Docenten Nederlands 15-18

Introductie

Gerard Reve (Amsterdam, 14 december 1932 - Zulte, België, 8 april 2006) wordt samen met Willem Frederik Hermans en Harry Mulisch gerekend tot De Grote Drie van de naoorlogse Nederlandse literatuur. Geboren als Gerard Kornelis van het Reve, bediende hij zich van verschillende schrijversnamen: Simon van het Reve (naar de schrijver Simon Carmiggelt die hij bewonderde), Gerard Kornelis van het Reve en ten slotte Gerard Reve. Hij was de jongste van twee zonen in een communistisch, Amsterdams arbeidersgezin, dat met weinig geld moest rondkomen. Zijn oudere broer was de latere hoogleraar Karel van het Reve, 'mijn geleerde broer', zoals Gerard hem graag spottend noemde.
De grauwheid en armoede van deze periode gaf hij weer in De avonden. In Werther Nieland (1949) beschreef hij de eenzaamheid van de jongen die weinig begrijpt van de wereld om hem heen. In 1948 trouwde hij met de dichteres Hanny Michaelis; dit huwelijk zou elf jaar standhouden. Hij woonde en werkte een aantal jaren in Engeland, keerde terug en ging begin jaren zestig in Friesland samenwonen met twee van zijn vrienden, die later met elkaar trouwden.
Direct vanaf het begin riep zijn werk uiteenlopende reacties op: van lovend tot vernietigend. Ook zijn boeken Op weg naar het einde (ook op deze site, niveau 6) en Nader tot U riepen naast bewondering veel weerstand op. Reve werd een proces wegens godslastering aangedaan, het Ezelproces, dat hij won. Hij trouwde in de katholieke kerk en werd een Bekende Nederlander.
In de jaren zeventig verhuisde hij naar Frankrijk. Hij ging zich toeleggen op brievenboeken, met een mengeling van werkelijkheid en fictie. Ook kwamen er nieuwe, meestal sterk autobiografische romans uit als Oud en eenzaam (1978) en Moeder en zoon (1980). In 1981 verscheen het spannende De vierde man, een korte roman die bedoeld was als boekenweekgeschenk, maar die als zodanig was geweigerd vanwege de 'controversiële inhoud'. Het boek dat Reve al jaren aankondigde als het boek dat alle andere boeken overbodig zou maken, verscheen in 1996: Het Boek Van Violet En Dood.
Met zijn nieuwe partner Joop Schafthuizen woonde hij beurtelings in Nederland en België, waar zij zich later permanent zouden vestigen. De laatste jaren van zijn leven bracht hij, getroffen door alzheimer, door in een verpleeghuis, waar hij in 2006 overleed.

Inhoud

De ondertitel 'een winterverhaal' suggereert, net als de openingszin, winterse gezelligheid. Het tegendeel is het geval. De 23-jarige Frits van Egters, mislukt gymnasiast die al enige jaren op kantoor werkt, wordt geregeld geplaagd door verschrikkelijke dromen. Hij ergert zich aan de domheid en onbeschaafdheid van zijn vader en de naïviteit en onhandigheid van zijn nerveuze moeder. Iedere dag probeert hij er iets van te maken, maar hij vindt alles verschrikkelijk: hoe hij zijn lege dagen moet vullen, het voortschrijden van de tijd, de aanwezigheid van de dood in het leven, het nietszeggende geleuter van zijn ouders, de saaiheid van zijn vrienden en vriendinnen. Met ironische en soms cynische grappen probeert hij zo min mogelijk stiltes te laten vallen in conversaties die hem in feite totaal niet boeien. Zo gaan de laatste tien dagen van het jaar 1946 voorbij zonder dat er veel gebeurt. Op oudejaarsavond probeert hij tevergeefs een aantal vrienden te treffen. In zijn grote eenzaamheid richt hij zich dan tot God, aan wie hij zijn vader en moeder in hun beklagenswaardige staat opdraagt; uit zijn bewoordingen blijkt dat hij toch veel van hen houdt. Thuisgekomen begroet hij zijn ouders, die op het punt staan te gaan slapen. Het is Nieuwjaar. Frits kleedt zich uit, betast zijn lichaam, zuigt zijn longen vol lucht en voelt zich bevrijd. 'Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven,' zijn de laatste woorden van de roman.

Moeilijkheid

Het verhaal van De avonden is niet moeilijk te volgen. Het taalgebruik is lastiger: het is van 1947 en Reve archaïseert bewust. Ook lastig voor leerlingen zal zijn dat er weinig gebeurt. Wie zit te wachten op actie, avontuur en flitsende gesprekken tussen vrienden, komt bedrogen uit. Lezers die een antenne hebben voor meer of minder subtiele ironie en andere humor, lezers die gevoel hebben voor de mentale staat waarin Frits zich bevindt, zullen geboeid kunnen worden door het verhaal. Misschien is dat minder een kwestie van leesniveau dan van geestelijke rijping.