Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | Vingers van marsepein

Introductie

Rascha Peper (1949-2013) is het pseudoniem van Jenneke Strijland. Zij debuteerde in 1990 met De waterdame, een bundel met negen psychologische verhalen. Haar eerste roman, Oesters (1991), gaat over de liefde tussen een jonge studente en een veel oudere kunsthandelaar. In de verhalen en de boeken die zij schrijft, is er vaak sprake van een 'afwijkende' liefde. De novelle Oefeningen in manhaftigheid (1992) is daar een voorbeeld van. Met de romans Rico's vleugels (1993) - ook op deze website te vinden - en Russisch blauw (1995) brak Peper door.
Over de aanleiding tot schrijven is Rascha Peper heel duidelijk. Na een ernstige, levensbedreigende ziekte voelde zij zich doordrongen van de gedachte 'dat het zomaar afgelopen kan zijn. Als je met je neus op de sterfelijkheid wordt gedrukt, ga je je automatisch afvragen wat je nog zou willen in je leven. Ik wist dat ik mijn schrijftalent niet braak wilde laten liggen. (...) De essentie van schrijven is schrijven tegen de dood. Je schrijft om te blijven bestaan. Kennelijk gaat daar voor mij een therapeutische werking van uit.' (Interview uit 1996 met Elisabeth Lockhorn, nog niet gebundeld)
Postuum verscheen Handel in veren (2013), dat Rascha Peper niet af heeft kunnen maken zoals ze dat wilde. 

Inhoud

De tienjarige wees Bregtje wordt in 1704 opgenomen in het Amsterdamse huishouden van haar oom Frederik Ruysch, een van de bekendste anatomen van zijn tijd. Ruysch heeft een unieke techniek ontwikkeld om menselijk weefsel zo te prepareren dat het een roze kleur behoudt. Een handlanger van een concurrent probeert via Bregtje dit geheime procedé te pakken te krijgen. Hij maakt haar wijs dat haar broer Rens nog leeft en naar haar toe zal komen als zij doet wat hij haar zegt. Tijdens haar verblijf in Amsterdam ontdekt Bregtje haar passie: tekenen en schilderen. Ze wil de collectie van haar oom natekenen. 
Drie eeuwen laten woont aan dezelfde Amsterdamse Bloemgracht, tegenover het huis van Bregtje, de tienjarige Benjamin. Tijdens een reis naar Sint-Petersburg met zijn vader en diens vriendin komt hij oog in oog te staan met de preparaten van Ruysch. Deze maken een diepe indruk op Ben en hij besluit anatomisch preparatiekunstenaar te worden.
Hoewel er veel tijd tussen de levens van de twee kinderen ligt, zijn er veel overeenkomsten in hun denken en handelen. Alle twee lijden ze onder verlies. Bregtje heeft haar vader, moeder, zusje en broertje verloren aan de 'hete koorts'. Bens zusje is overleden en zijn moeder is daarover in diepe rouw. Zijn ouders zijn gescheiden.
Bregtje en Ben willen beiden 'het goede doen' en vinden daarvoor inspiratie in een favoriet boek. Ze maken beiden een catharsis door doordat ze een daad stellen.  

Moeilijkheid

Vingers van marsepein is met 316 pagina's een dik boek. Dat is voor N2-lezers pittig maar Rascha Peper vertelt het verhaal wel duidelijk en vlot. Er wordt erg veel uitgelegd. Dat kan bij N4-lezers irritatie oproepen. De gedetailleerde informatie over de preparaten van Frederik Ruysch kan een gevoelige leerling afschrikken.
De afwisseling van heden en verleden levert geen problemen op, want die is duidelijk gemarkeerd: de oneven hoofdstukken spelen zich rond Bregtje af, de even hoofdstukken rond Ben.

Dimensies 

Indicatoren 

Toelichting | complicerende factoren 

Algemene vereisten 

Bereidheid  Omdat Vingers van marsepein een dik boek is (316 p.) moet de leerling bereid zijn tijd te investeren in het lezen. Dat zal van een aantal N2-lezers te veel gevraagd zijn.
  Interesses  Historische belangstelling is een pre, want meer dan de helft van het boek speelt zich af in de 18e eeuw. Ook is het een pre als de leerling geïnteresseerd is in anatomie, want de preparaten en reparatietechnieken van Frederik Ruysch worden uitvoerig beschreven.
  Algemene kennis  n.v.t. 
  Specifieke literaire en culturele kennis  n.v.t. 

Vertrouwdheid met literaire stijl 

Vocabulaire  In het verhaal rond Bregtje komen geregeld achttiende-eeuwse woorden voor. De betekenis is meestal duidelijk door de context maar dit kan lastig zijn voor de N2-lezer.
  Zinsconstructies  De zinsconstructies zijn niet moeilijk. 
  Stijl  Alles wordt uitvoerig beschreven. Dat is voor de N2-lezer prettig, de gevorderde N3-lezer en de N4-lezer kunnen zich hieraan storen.

Vertrouwdheid met literaire personages 

Karakters  Bregtje en Ben zijn de hoofdpersonen en de meest volledig uitgewerkte personages. De andere personages variëren van types tot round characters. Geen probleem voor de lezer.
  Aantal karakters  In het verhaal rond Bregtje komen veel personages voor. Dat kan voor de N2-lezer lastig zijn.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters  Bregtje en Ben maken een duidelijk beschreven ontwikkeling door. Het seksuele aspect daarvan kan leerlingen storen omdat het om tienjarige kinderen gaat. Verder geen probleem.

Vertrouwdheid met literaire procedés 

Spanning Allerlei vragen, zoals over het verband tussen beide verhaallijnen, zorgen voor spanning. Ook de N2-lezer zal daardoor willen doorlezen.
  Chronologie Beide verhaallijnen worden grotendeels chronologisch verteld. Het verleden speelt een rol in de gedachten van Bregtje en Ben maar dat is geen probleem voor de lezer.
  Verhaallijn(en)  Er zijn twee verhaallijnen. De verhaallijn rond Bregtje speelt zich af in 1704 en wordt in de oneven hoofdstukken verteld. De verhaallijn rond Ben speelt zich af in 2004 en wordt in de even hoofdstukken verteld. Door de duidelijke markering zijn de verhaallijnen makkelijk uit elkaar te houden.
De lezer ontdekt vele spiegelingen tussen de levens van Bregtje en Ben. Deze zullen de N2-lezer deels ontgaan. De N4-lezer zal deze wellicht te geforceerd vinden.
  Perspectief  Het perspectief is (bijna helemaal) personaal en in het ene deel vanuit Bregtje en in het andere vanuit Ben. Geen probleem.
  Betekenis Vingers van marsepein gaat over het vinden van je passie, over moed, over de eenzaamheid van het kind. Je kunt uitstijgen boven jezelf en een daad stellen. Daarin ligt de betekenis voor N2. Wat betekent het voor een tienjarige om in de 21e eeuw of in de 18e eeuw te leven? Wat zijn de verschillen, wat is hetzelfde? Het is interessant voor N3 om na te denken over het relatieve van de historische tijd als het om het algemeen menselijke gaat. Voor de N4-lezer ligt de betekenis in de manier waarop Rascha Peper de verhaallijnen aan elkaar knoopt, in de spiegelingen en contrasten waarmee ze de levens van Bregtje en Ben verbindt.

Relevante bronnen voor docenten 

  youtube.com | Rascha Peper over Frederik Ruysch
coenpeppelenbos.blogspot.nl | recensie van Coen Peppelenbos
nrc.nl | recensie van Elsbeth Etty (deze recensie is ook hier te vinden als download)