Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Het bittere kruid

Introductie

Marga Minco (als Sara Menco op 31 maart 1920 te Ginneken geboren) overleefde als enige van een orthodox-joods gezin de Tweede Wereldoorlog. Ze verwoordde haar ervaringen in haar literaire oeuvre. Haar debuutroman Het bittere kruid, een kleine kroniek, verscheen in meer dan twintig talen en in Nederland werden er bijna een half miljoen exemplaren van verkocht. Voor dit boek ontving ze de Vijverbergprijs, voor haar gehele oeuvre de Constantijn Huygensprijs. Ze verzette zich met succes tegen de wijze waarop Het bittere kruid in 1985 verfilmd werd. Het boek wordt inmiddels gerekend tot de wereldliteratuur.

Inhoud

Het verhaal beschrijft het leven van de naamloze hoofdpersoon, jongste dochter in een gezin met drie kinderen: Dave, Bettie en zij. Dave woont met zijn vrouw Lotte in Amersfoort, Bettie woont met haar man Hans in Amsterdam, de hoofdpersoon met haar vader en moeder in Breda. In 22 korte hoofdstukjes wordt de geschiedenis van dit Joodse gezin beschreven van een aantal dagen na de Duitse inval in Nederland tot vlak na de bevrijding, als het meisje haar oom en tante in Zeist bezoekt. In de jaren daartussenin maken zij alles mee wat Joden in de Tweede Wereldoorlog meemaakten: uitsluiting, onderdrukking, opsluiting in het getto, deportatie en onderduik. Je beleeft dit alles door de ogen van dit tienermeisje.

Moeilijkheid

De moeilijkheid van Het bittere kruid is niet gelegen in vocabulaire, chronologie of psychologie, maar juist in de terloopsheid waarmee alle dramatische gegevens worden verteld. Verwijzingen naar de Bijbel en historische gegevens kunnen jongere en minder ervaren lezers ontgaan. Met het begrijpen hiervan moeten ze geholpen worden.

Dimensies 

Indicatoren 

Toelichting | complicerende factoren 

Algemene vereisten 

 Bereidheid  Het boekje is erg dun: 96 pagina's. De lezers moeten bereid zijn een oorlogsverhaal te lezen. Inleving is door het gekozen vertelperspectief goed mogelijk. 
  Interesses  De geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.  
  Algemene kennis  Enige kennis van de gang van zaken tijdens WO II is een vereiste.  
  Specifieke literaire en culturele kennis  Enige kennis van Joodse godsdienstige gebruiken is nodig voor alle leesniveaus.  

Vertrouwdheid met literaire stijl 

 Vocabulaire  Zeer eenvoudig en toegankelijk voor alle genoemde niveaus; een dozijn Hebreeuwse begrippen wordt toegelicht in een woordenlijst. 
  Zinsconstructies  Eenvoudig; geen enkel probleem. 
  Stijl  Minco gebruikt een terloopse verteltrant, waardoor vooral N2-lezers de strekking kan ontgaan. Ook lezers van N3 en N4 kunnen hier nog wel wat ondersteuning gebruiken.

Vertrouwdheid met literaire personages 

 Karakters  Lezers van N2 kunnen zich verkijken op wat er in de personages omgaat: ze missen dan de angst, zorgen, overwegingen. Voor de ervarener lezers vormt dit geen probleem. 
  Aantal karakters  Klein, overzichtelijk.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters  Er is weinig ontwikkeling in en tussen de karakters. Iedere lezer merkt dat de hoofdpersoon zelfstandig wordt en haar eigen, ingrijpende beslissingen neemt.

Vertrouwdheid met literaire procedés 

 Spanning  Spanning zit niet in spectaculaire gebeurtenissen en wendingen, maar in de dreiging die de lezer voelt. N2-lezers zullen geattendeerd moeten worden op de dramatiek.
  Structuur  De 22 kleine, chronologisch geordende hoofdstukjes maken het geen enkele lezer lastig. Er zijn enkele flashbacks, maar die zijn heel herkenbaar. Voor hogere niveaus is het aantrekkelijk de betekenis van deze structuur te doorgronden.
  Perspectief  Het perspectief ligt bij de hoofdpersoon. Dat versterkt de dramatische ironie in dit verhaal.
  Betekenis  N2-lezers maken door de ogen van een leeftijdgenoot de ondergang van het Joodse volksdeel in de Tweede Wereldoorlog mee. N3-lezers krijgen daarbij kijk op het gewicht van de keuze van de hoofdpersoon. N3-lezers en N4-lezers krijgen bovendien goed zicht op een verhaaltechniek die het weergeven van dergelijke gebeurtenissen niet larmoyant maakt.

Relevante bronnen voor docenten 

   derecensent.nl | recensie waarin ook interpretaties worden gegeven
educatie-en-school.infonu.nl | nauwgezette samenvatting en korte analyse van het verhaal