Docenten Nederlands 15-18 | niveau 3 | Voor een verloren soldaat
Introductie
Rudi van Dantzig (1933–2012) was al een beroemd Nederland balletdanser en choreograaf voor hij schrijver werd. Hij maakte een groot aantal balletten die door gezelschappen over de hele wereld worden uitgevoerd.
Als auteur schreef hij biografieën, verhalen, herinneringen aan collega’s en de autobiografische roman Voor een verloren soldaat.
Inhoud
De elfjarige Jeroen wordt in 1944 met een aantal andere kinderen vanuit Amsterdam naar Friesland gebracht waar nog genoeg voedsel is. Hij komt in Laaxum terecht bij een kleinbehuisd groot vissersgezin, dat hem gastvrij ontvangt. Aanvankelijk moet hij erg wennen aan de totaal andere wereld van het christelijke gezin, maar na verloop van tijd voelt hij zich steeds meer thuis. Bij de bevrijding wordt hij door een geallieerde soldaat ingepalmd. Vanaf dat moment zijn er geregeld ontmoetingen tussen hen waarbij de soldaat Jeroen ten slotte inwijdt in de liefde – tot grote verwarring van de jongen. Als de soldaat plotseling met zijn eenheid vertrokken blijkt, is Jeroen radeloos. Zijn moeder neemt hem mee terug naar Amsterdam, waar hij nog een paar maanden de stad doorkruist in de hoop zijn verloren soldaat terug te vinden.
Bij de herdenking van de bevrijding in 1980 probeert hij tevergeefs Wolt te ontdekken tussen de oude soldatenkoppen.
Moeilijkheid
Het boek is beslist niet dun, maar in geen enkel commentaar van scholieren blijkt dit een probleem. De chronologische vertelwijze, het belevend ik-perspectief en het taalgebruik maken het tot een vlot leesbaar verhaal waarin jongeren zich goed kunnen inleven. Ook voor N2 is het lezen ervan goed te doen. N4-lezers zullen zich uitgedaagd voelen door de complexiteit van hoofdpersoon en problematiek. De gedetailleerd beschreven intieme scènes kunnen lastig zijn voor lezers voor wie deze inhoud nieuw is.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | Ondanks de omvang van het boek zal informatie over de inhoud lezers van de verschillende niveaus aantrekken. Ze zullen nieuwsgierig zijn naar de ervaringen van een elfjarige jongen in de Tweede Wereldoorlog. |
| Interesses | Er is geen sprake van een oorlogsroman met spannende gevechtsscènes, maar van een biografisch verslag van een problematische ervaring; N2-leerlingen zullen hier meer moeite mee hebben dan N3- en N4-leerlingen. De roman zal gewaardeerd worden door leerlingen die van realistische verhalen houden, maar ook door liefhebbers van 'intieme psychologie'. | |
| Algemene kennis | Er is niet veel algemene kennis nodig. Enige kennis van de oorlogssituatie van 1944-1945 in Nederland verheldert het begrip. | |
| Specifieke literaire en culturele kennis | Specifieke literaire kennis is niet nodig. Voor N2, N3 en N4 is de uitwerking van de christelijke moraal op Jeroen wellicht lastig in te voelen. Dit hangt erg af van de achtergrond van de leerling. Kennis van deze moraal zal het begrip verhogen. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | Eenvoudig, doordat Van Dantzig het taalgebruik en –begrip van een elfjarige heeft nagebootst. Geen probleem. |
| Zinsconstructies | Idem. | |
| Stijl | Soms is Van Dantzig wat minder consequent in het schrijven vanuit een elfjarige. Maar ook in deze, vaak lyrische, passages kunnen lezers van de betreffende niveaus het gemakkelijk volgen. | |
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters | N2-lezers kunnen moeite hebben met een 'aparte' dromer als Jeroen. Maar verder wordt het verhaal bevolkt door personages die begrepen worden vanuit de elfjarige. Hierin kunnen alle lezers zich wel verplaatsen. |
| Aantal karakters | Het aantal personages is klein; overzichtelijk dus voor alle lezers. | |
| Ontwikkeling van de karakters | N2-lezers zullen mogelijk de vele subtiele aanduidingen van verhoudingen missen; dit staat een vlot lezen van het verhaal niet in de weg. N3- en N4-lezers kunnen de zich ontwikkelende verhoudingen beter volgen. Begrip van en voor de complexe verhouding tussen Jeroen en de soldaat heeft meer met levenservaring te maken dan met niveau. | |
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning | Spanning genoeg in dit verhaal: ook de N2-lezer zal zich voortdurend afvragen wat Jeroen zal overkomen en wat hij zal gaan doen. Die spanning ontstaat niet door actie, maar door psychologie. |
| Chronologie | Het grootste deel van het verhaal beslaat één jaar en is geheel chronologisch verteld, met sprongen in de tijd, die zijn aangegeven. Geen enkel probleem voor welk niveau dan ook. Ook van het slot is het na een aantal regels duidelijk dat het in 1980 speelt. | |
| Verhaallijn(en) | Er is maar één verhaallijn. | |
| Perspectief | De meeste delen zijn in belevend ik-perspectief verteld, een veel kleiner aantal in beschouwend ik-perspectief. Hiermee wordt het verhaal-heden en het verhaal-verleden aangeduid. Erg eenvoudig. | |
| Betekenis | Jeroens eenzaamheid zal door geen enkele lezer worden gemist. Lastiger te begrijpen zijn z’n gemengde gevoelens voor de soldaat. Het begrip hiervan zal weer meer met levenservaring dan met leeservaring te maken hebben. | |
Relevante bronnen voor docenten |
Twee artikelen in de Penta Pocket-uitgave van de roman (Groningen 2000):
Tigrelle Uijttewaal, 'Pedofilie in de literatuur: een jongen met vier benen en een geallieerde soldaat' (1998), op: trouw.nl |