – maar daar eigenlijk geen ruimte voor voelt. De dood komt op verschillende manieren terug, aangekondigd en onaangekondigd. Lange, niet-beschreven tussenperioden maken lezers benieuwd, net als het soms verwarrende onderscheid tussen werkelijkheid en fantasie. Carla's gedachtegang en dialogen die geregeld een onverwachte wending nemen, dragen ook bij aan de spanning voor N3- en N4-lezers. Voor N2-lezers kunnen deze dingen lastig zijn. Ten slotte zijn er de subtiele verwoordingen en ongezegde woorden. Zo wordt Juicy van school gestuurd 'omdat ze met een bloedneus in de klas zat'. Later blijkt dit meisje cocaïneverslaafd te zijn.
	Chronologie	We lezen over drie perioden, gescheiden door tijdsprongen. Boven de delen staat, behalve een titel, het jaartaal waarin het zich afspeelt. Na een proloog volgt het eerste deel ('Hunker', 2003). Deel twee (‘De bruid droeg tranen’) speelt zich vijftien jaar later af. Het derde deel, 'Echo', weer een jaar later (2019). Het laatste deel is heel kort en speelt zich weer in 2003 af. Binnen de verschillende delen lees je flashbacks naar andere periodes dan het jaartal uit de hoofdstuktitel. Voor N2- en ook N3-lezers zal de overgang naar een flashback niet altijd makkelijk te herkennen zijn.
	Verhaallijn(en)	De volgende perioden worden beschreven: - 2003: middelbareschooltijd van Carla, ontmoeting en verkering met Louis, experimenteren met vriendinnen, thuis weinig contact, zieke moeder - 2018: kunstenaarschap Carla, rouwende vader, relatie met Destiny, woongroep met kunstenaars, opnieuw contact en seksuele ervaring met Louis - 2019: obsessie voor Louis laait op, tweede zwangerschap
	Perspectief	Ik-perspectief vanuit Carla.
	Betekenis	Op N2 kunnen leerlingen over verschillende onderwerpen nadenken, zoals: wat is een gezonde relatie? Wat is goede opvoeding? Mag je als meisje met een ander meisje zoenen als je verkering hebt met een jongen? N3-lezers gaan misschien een stap verder: alles lijkt Carla maar te overkomen. Zelf maakt ze geen keuzes. Hoe komt dat? Lezers op N3 en N4 waarderen wellicht het spel tussen fantasie en werkelijkheid. Ook zullen N4-lezers de betekenis zoeken van het motto en van referenties aan Freud en Rilke. Ten slotte ziet een lezer op dit niveau betekenis in herhalingen, zoals de terugkerende term 'onzichtbaar'.
Relevante bronnen voor docenten		Recensies op LiteRom, o.a. van Kees 't Hart
Externe leestips		Valentijn Hoogenkamp, Antiboy (2022) Lucia van den Brink, De geur van een moeder (2022)
Auteur docentinfo		Merel Heuberger