Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Het recht op terugkeer

Introductie

Leon de Winter (1954) is een auteur met ruim twintig titels op zijn naam. Hij wordt zowel bewonderd als verguisd: bewonderd om zijn taalgebruik en schrijftechniek en verguisd om zijn vermeend effectbejag en commerciële uitstraling. Naast schrijver van romans is hij ook auteur van filmscenario's. In de publieke ruimte laat hij ook vaak van zich horen: hij is enige tijd columnist geweest bij Elsevier en is ook regelmatig te gast in talkshows. Van zijn Joodse afkomst is veel terug te vinden in zijn werk. Hij neemt ook een duidelijk standpunt in in de discussies over Israël en het Midden-Oosten en soms wordt hem daarbij verweten te ongenuanceerd te zijn.

Inhoud

Het is 2024. Abraham Mannheim woont in Tel Aviv, een zwaar beveiligde stadstaat. Hij verzorgt daar zijn oude vader, die aan Alzheimer lijdt. In zijn vrije tijd is hij ambulancebroeder en samen met Ikki Peisman runt hij het bedrijf 'De bank', dat zich bezighoudt met het opsporen van vermiste kinderen. Brams eigen zoontje Bennie verdween zestien jaar eerder. Dit kostte hem zijn huwelijk met de mooie Rachel en zijn baan als hoogleraar in Princeton.
Tijdens het zoeken naar het verdwenen meisje Sara Lapinski ontmoet Bram Eva, die hem weer een kans op nieuw geluk biedt.
Wanneer er nieuwe zelfmoordaanslagen plaatsvinden, ontdekt Bram dat daar een groot complot achter schuilgaat. De hoop zijn zoon, die nu twintig jaar moet zijn, levend terug te zien, leeft weer op. Zijn zoektocht leidt hem via Kazachstan naar Amsterdam, waar hij meer te weten hoopt te komen.

Moeilijkheid

Dit boek is voor de gevorderde N2-lezer goed te doen. Het taalgebruik is niet moeilijk, woordbetekenissen kunnen afgeleid worden uit de tekst. Er zit een dramatische verhaallijn in het boek die aanspoort om verder te lezen. Een N2-lezer zal willen weten hoe dit spannende verhaal afloopt. Er worden wel tijdsprongen gemaakt, maar die worden duidelijk gemarkeerd. De onderwerpen die aangesneden worden zullen voor N2-lezers wellicht wat lastiger zijn.
 N3-lezers zullen dit boek met grote interesse lezen. Het heeft een duidelijke structuur, die echter toch wel enige oplettendheid vereist. De morele kwesties waar de hoofdpersoon mee worstelt, zullen N3-lezers zeker interesseren. 
N4-lezers zullen dit boek interessant vinden omdat het zich in het Israël van de toekomst afspeelt. Voor een N4-lezer zal de structuur wellicht iets te voorspelbaar zijn. Wel interessant zijn de beweegredenen en de, soms volkomen onverwachte, acties van Bram. Een N4-lezer zal uitgedaagd worden de volgende stappen van Bram te voorspellen (en zal er dan geregeld naast zitten).

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Het verhaal is spannend en heeft een duidelijk herkenbare structuur. Het is wel een dik boek (458 bladzijden); dit zal sommige N2-lezers tegenhouden. Anderzijds is dit een prima 'instapboek' voor de gevorderde N2-lezer.
  Interesses De conflict in Israël en de menselijke relaties die daardoor onder spanning komen te staan zullen veel leerlingen interesseren, ongeacht hun niveau. De morele keuzes die de hoofdpersoon moet maken zullen de lezers, en met name N3-lezers aanspreken en aan het denken zetten.
  Algemene kennis Enige kennis van de situatie in het Midden-Oosten is wenselijk, maar de situatie wordt waar nodig ook toegelicht. Voorin het boek is een kaartje afgedrukt, waarin de contouren van de staat Israël staan afgebeeld in het jaar 2024. 
  Specifieke literaire en culturele kennis Er is geen specifieke kennis vereist om dit verhaal te kunnen volgen.

Vertrouwdheid met literaire stijl 

 Vocabulaire Het taalgebruik is nergens echt lastig. Af en toe worden er wat Joodse termen gebruikt, maar de betekenis daarvan is goed af te leiden uit de tekst.
  Zinsconstructies De zinnen zijn nergens echt lang, en zijn ook niet moeilijk.
  Stijl Uitgebreide beschrijvingen van de omgeving geven een duidelijk beeld, maar gevoelens worden nergens werkelijk uitgediept. De Winter doet wat noodzakelijk is om de spanning op te bouwen. Aan de stijl is voor een N4-lezer niet zo heel veel te beleven.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters Het belangrijkste personage is Bram Mannheim. Lezers van elk niveau zullen zich met hem kunnen identificeren in zijn fanatieke streven zijn zoontje Bennie terug te vinden; zijn fascinatie voor getallen zal voor N2 te ver gaan. 
  Aantal karakters Er zijn maar een paar belangrijke personages in het verhaal. Daarnaast worden vrij veel andere personen opgevoerd. Een minder oplettende lezer zou er hier en daar een over het hoofd kunnen zien, maar dat is niet erg - het is duidelijk genoeg wie de belangrijke personen zijn.
  Verhouding van de karakters De bijfiguren fungeren voornamelijk als sidekick en/of klankbord; zij laten de beweegredenen en acties van Bram des te duidelijker uitkomen. Ze voegen, waar nodig, extra informatie toe waardoor de lezer beter kan begrijpen waarom Bram bepaalde beslissingen neemt.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Door N2-lezers zullen de flashbacks misschien als oponthoud worden gezien, maar het is wel duidelijk dat ze noodzakelijk zijn voor het complete verhaal. Omdat de flashbacks ook bijdragen aan de spanning, zal uiteindelijk ook een N2 lezer dit accepteren.
N3- en N4-lezers zullen hier geen moeite mee hebben.
  Chronologie De roman speelt zich af in 2024 in Tel Aviv. Daartussenin gaat de lezer 20 jaar terug naar het jaar 2004 en via 2008, 2010 en 2012 komt hij weer terug bij 2024. Daarna wordt er verteld tot januari 2025. De roman wordt dus niet chronologisch verteld. Bovendien wordt er in de betrokken jaren fragmentarisch verteld over één gebeurtenis. Lastig voor N2, goed te doen voor N3 en N4.
  Verhaallijn(en) De verhaallijnen zijn goed te volgen, doordat er in hoofdzaak vanuit één personage wordt verteld en de tijdsprongen duidelijk aangegeven zijn.
  Perspectief Door het personale perspectief raakt de lezer vertrouwd met de gevoelens en gedachten van Bram. Wel is er sprake van een vertelsituatie par derrière. De N2-lezer wordt daardoor iets minder het verhaal ingetrokken. Voor N4-lezer is het interessant dat er hier en daar, onopvallend, ook een auctoriale verteller aan het woord is.
  Betekenis De roman leent zich uitstekend voor betekenistoekenning op verschillende niveaus. 
Omdat het verhaal in 2024 speelt, zou je kunnen zeggen dat Het recht op terugkeer een toekomstroman is. Daardoor zal ook een N2-lezer, mits hij enige belangstelling heeft voor buitenlandse politiek, de roman lezen als een hypothese over het conflict in het Midden-Oosten. Bovendien zal hij willen weten wie de dader is achter de verdwijning van Bennie.
De N3-lezer zal verhoudingsgewijs meer op zoek gaan naar de motieven van de dader. Een N4-lezer zou mogelijk oog kunnen hebben voor de onderliggende queestestructuur en de betekenis van enkele veel voorkomende en opvallende motieven, zoals de getallen 2 en 8.