Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Met huid en haar

Introductie

Marita de Sterck werd geboren in Antwerpen. Ze studeerde talen, perswetenschappen en antropologie. Ze doceert literatuur en antropologie en geeft ook workshops verhalen schrijven aan jongeren.
Ze debuteerde met reisverhalen en heeft intussen een veertigtal titels gepubliceerd: prentenboeken, boekjes voor beginnende lezers, informatieve boeken over andere culturen, makkelijk-lezen-verhalen, jeugdromans en boeken over jeugdliteratuur.
Er loopt een lijn van de groeirituelen en de inwijdingsverhalen die ze als antropoloog bestudeert naar haar eigen jeugdromans. Een terugkerend thema in haar werk is hoe je kunt leren liefhebben zonder jezelf te verliezen. Ook de kracht van het vertellen en de ingewikkelde relaties tussen de generaties duiken vaak op. Het werk van Marita de Sterck werd veelvuldig bekroond, zo ook Met huid en haar.
Bron: queridokinderboeken.nl

Inhoud

Terwijl zijn ouders een weekje op vakantie zijn, organiseert Joppe met zijn vrienden een spectaculaire actie voor de grote vredesdemonstratie. Tussendoor zorgt hij voor zijn overgrootvader Tist, die verkouden is, en probeert hij werk te maken van Alya, vóór zijn vriend Tobias haar inpikt. Maar dan wordt Tist echt ziek. Algauw is Joppe met handen en voeten aan de norse oude man gebonden. Terwijl de stad davert onder het geweld van de demonstratie, reist Tist terug naar de Eerste Wereldoorlog, toen hij een jongen was. Oude angsten komen naar boven, gebeurtenissen zo aangrijpend dat er geen woorden voor zijn. Tist vertelt over zijn oorlogen, maar hij maakt zijn verhalen niet af. En Joppe wil nu echt te weten komen wat hij verzwijgt. Voor het te laat is. Tist zijn tijd raakt op. Maar ook Alya vraagt tijd. En er hangt weer oorlog in de lucht. Joppe ervaart aan den lijve dat noch de dood, noch de liefde zich laat dirigeren.

Moeilijkheid

Met huid en haar is een uitdagend boek voor N3-lezers, voor N2-lezers wellicht te moeilijk. Het Vlaamse taalgebruik in de verhaallijn van Tist is soms lastig, het onderwerp van de roman staat wat verder van de (jonge) lezer af en het boek vraagt enig inzicht in en belangstelling voor de Europese geschiedenis van de laatste eeuw. Niet alleen een N3-lezer wordt uitgedaagd door dit boek, ook voor de N4-lezer valt er voldoende te halen. Hij zou uitgedaagd kunnen worden door de intertekstualiteit, de relatieve complexiteit van de personages en de relaties tussen de verschillende elementen van de roman.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid
Met huid en haar vraagt een redelijk grote bereidheid van de (Nederlandse) N3-leerling: door de taal (veel Vlaamse woorden en zinsconstructies); door de hoeveelheid geschiedenis (vanaf 1913 tot en met 2003); door de thematiek: het in verschillende generaties nawerkende effect van de oorlog en het versterven van de grootvader. Daarnaast passeren gevoelige zaken als incest en het opeten van huisdieren.
Een N2-leerling zal dit boek niet uitlezen, omdat het te ver van hem afstaat, zowel in taal als in gebeurtenissen als in personages. De vertelstructuur met twee tijdslijnen vertraagt de actie, waardoor het boek als hinderlijk wordt ervaren door een N2-lezer. Een N4-leerling zal vooral uitgedaagd worden door de historische details, de verschillende verhaallijnen, de complexiteit en de parallellie van de personages (fouten van de eerste generatie komen terug in de tweede generatie) en de intertekstualiteit. Dit laatste zal ook zeker een N5-lezer uitdagen.
  Interesses
Met huid en haar zal lezers aanspreken die van historische romans en van oorlogsromans houden. Er komen maar liefst twee wereldoorlogen expliciet in voor. De Vietnamoorlog en de Amerikaanse invasie in Irak komen kort ter sprake. De N2-lezer zal in staat zijn de geschiedenis van het verhaal te reconstrueren. Door de vertelstructuur zal het boek door de N2-lezer snel als 'saai' worden bestempeld. Daar de structuur transparant is, zal een N3-lezer er geen moeite mee hebben. Voor een N3-lezer is het boek ook psychologisch en moreel interessant, vanwege de complexe familierelaties (ook incest), de wijze waarop de personages met elkaar omgaan en de vraag wat iemand tot vader maakt. Ook kan het politieke idealisme van Joppe en zijn vrienden intrigerend dan wel inspirerend zijn. Een N4-lezer zal zich uitgedaagd voelen de effecten van de vertelstructuur te analyseren: waarom twee tijdslijnen, waar snijden ze elkaar en waarom juist daar?
  Algemene kennis
De tekst doet een beroep op enige kennis van de twee wereldoorlogen, de oorlog in Vietnam en vredesdemonstraties die daarna georganiseerd werden.
  Specifieke literaire en culturele kennis Er zijn twee verhaallijnen in het boek, een uit 2003 en een uit 1913-1985. Het wisselend perspectief ligt bij de twee hoofdpersonen: Joppe en zijn (over)grootvader Tist. Door deze twee verhaallijnen ontstaat er vertraging in de actie, waardoor de spanning wordt onderbroken. Een N2-lezer zal hierop afknappen. Hij kan meer begrip krijgen voor deze verhaalstructuur door het construeren van een tijdbalk. Het verhaalverloop zal verhelderen en tevens is er meer zicht op de verbindende elementen tussen de verhaallijnen. Er is een duidelijk Vlaamse verteltrant met een voorliefde voor bizarre (volks)verhalen, hierdoor is er nauwelijks herkenning voor een N2-lezer. Een N3-lezer kan zich verdiepen in het waarom van de vertelstructuur en kan zijn eigen (morele) opvattingen en kennis van de werkelijkheid plaatsen tegenover de romanwerkelijkheid. De N4-lezer kan nog verder gaan en zich verdiepen in de meerwaarde van de intertekstualiteit.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire
De verhaallijn uit 2003 is voor alle niveaus goed te lezen. De tweede verhaallijn kent veel Vlaamse woorden, zinnen en zegswijzen en zal lezers van N2 niet aanspreken.
  Zinsconstructies
De zinnen zijn prima te lezen.
  Stijl
Veel dialogen, Vlaams taalgebruik, expliciete verwerking van Vlaamse volksvertellingen over pekduivels en de bottenmadam. Verwerking van Vlaamse volksliedjes.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters
Het karakter van Joppe is voor alle lezers te begrijpen, hoewel een N2-lezer zich moeilijk zal herkennen in het politieke idealisme van Joppe. De karakters van Tist en Lex zijn ingewikkelder en het vraagt inlevingsvermogen en abstrahering van de eigen werkelijkheid om hen te kunnen begrijpen. Voor een lezer op N3-niveau is dit een uitdaging. Een N4-lezer zal zich goed kunnen verdiepen in de ontwikkeling van de personages en de samenhangende morele kwesties, zoals incest en goed vaderschap.
  Aantal karakters
Er komt een groot aantal personages voor. De familiegeschiedenis is ingewikkeld.
   Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters
Joppe ontwikkelt zich door het verhaal van Tist. Hij leert hoe hij moet liefhebben. Het handelen van Tist is moeilijker te begrijpen, omdat zijn verhaal in 1913 begint en zijn ervaringen ver van de lezer afstaan. De lezer moet kunnen begrijpen dat Tists ervaringen met zijn moeder en zusje Trieneke tijdens de Eerste Wereldoorlog bepalend zijn voor zijn gedrag ten opzichte van zijn vrouw en (klein)zoons. Tist wil zich uit zelfbescherming niet meer hechten en stoot daardoor zijn familieleden van zich af. Dit vraagt abstrahering en begrip. Voor (gevorderde) N3- en N4-lezers is dit een uitdaging.

Vertrouwdheid met literaire procédés

 Spanning
De twee verhaallijnen wisselen elkaar af. Dit is duidelijk door de hoofdstuktitel aangegeven met maand en jaartal. Hierdoor wordt de actie in het boek vertraagd.
   Chronologie
De chronologie wordt per hoofdstuk onderbroken. Verder verlopen de verhaallijnen wel chronologisch.
   Verhaallijn(en)
Er zijn twee verhaallijnen (Joppe en Tist).
   Perspectief
De verhaallijn van Joppe is in de ik-vorm geschreven. De verhaallijn van Tist is vanuit de hij-vorm geschreven (personaal).
   Betekenis
Met huid en haar is een boek met meerdere lagen. Op N2-niveau leest het als een verhaal over een jongen, Joppe, die zijn grootvader verzorgt terwijl zijn ouders op vakantie zijn. Gaandeweg leren Joppe en de lezer het levensverhaal van Tist kennen. De keuzes en fouten die Tist maakt in zijn leven, herhalen zich bij Joppe. Joppe's liefde voor zijn opa neemt toe, naarmate hij meer van zijn leven hoort. De titel onderstreept dit. Daarnaast gaat het boek over oorlogen, die een verwoestende werking hebben op de mensen die ze meemaken.
Op N3-niveau gaat het boek over de kunst en het plezier van het vertellen, de complexe relaties tussen verschillende generaties, de verhoudingen tussen vaders en zoons en het inhoud geven aan liefhebben, waar incest ook een rol in speelt.
Voor een N4-lezer ligt de uitdaging vooral in het ontdekken van de meerwaarde van de intertekstualiteit. De volksverhalen over de bottenmadam en de vele volksliedjes geven couleur locale, maar ook een extra verdieping aan dit boek, omdat juist hierdoor het plezier in vertellen, het effect van verhalen en onze honger naar verhalen onderstreept wordt.

Relevante bronnen voor docenten

    
leesplein.nl | juryrapport Zilveren Zoen 2005 over Met huid en haar