Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Het journaal van Bontekoe

Introductie

Het Journaal van Bontekoe is het verslag van de reis naar en door de Oost die Bontekoe maakte van 1618 tot 1625. Het verslag werd voor het eerst gepubliceerd in 1646, ruim 20 jaar nadat Bontekoe was teruggekeerd. Het is waarschijnlijk dat er hier en daar fors is ingegrepen in de tekst door Jan Jansz Deutel, 'die als uitgever van stichtelijke literatuur de kans niet onbenut liet om Bontekoe niet als gewone schipper, maar als uitverkorene neer te zetten.'
Bron: Thomas Rosenboom, 'Inleiding', in: Het journaal van Bontekoe, 2001.

Inhoud

Het journaal van Bontekoe is het verslag van de reis die Bontekoe als schipper van de 'Nieuw Hoorn' van 1618 tot 1625 in opdracht van de VOC ondernam. In 1618 vertrekt hij vanaf Texel om koers te zetten naar Kaap de Goede Hoop, om van daaruit door te varen naar Batavia. Vlak voor Straat Sunda ontstaat er brand aan boord en vliegt het schip de lucht in. Van de 206 bemanningsleden overleven 72 mannen. Als door een wonder is Bontekoe een van de overlevenden. Onder zijn leiding zien de overlevenden kans om in een sloep land te bereiken. Bontekoe krijgt een nieuw schip en bereikt uiteindelijk Batavia. Van daaruit maakt hij enkele reizen, nu eens handel drijvend, dan weer oorlog voerend met de inheemse volkeren en hun bezetters. Nadat Bontekoe talloze stormen heeft doorstaan, tientallen bemanningsleden door ziekte heeft verloren en niet zelden door het oog van de naald is gekropen, keert hij, zeven lange jaren later, in 1625 terug naar Nederland. 

Moeilijkheid

Het journaal van Bontekoe is een redelijk weerbarstig boek, ook al is het in de editie van Thomas Rosenboom tenminste leesbaar voor lezers van nu. Leerlingen die De scheepsjongens van Bontekoe met plezier hebben gelezen of de film hebben gezien, zullen waarschijnlijk bedrogen uitkomen. Het journaal is geen spannend reisverhaal, maar een feitelijk reisverslag. Enerzijds leidt dat soms tot langere passages die de leerlingen als saai zullen ervaren. Anderzijds kan het gegeven dat alle gebeurtenissen werkelijk hebben plaatsgevonden leerlingen ook om die reden boeien. De gemiddelde N3-lezer zou het boek 'saai' kunnen vinden. N4- en N5-lezers zullen, zeker als zij geïnteresseerd zijn in geschiedenis, en in het bijzonder die van de Gouden Eeuw en de VOC, dit boek met belangstelling lezen. 
Omdat Het journaal van Bontekoe een pittig N3-boek is en ook N5-lezers voldoende uitdaging biedt, hebben we niet zoals gewoonlijk twee opdrachten op N2, N3 en N4 gemaakt, maar één opdracht op N2, twee opdrachten op N3 en N4 en één opdracht op N5.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting| complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Dit boek vraagt een vrij grote bereidheid van de N2 en N3-lezer. Door de gedetailleerde verslaglegging van de dagelijkse gebeurtenissen, het weer, de toestand van het schip en de route moet de lezer veel moeite doen om de grote lijn te volgen. 
  Interesses Het journaal bevat zeer veel informatie over scheepvaart in de zeventiende eeuw en de handelswijze van de VOC. Enige interesse daarin is noodzakelijk. 
  Algemene kennis Ook de editie van Rosenboom veronderstelt vrij veel voorkennis wat betreft zeilen, scheepsbouw, geografie. 
  Specifieke literaire en culturele kennis Geen. 

Vertrouwdheidmet literaire stijl

 Vocabulaire Het vocabulaire is moeilijk voor alle niveaus. Niet voor niets is er een verklarende woordenlijst achter in het boek opgenomen. Er worden echter ook veel woorden en vaktermen gebruikt die niet in de woordenlijst zijn opgenomen.
  Zinsconstructies Niet overdreven complex. Goed te doen voor de enigszins gevorderde N3-lezer.
  Stijl Bontekoes stijl is, ook in de hertaling van Rosenboom, zakelijk. Leerlingen die houden van levendige beschrijvingen komen in grote delen van de tekst niet aan hun trekken. Voor N2- en N3-lezers is dit waarschijnlijk een remmende factor. 

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters De personen die worden opgevoerd hebben allemaal werkelijk bestaan. Leerlingen die enig besef hebben van de Gouden Eeuw, zullen bekende namen, zoals die van Jan Pietersz Coen, herkennen. 
  Aantal karakters Het aantal personages is groot, maar wel te overzien doordat de personages gebonden zijn aan verschillende opeenvolgende episoden van de reis. 
  Ontwikkeling van de karakters Omdat Het journaal geen roman maar een reisverslag is, valt er weinig uit op te maken over de ontwikkeling van karakters. Feitelijk is er dus geen sprake van karakters, maar van personen. Bontekoe ontwikkelt zich nauwelijks; hij is en blijft - over het algemeen - de standvastige 'schipper naast God'.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Passages met veel spectaculaire actie worden afgewisseld door passages waarin erg weinig gebeurt. Een probleem voor de N2- en N3-lezer. N4- en N5-lezers zullen ook de minder spectaculaire passages met belangstelling lezen als ze in staat zijn om afstand van de handeling te nemen en te letten op de impliciete vooronderstellingen die in Bontekoes beschrijvingen besloten liggen. 
   Chronologie Het verhaal wordt chronologisch, en bijna van dag tot dag, verteld.
  Verhaallijn(en) Er is één verhaallijn. 
  Perspectief Ik-perspectief vanuit Bontekoe. Geen enkel probleem. Interessant voor N4- en N5-lezers is dat Bontekoe zelf de hoofdrolspeler is in zijn eigen verhaal - hij zou er dus belang bij kunnen hebben gehad sommige gebeurtenissen anders te presenteren dan ze in werkelijkheid hebben plaatsgevonden.
  Betekenis Het journaal van Bontekoe zal in eerste instantie door lezers van alle niveaus gelezen worden als een reisverslag. De gevorderde N4- en N5-lezer zal bovendien oog hebben voor de wijze waarop Bontekoe zichzelf portretteert, de plaats van zijn Journaal in de zeventiende-eeuwse reisliteratuur en de mate waarin het reisverslag literair is.