Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | Phileine zegt sorry

Introductie

Ronald Edgar Giphart (Dordrecht, 17 december 1965) groeide op in wat hij zelf omschrijft als 'een heel links milieu'. Zijn moeder was PvdA-kamerlid Wijnie Jabaaij die in haar politieke loopbaan opviel doordat ze geen blad voor de mond nam. In 1987 begon Giphart aan een studie Nederlands, die hij in 1989 afbrak om te gaan schrijven. Daarbij werkte hij als nachtportier in een ziekenhuis. Tijdens dit werk schreef hij zijn debuutroman Ik ook van jou, die werd bekroond met Het Gouden Ezelsoor. Daarna volgden romans als Giph (1993), Phileine zegt sorry (1996), Ik omhels je met duizend armen (2001) en Troost (nominatie NS Publieksprijs 2005). Zijn novelle Gala, Boekenweekgeschenk 2003, verscheen in een nationale recordoplage van 780.000 exemplaren. In Gipharts boeken staat de leefwereld van hedendaagse jongvolwassenen centraal. De belangrijkste thema's zijn liefde, seks en literatuur.

Inhoud                                                                                                        

Hoofdpersoon en ik-verteller is Phileine (22). Ze vertelt dat haar vriend Max haar een jaar geleden plotseling meedeelde dat hij naar New York zou gaan om daar in een stuk te spelen: rOmEO-n-jULieT. Ongeveer een jaar na zijn vertrek mist Phileine hem erg en vertrekt ze naar Manhattan. Ze maakt kennis met Max' vrienden: de Vlaamse Gulpje Degompelaere, L.T. en zijn vriendin Joanne (eveneens tegenspeelster van Max, 'Juliet'), de opvallend bebrilde Jules en de zieke Leonard. Phileine krijgt weinig aandacht van Max en zij brengt veel tijd door met Gulpje, met wie zij de passie deelt om anderen belachelijk te maken en over seks te praten. De tweede dag bezoekt zij de première en voelt zich vernederd als ze ziet dat het stuk expliciet seksueel van aard is. De volgende dag neemt ze wraak door met L.T. naar bed te gaan. Bij wijze van test gaan Phileine, L.T. en Gulpje naar de laatste voorstelling om te kijken of Max en Joanne in de vrijscène tot het uiterste zullen gaan, omdat ze denken dat Phileine en L.T. de voorstelling niet bijwonen. Als blijkt dat dit het geval is, schreeuwt Phileine dat het zo wel genoeg is en dat ze moeten stoppen. De regisseur is blij met deze publieksparticipatie. De volgende dag is Phileine 'hot news' en zit ze in The Late Show van David Letterman. Ze boekt een kamer in het exclusieve Waldorf Astoria Hotel van haar honorarium, waar Max de volgende dag aanklopt. Hij neemt haar mee naar het aidsgala. Daar wordt haar duidelijk dat Leonard aids heeft en geen griepje. Op een gegeven moment steekt ze een speech af over haar bitcherige gedrag en haar cynisme. Phileine eindigt haar relaas met: 'Sorry dat ik besta.'

Moeilijkheid                                                                                                

Lezers op N2 kunnen deze roman goed lezen door de transparante structuur: elk hoofdstuk beslaat een dag. De proloog maakt het wellicht wat moeilijk voor hen om in het verhaal te komen door enkele grote tijdsprongen aldaar. De lezer kan zich door de ik-verteller goed inleven in de hoofdpersoon en voelt zich direct bij de gebeurtenissen betrokken. De bijfiguren zijn karikaturaal en herkenbaar. De onderwerpen 'grenzen in de liefde' en 'vreemdgaan' kunnen de N2-lezer aanspreken, zodat daarover een oordeel gevormd kan vormen.
Het onderwerp 'Hoe ver kun je gaan in het openbaar, met je opmerkingen en in je relatie?' kan aardige discussies opleveren op niveau 3 en 4. De ironie in de opvattingen van Phileine (zelf vreemdgaan, terwijl Max (net niet) vreemdgaat voor zijn werk) en in het taalgebruik is aan N3-lezers wel besteed.
Door N4-lezers kan gekeken worden naar alle vormen van seksualiteit en relaties en hoe Phileine hiertegenover staat. De ontboezemingen van Phileine zijn hierbij te betrekken. Ook verwijzingen naar allerlei andere teksten (niet alleen van Shakespeare, maar ook van Anne Frank, songteksten, en dergelijke) kunnen het boek meer dimensie geven.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten 

Bereidheid De tekst op de achterflap zal leerlingen wel aanspreken, hoewel een enkeling kan afhaken bij het vierde woord (contemplatief). In de proloog moeten N2-lezers drie tijdsprongen herkennen, maar dan start het verhaal met de beloftes op de achterflap. Het feit dat Phileine commentaar levert op de gebeurtenissen is waarschijnlijk voor veel lezers iets nieuws in een roman. N2-lezers kun je hierbij een handje helpen. N3- en N4-lezers kunnen hier zelf wel mee uit de voeten. 
  Interesses Phileine zoekt de grenzen op van wat betamelijk is. Een leerling moet willen en kunnen vertellen over recalcitrant gedrag, het vertrappen van normen en waarden, en seks. Het boek lijkt dus minder geschikt voor de wat jonge of bleue leerling. Vaak wordt opgemerkt dat deze roman interessanter is voor meisjes dan voor jongens.
  Algemene kennis Giphart smijt met citaten en refereert net zo eenvoudig aan Schopenhauer als aan L.A. Law. Het is niet nodig dat de lezer alles kan plaatsen, maar dat kan het boek wel een diepere lading geven, dus aardig voor een lezer op niveau 4.
  Specifieke literaire en culturele kennis Het is niet nodig, maar wel interessant, om Shakespeares Romeo and Juliet te kennen. Sommige (sub)hoofdstuktitels zijn of verwijzen naar literaire werken of bekende uitspraken en songteksten. Kennis hiervan maakt het lezen plezieriger. Giphart wordt vaak, en volgens hem ten onrechte, ingedeeld bij de Generatie Nix. Interessant voor N4-lezers om deze uitspraak te onderzoeken. 

Vertrouwdheid met literaire stijl 

Vocabulaire Eenvoudige woordkeus, met neologismen, platitudes, dysfemismen en (eenvoudig) Engels. De naam Phileine refereert aan 'vilein', maar betekent 'liefhebben' (Grieks). Lang niet alle leerlingen kunnen met het expliciete taalgebruik van Giphart uit de voeten. Dat geldt zowel voor leerlingen op N2 als voor leerlingen op N4. 
  Zinsconstructies In Phileines bespiegelingen zijn de zinsconstructies het ingewikkeldst, want dan gebruikt Giphart bijzinnen en tussenzinnen. De dialogen zijn spreektaal. De N2-lezer moet hier waarschijnlijk even aan wennen. 
  Stijl Soms wordt er 'stream of consciousness'-achtig verteld, dan weer in korte mededelingen. Een N4-lezer kan reflecteren op het taalgebruik van Giphart. 

Vertrouwdheid met literaire personages

Karakters Phileine is het enige round character. Alles draait om haar en daardoor worden de andere personages nogal oppervlakkig getypeerd (mede door de ik-verteller).
  Aantal karakters Deze roman bevat een flink aantal personages, maar doordat zij slechts karikaturaal geschetst worden, hoeft de lezer weinig moeite te doen om ze uit elkaar te houden. Ook voor de N2-lezer waarschijnlijk geen probleem.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De relaties in dit boek worden gevormd door standaard man-vrouwstellen. Voor Phileine (en voor de lezer) is de relatie tussen Jules en Leonard (buddy en aidsgeïnfecteerde) ondoorzichtig.

Vertrouwdheid met de literaire procedés

Spanning De gebeurtenissen zijn niet spannend, eerder hilarisch, en volgen elkaar vrij snel op. De lezer voelt dat er 'iets' aankomt, doordat Phileine er een puinhoop van maakt. Daardoor willen ook N2-lezers weten hoe het verhaal afloopt.
  Chronologie Het verhaal wordt chronologisch verteld, maar bevat tijdsprongen en terugverwijzingen. Een uitdaging voor de N2-lezer om dit allemaal te volgen.
  Verhaallijn(en) Er is sprake van één verhaallijn. Hier zit geen uitdaging in voor N2-, N3- en N4-lezers.
  Perspectief Het verhaal wordt weergegeven door middel van een ik-verteller, Phileine. N3- en N4-lezers kunnen aan de slag met de (on)betrouwbaarheid van dit perspectief.
  Betekenis Er is geen sprake van een diepere laag. De tweevoudige moraal van het verhaal pakt een N3-lezer wel op en daar zit ook de voornaamste uitdaging van dit boek. Voor een N2-lezer is dat misschien te veel gevraagd en lezers op N4 missen wellicht in eerste instantie de diepgang in deze roman.

Relevante bronnen voor docenten

  Hans Warren, 'Phileine wordt een modieuze Pietje Bell: Een spiegel voor een generatie', in: Provinciale Zeeuwse Courant, 1-11-1996
nrc.nl | Hans Goedkoop, 'Een trommelvuur van humor: Het escapistisch universum van Giphart' (deze tekst is hier ook te vinden als download)
Jessica Durlacher, 'De letteren in de herfst: Absurdisme kent geen rem', in: Vrij Nederland, 16-11-1996
Lucas Kruse, Over: Ronald Giphart, Phileine zegt sorry. [z.p.]: Biblion Uitgeverij, 1996
Frank Hockx, Over: Ronald Giphart. [z.p.]: Biblion Uitgeverij, [z.j.]
giphart.nl | website van Ronald Giphart