Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Twee koffers vol

Introductie

Carl Friedman (pseudoniem voor Carolina Klop) werd op 29 april 1952 geboren in Eindhoven. Ze groeide op in Eindhoven en Antwerpen. Het gezinsleven stond sterk in het teken van het oorlogsverleden van haar vader, die in een concentratiekamp heeft gezeten. De indrukken die Friedman opdoet tijdens een reis langs enkele voormalige concentratiekampen verwerkt ze in een aantal sonnetten, die ze 'sonnetten voor een tralievader' noemt; deze zijn gepubliceerd in literaire tijdschriften. Doordat een uitgever haar blijft stimuleren om haar ervaringen te boek te stellen, verschijnt in 1991 haar debuutnovelle Tralievader.
Ook in haar tweede boek is een rol weggelegd voor een vader wiens leven in het teken staat van oorlogservaringen: Twee koffers vol (1993). Het belangrijkste thema in haar werk is het Jood-zijn of de Joodse identiteit, gekoppeld aan antisemitisme en de trauma's van de holocaust. Lang werd gedacht dat Friedman van Joodse afkomst was, maar zij is opgegroeid in een rooms-katholiek gezin. Haar vader heeft wel in het concentratiekamp Sachsenhausen gezeten. Carl Friedman won in 1995 de Van Witsenprijs voor Twee koffers vol. Het boek is in 1998 verfilmd als Left luggage door Jeroen Krabbé. 
Bronnen: boekentaal.nl, dbnl.nl

Inhoud

De filosofiestudente Chaja werkt in het Antwerpen van de jaren zeventig als oppas bij het orthodox-joodse gezin Kalman. Ze werkt daar om geld voor haar studie te verdienen, die haar vader niet wil betalen. Ze raakt erg gehecht aan de kleuter Simcha, maar Simcha's vader is niet erg te spreken over Chaja. Zij is echter de enige die tot de zwijgende Simcha kan doordringen. Ze wandelt vaak met hem naar de vijver en praat met hem over de eendjes die hij mag voeren. Dat vindt hij prachtig. Als hij van haar een houten eend op wielen krijgt, is hij van de ene op de andere dag zindelijk.
Intussen zoekt Chaja's vader naar twee koffers die hij in de oorlog heeft begraven. Haar moeder wil haar oorlogsverleden vergeten door te weven en cake te bakken. Chaja heeft regelmatig filosofische gesprekken, ook over het joodse geloof met meneer Apfelschnitt, een vriend van haar vader. Hij kent de familie Kalman ook. Door een ruzie met de conciërge van het gebouw waarin de familie Kalman woont, lijkt het mevrouw Kalman beter als Chaja een week niet komt. Simcha verdrinkt aan het eind van die week in de vijver. Chaja wordt dat verweten. Zij is immers steeds met hem naar de vijver gegaan. Ze krijgt dit te horen van meneer Apfelschnitt. Chaja besluit met haar filosofiestudie te stoppen en het volgende jaar natuurkunde te gaan studeren. Haar vader wil haar dan wel financieel ondersteunen.
Bronnen: boekentaal.nl, dbnl.org

Moeilijkheid

Twee koffers vol is op verhaalniveau geschikt voor N2-lezers. Het boek biedt voldoende spanning en ontroering om deze lezers te bekoren. Deze lezer zal waarschijnlijk wel over de passages over filosofie en het Joodse geloof heen lezen. De verschillende verhaallijnen zijn echter al uitdagend genoeg voor een lezer op N2.
Een N3-lezer, of beginnende N4-lezer, zal meer betekenis kunnen toekennen aan het boek omdat zij bijvoorbeeld de gesprekken die Chaja met een oude vriend van haar vader heeft beter kunnen plaatsen. N3-lezers kunnen immers al veel meer verbanden leggen. Zij zullen het gedrag van de moeder van Chaja, zoals het handwerken en bakken, dus kunnen relateren aan haar ervaringen en trauma's overgehouden aan de oorlog. Ook het gedrag van de vader zullen zij beter kunnen duiden.
Voor lezers op N4 zijn de filosofische passages en de geloofskwesties die worden besproken interessant om uit te zoeken. Ook zullen deze lezers kritisch kunnen kijken naar de levenswandel van de schrijfster in relatie tot dit boek.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten 

 Bereidheid Twee koffers vol lijkt in eerste instantie niet zo'n grote bereidheid van de leerlingen te vragen doordat het geen dik boek is. De plot is ook vrij eenvoudig en goed te doen voor N2-lezers. De verschillende verhaallijnen zijn wel een uitdaging voor N2.
Het duiden van de meer filosofische passages is een uitdaging voor lezers op N3 en N4.

 

 Interesses De leerling moet zich kunnen inleven in het leven van een studente in de jaren zeventig met ouders die de oorlog hebben meegemaakt. Ook moet de leerling weten wat het orthodox-joodse geloof inhoudt, om de stukken bij de familie Kalman te kunnen plaatsen. Een voorbereidende opdracht voor lezers op N2 zou deze lezers zeker helpen.

 

 Algemene kennis Twee koffers vol doet wel degelijk een beroep op de algemene kennis van de leerling. Er zitten redelijk pittige passages in het boek over diverse filosofische vraagstukken en over hoe de Joden na WOII leefden in een Jodenwijk. De leerling moet ook bereid zijn zich te verdiepen in de verschillen die er zijn in het omgaan met het geloof bij de familie Kalman en bij de familie van Chaja. Voor leerlingen op N2 is dat waarschijnlijk nog iets te hoog gegrepen.

 

 Specifieke culturele en literaire kennis Het boek vraagt geen specifieke literaire kennis. Voor N4-lezers is het wel een uitdaging te kijken naar het leven van de schrijfster en dat te koppelen aan deze roman.

Vertrouwd met literaire stijl

 Vocabulaire Het vocabulaire vormt geen probleem voor N3-lezers. De Joodse woorden worden in een woordenlijst achterin het boek verklaard.

 

 Zinsconstructies De zinnen zijn over het algemeen kort en makkelijk te begrijpen. Alleen in de filosofische stukken zal de leerling zich meer moeten inspannen om de tekst te kunnen volgen. Een hele uitdaging voor N2, maar goed te doen voor N3 en N4.

 

 Stijl De woordkeus van Friedman is onnadrukkelijk. Nergens streeft ze naar mooischrijverij of effectbejag. Geen probleem voor de N3-lezer. De N2-lezer moet wat meer moeite doen. Friedman beschrijft ernstige zaken soms lichtvoetig, wat een humoristisch effect heeft. De gesprekken met de heer Apfelschnitt zijn soms heel vermakelijk, N2-lezers zouden hier overheen kunnen lezen.
Vooral Chaja's brief aan Einstein is verrassend door de humor. Een passage hieruit: 'Jammer dat u dood bent (....) Als u nog leefde zou u hier met mij in het gras kunnen zitten. Wanneer u dat tenminste zou willen, wat niet erg waarschijnlijk is. Ik heb voor mijn natuurkunde nog nooit meer gehaald dan een zeven.'

Vertrouwd met literaire personages

 Karakters De hoofdpersoon is Chaja. Belangrijkste bijfiguur is haar vader, die op de achtergrond een grote rol speelt. Andere bijfiguren zijn de familie Kalman, waarvan vooral Simcha voor Chaja belangrijk is, de heer Apfelschnitt met wie zij gesprekken voert en haar moeder. Dan zijn er ook nog de antisemitische conciërge in het gebouw van de familie Kalman, en de filosofiestudente Sophie die met Chaja filosofische vraagstukken probeert te bespreken. Het doorgronden van de functie van deze personages is een hele klus voor N2.

 

 Aantal karakters

De personages in dit verhaal zijn goed te volgen. Het zijn er niet te veel en ze worden duidelijk voorgesteld. Geen probleem voor een N2-lezer.

 

 Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De ontwikkeling van Chaja wordt het uitgebreidst beschreven. Ze heeft steeds meer vragen over haar Joodse identiteit. Dit is voor N2-lezers moeilijk te begrijpen en ook voor N3-lezers kan het lastig zijn. Een N2-lezer kan zich goed inleven in het feit dat Chaja Simcha mist in de week dat ze niet meer mag komen en ook kan die het verdriet om zijn dood begrijpen. Maar hij zal zich afvragen waarom Chaja nu opeens van studie verandert. Een N4-lezer kan de hele ontwikkeling van Chaja volgen en reflecteren op haar keuzes.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Er is niet zo veel actie, doordat Chaja veel nadenkt over filosofie en over het joodse geloof en daarover veel gesprekken voert met de oude vriend van haar vader en met een studievriendin. Dat kan ervoor zorgen dat een N2-lezer afhaakt. De meeslepende verhaallijn met Simcha biedt waarschijnlijk wel voldoende tegenwicht.

 

 Chronologie Het verhaal wordt chronologisch verteld, er komen wat tijdsprongen in voor, maar die zijn goed te volgen voor een N3-lezer.

 

 Verhaallijn(en) Er zijn meerdere verhaallijnen: die van Chaja de studente die een bijbaantje heeft als oppas bij de familie Kalman, en die van haar ouders die worstelen met hun verleden. De overgangen zijn geen probleem voor N3 en N4, leerlingen op N2 zullen misschien wat hulp nodig hebben.

 

 Perspectief Het verhaal wordt verteld vanuit Chaja in het ik-perspectief.

 

 Betekenis Twee koffers vol is rijk aan betekenissen. N2-lezers zullen de betekenis van het verhaal zoeken in het oppassen bij de familie Kalman en alles wat Chaja daar meemaakt, zeker de dood van Simcha. N3-lezers zullen ook de betekenis van de gevolgen van de oorlog voor de vader en moeder van Chaja gaan zien. En de N4-lezers zullen de ontwikkeling die Chaja doormaakt met betrekking tot haar Joodse identiteit zien. Ook zullen zij de filosofische verhandelingen het best kunnen plaatsen.

Relevante bronnen voor docenten

 

 dbnl.org | 'Carl Friedman' 
dbnl.org | Lut Missine, 'Waarom is de verkeerde vraag. Over het werk van Carl Friedman'