Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Het fregatschip Johanna Maria

Introductie

Toen Arthur van Schendel (1874-1946) vijf jaar was, overleed zijn vader. Zijn moeder verwaarloosde hem, van geregeld naar school gaan was geen sprake. Van Schendel las veel in zijn puberteit, vooral Shakespeare en Multatuli, en maakte lange, eenzame zwerftochten. Toen hij veertien jaar was, ging hij op zichzelf wonen. Hij ging schrijven en publiceerde op 22-jarige leeftijd zijn eerste boek, dat positief ontvangen werd door o.a. Willem Kloos, met wie hij bevriend werd. Het eerste echte succes kwam met het neoromantische Een zwerver verliefd (1904). Ook Het fregatschip Johanna Maria (1930) werd goed ontvangen. Dit boek is het eerste van de zogenaamde Hollandse romans van Van Schendel, die zich in Nederland in de negentiende eeuw afspelen. Deze romans brengen hem de waardering van Ter Braak en Du Perron. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Van Schendels boeken verboden vanwege 'geestelijk nihilisme'. In 1947 krijgt hij postuum de P.C. Hooftprijs.

Inhoud

Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
Jacob Brouwer groeit op in een arm gezin met een alcoholist als vader. Johanna is zijn favoriete zus. Als zij sterft, komt hij nauwelijks meer thuis. Hij zwerft door de haven en wordt zeilmaker. Als hij in 1865 de driemaster Johanna Maria van stapel ziet lopen, weet hij meteen dat dat het schip is waarop hij wil varen. Hij monstert aan en gaat met de Johanna Maria naar alle delen van de wereld. Eerst onder kapitein Wilkens, die het schip te hard laat varen omdat hij snel terug naar zijn gezin wil. Er zijn ook kapiteins die de Johanna Maria beter behandelen, maar alleen als Jacob aan het stuur staat, presteert ze optimaal. Met elke nieuwe kapitein krijgt het schip een andere vrouwennaam. Jacob Brouwer heeft maar één verlangen: het schip bezitten. Dat lukt hem uiteindelijk, maar lang kan hij daar niet van genieten. Het schip is te oud om nog te varen en ligt aan de wal in Amsterdam wanneer Jacob uit de mast valt en korte tijd later overlijdt.

Moeilijkheid

Het taalgebruik is voor alle lezers lastig. De zinnen zijn vaak lang en de woordvolgorde is anders dan in het hedendaags Nederlands. Het beste advies is doorlezen en proberen het ritme van de zinnen op te pakken. Van Schendel vertelt het verhaal in de indirecte rede, vrijwel zonder dialogen. Dat kan de N2-lezer als 'saai' ervaren. Voor de N3-lezer kan het een struikelblok zijn dat het personage Jacob Brouwer psychologisch gezien niet echt uitgediept wordt. Voor de N4-lezer is de manier waarop Van Schendel de relatie tussen Brouwer en de Johanna Maria uitwerkt interessant. Voor de leerling die niet geïnteresseerd is in schepen en scheepvaart, is het geen geschikt boek.