Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Schuld
Introductie
Walter van den Berg is een schrijver die zich zeer betrokken voelt bij de onderwerpen waarover hij schrijft. In interviews heeft hij aangegeven dat de setting waarin Schuld zich afspeelt, hem zeer bekend is. Je kunt dat goed merken aan zijn beschrijvingen en aan de dialogen.
Op zijn website geeft hij het volgende ‘biootje’: Walter van den Berg (1970, Amstelveen) is schrijver. Hij heeft vier romans geschreven. De eerste drie werden uitgegeven bij de Bezige Bij, voor de vierde is hij overgestapt naar Das Mag.
Om geld te verdienen werkt hij als freelance copywriter/webredacteur. Hij heeft plezier in zijn werk. Na jarenlang in Amsterdam gewoond te hebben, woont hij nu met vrouw en hond in een klein dorpje in de Betuwe.
Die eerdere boeken waren: De hondenkoning (2004), West (2007) en Van dode mannen win je niet (2013). Ze werden alle positief ontvangen, het laatste kwam op de longlist van de AKO-literatuurprijs.
Inhoud
Twee broers, Cor en Ron, hebben nauwelijks nog contact. Ze zijn zeer verschillend: Cor wordt door zijn mislukte, half-criminele broer Ron ‘de vwo’er’ genoemd. Cor leidt een ordentelijk leven, maar slaagt er toch ook niet in zonder schuld te blijven.
Ron presenteert zich als ‘zanger Ronald’ die levensliederen zingt. Hij zit financieel in de tang van de crimineel ‘witte Mo’ en verwaarloost zijn zoon Kevin, die in dienst van Mo crimineel bijklust naast zijn economiestudie. Deze Mo, makelaar in schulden, heeft velen in de tang door hen financieel afhankelijk te maken. Ook weet hij slim om te gaan met de informatie die hij over hen heeft. Ron gaat voor moord de gevangenis in en is zo nog minder in staat een vader voor Kevin te zijn. Nadat Ron weer vrij is, probeert hij het contact met Kevin te herstellen. Maar Kevin lijkt niemand meer nodig te hebben: zijn vader niet, zijn ‘goede’ oom Cor niet, zijn vriendin niet.
Moeilijkheid
Schuld is gemakkelijk voor leerlingen met wat leeservaring: het boek is niet erg dik, het taalgebruik is alledaags en de verteltrant is erg vlot. Ook is de hele sfeer van het verhaal modern, door de wereld van laptops, smartphones, gedrag van jongeren in Amsterdam en het eerder genoemde taalgebruik. Toch moet de argeloze lezer wel goed opletten: de chronologie is volstrekt doorbroken en er wordt op een heel subtiele manier veel meer informatie gegeven dan het op het eerste gezicht lijkt. De draad vasthouden zal vooral voor de N2-lezer een hele klus zijn. Ook zijn er veel verbindingen tussen de personages, en die doen er allemaal toe. Zelfs voor de N3-lezer is dat niet eenvoudig. Een advies aan de leerling kan zijn: maak eens een overzicht van de personages en hun onderlinge verhouding. Ook de tijdsaanduidingen boven de hoofdstukken kunnen een goed hulpmiddel zijn. De bespreking op Vlogboek geeft in kort bestek een heel helder inzicht in het verhaal en kan de minder competente lezer veel steun bieden.
Didactische en letterkundige analyse
|
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
|
Algemene vereisten |
Bereidheid |
Er zijn weinig drempels voor de N2-, N3- en N4-lezer om dit boek te gaan lezen: de heldere titel, pakkende beginzin, bescheiden dikte en het gegeven dat het zich in deze tijd afspeelt zijn alle factoren die het aantrekkelijk maken. Jongere leerlingen kunnen het lastig vinden zich met deze personages te identificeren. |
|
|
Interesses |
Zeer geschikt voor lezers die op spanning uit zijn en houden van verhalen die zich afspelen in de setting van de grote stad, jongeren die gevaarlijke dingen doen. |
|
|
Algemene kennis |
Er is enige kennis nodig van de uitzending van Nederlandse militairen naar crisisgebieden. Daarnaast moet de lezer op de hoogte zijn van alles wat met smartphones en laptops te maken heeft. |
|
|
Specifieke literaire en culturele kennis |
Niet van belang. |
|
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire |
Het taalgebruik is een harde variant van alledaags taalgebruik. Jonge, onervaren lezers (N2) kunnen daar moeite mee hebben; ook lezers die uit een beschermd milieu komen, kunnen dit vervelend vinden. Er wordt stevig gevloekt. Sommige erotische passages zijn erg expliciet in taalgebruik. |
|
|
Zinsconstructies |
Gemakkelijk, korte zinnen met veel informatiewaarde. N2-lezers kunnen hier betekenissen missen. |
|
|
Stijl |
Er komt veel sarcasme en cynisme in voor. Voor een goed begrip van onderliggende betekenissen is begrip hiervan wezenlijk. Misschien missen sommige N2-lezers hierdoor de clou. |
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters |
De belangrijkste karakters zijn de broers Ron en Cor, Rons zoon Kevin, de crimineel Witte Mo en dan het jonge echtpaar Marco en Sandra. Tussen deze personages doen zich verschillende, met elkaar vervlochten kwesties voor: broedertwist, mislukte vader-zoonverhouding, chantage, criminaliteit, vrouwenmishandeling. |
|
|
Aantal karakters |
Beperkt aantal, overzichtelijk dus. |
|
|
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters |
Vooral N2, maar ook sommige N3-lezers kunnen moeite hebben met alle verbindingen tussen de personages, vooral doordat er veel wordt gesuggereerd en niet geëxpliciteerd. Ook de ontwikkelingen die zich in en tussen personages voordoen, moeten opgepikt worden door zorgvuldig lezen. Zo is de jaloezie en minachting van Ron voelbaar in zijn aanduiding ‘meneertje vwo’ voor zijn broer Cor, de verwaarlozing van Kevin als zoon door vader Ron in de kale beschrijving van Kevins verjaardagen, de treurige kwetsbaarheid van Sandra in de gesprekjes met Marco. N3-, maar zeker N4-lezers zullen hier meer van begrijpen. |
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning |
Het verhaal is spannend, en die spanning is zowel gelegen in de acties als op psychologisch niveau. Hierdoor is het verhaal ook voor minder competente lezers boeiend. |
|
|
Chronologie |
De doorbroken chronologie is voor alle lezers een kluif. Het maken van een chronologische tijdlijn kan goed helpen. |
|
|
Verhaallijn(en) |
Er zijn verschillende, vervlochten verhaallijnen rond de verschillende personages. Steeds is daarin sprake van schuld. Een eenvoudige inventarisering ervan draagt bij aan het overzicht. |
|
|
Perspectief |
Wisselend. De gedeelten ‘Cor’ zijn in een beschouwend ik-perspectief geschreven, vanuit Cor de vwo’er. Alle andere delen zijn in het auctoriale perspectief verteld. Dit laatste is noodzakelijk om alle situaties waarbij Cor niet aanwezig is en de daarbij behorende informatie weer te geven. De lezer weet hierdoor meer dan de ik-persoon Cor. |
|
|
Betekenis |
Schuld is een roman die zeer relevant is. Vrouwenmishandeling, ‘kleine’ criminaliteit, het (gebrek aan) welzijn van uitgezonden militairen, verziekte familieverhoudingen, verwaarlozing van kinderen, het zijn actuele motieven. Zo opgesomd lijkt het verhaal overladen, maar door de knappe integratie van deze motieven is het helder en krachtig gebleven. N2-lezers kunnen zich laten meeslepen door de criminele akkevietjes en zich wellicht een oordeel hierover vormen. Ook zullen zij betrokkenheid kunnen voelen bij de manier waarop Kevin door Ron wordt verwaarloosd en Sandra door Marco wordt vernederd. Jongens die gevoelig zijn voor ‘Tour of Duty’-romantiek zien de keerzijde daarvan in Marco’s ervaringen en gedrag. N3-lezers leren zich identificeren met wat gecompliceerder personages. N4-lezers kunnen aan de slag met het knappe gelaagde taalgebruik van Van den Berg, zijn efficiënte gebruik van leidmotieven, en kunnen nadenken over de positie van de kansloze klasse. Er valt veel te beleven aan deze roman. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
|
|
|
Externe leestips |
|
Dimitri Verhulst, Kaddisj voor een kut |
|
Auteur docentinfo |
|
Gosse Koolstra |