Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | De eeuwige jachtvelden
Introductie
Nanne Tepper (1962-2012) werd gezien als een veelbelovend auteur. Zijn debuutroman, De eeuwige jachtvelden, werd positief ontvangen. Net als het personage Victor Prins zag Tepper het schrijverschap als vervulling van zijn idealen – alleen had Prins volgens hem treurig genoeg geen talent. Hij luisterde veel naar zware, complexe muziek (van Gustav Mahler tot Frank Zappa), speelde en zong in een garagerockband, werkte aan een kolossaal boek ‘Mijn Leven Tot Dusver’, ging zich te buiten aan alcohol en drugs en had depressieve buien.
In 1997 verscheen de novelle De avonturen van Hillebillie Veen, een spin-off van De eeuwige jachtvelden, waarin een hoofdrol was weggelegd voor een bijfiguur uit die roman; de tekst werd gevonden en bezorgd door Lisa Prins! Nanne Tepper schreef nog een tweede succesvolle roman (De vaders van de gedachte, 1998), maar daarna lukte het niet meer: hij liep tegen dezelfde muur op als zijn alter ego’s Victor Prins en Hille Veen. In 2012 maakte Tepper een eind aan zijn leven.
Inhoud
In het dorp Oude Huizen in Oost-Groningen groeit Victor Prins op in een disfunctioneel gezin. Zijn vader is dorpsarts, maar ook alcoholist; hij is totaal afwezig bij het opvoeden van de drie kinderen. Omdat die geen enkel respect hebben voor hun moeder, is het thuis een en al ruzie en chaos. Tegen die achtergrond bloeit er een liefde op … tussen Victor en zijn twee jaar jongere zus Lisa. Op haar 16e verjaardag verrast hij haar met zestien rozen en zijn eerste, zelf geschreven verhaal.
Zelfs Victors vader begrijpt dat deze liefdesrelatie ongepast is, en hij stuurt zijn zoon voor een maand het huis uit, naar Amsterdam. Maar Victor houdt het daar niet uit: ziek van heimwee drinkt hij zich een delirium. Tijdens een werkweek van school naar Duitsland – Victor is blijven zitten en nu zitten hij en Lisa in dezelfde 4HAVO-klas – slapen ze bij elkaar.
In het tweede deel wonen ze een aantal jaren later samen in Stad Groningen, waar Lisa letterkunde studeert; Victor is met diezelfde studie gestopt en vult zijn dagen met muziek, films, drank en schrijven. (In dit deel staat het verhaal ‘Duizelingen’ afgedrukt, dat Victor indertijd voor Lisa geschreven had.) Hun vijf jaar jongere zusje Anna komt geregeld langs en maakt vaak toespelingen op hun relatie, waar zij buiten staat. Lisa vraagt haar broer haar te ontmaagden, en na aanvankelijke weigering stemt hij toe. Weer vijf jaar later naderen we het verhaalheden, rond 1990. De ouders van het gezin gaan uit elkaar, en Victor overweegt een tijdje naar Parijs te vertrekken, om daar als schrijver/kunstenaar te leven – of is het een vlucht?
Het derde deel bevat de correspondentie tussen Victor – inmiddels 29 jaar oud – in Parijs en zijn jeugdvriend Hille Veen in Groningen. Via hem komt Victor weer in contact met zijn familie en met Lisa, die naar Ameland is vertrokken. Victor heeft nog altijd geen regie over zijn leven; hij voelt zich verdwaald, heeft geen plannen of ambities meer en ziet de zin van het leven niet. Lisa laat hem per brief weten dat hun oude buurman, een voormalige bankdirecteur die in hun jeugd een soort vaderfiguur voor hen was, op sterven ligt.
In het vierde deel is de reeds overleden ‘Directeur’ de alwetende verteller. Vol heimwee blikt hij terug op het Groninger land dat hij verlaten heeft. Zijn analyse is dat het gezin Prins uiteengevallen is doordat ieder gezinslid in zijn eigen wereld verdwaald is geraakt.
Moeilijkheid
Deze roman laat zich niet eenvoudig consumeren: het is een literair experiment, waarbij tijd en perspectief gemanipuleerd worden. De vervreemding waaraan de personages ten prooi zijn, wordt op die manier ook bij de lezer herhaald. Na enige tijd ontstaat er wel een min of meer samenhangend beeld; hoewel de personages eigenlijk geen grip krijgen op hun leven, krijgt de aandachtige lezer wel overzicht. Door de talloze verwijzingen naar literatuur en populaire cultuur wordt daar vervolgens wel weer aan gemorreld; het kan geruststellend zijn te weten dat Tepper zelf die verwijzingen beschouwde ‘als grapjes, als Spielerei. Maar voor de strekking van het boek heeft dat geen enkele betekenis.’ Kortom: als je als lezer een beetje kunt meekomen, valt er aan dit boek een hoop plezier te beleven.
Jonge lezers zullen vooral worstelen met de morele vragen die door het verhaal worden opgeroepen. Hoezeer ook de verwarring van de jonge hoofdpersonen en hun zoeken naar zin en houvast herkenbaar voor hen kunnen zijn, de vrijmoedige beschrijving van een incestueuze relatie kan als schokkend worden ervaren.
Didactische en letterkundige analyse
|
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
|
Algemene vereisten |
Bereidheid |
De lezer moet bereid zijn een tamelijk experimenteel, postmodern boek te lezen. Dat de personages zoeken en dwalen en dat het beschreven gezin chaotisch en disfunctioneel is, kan confronterend zijn. Ook de beschrijving van een incestueuze relatie is wellicht schokkend voor de lezer. |
|
|
Interesses |
Het boek geeft een interessant beeld van een gezin met opgroeiende kinderen in een dorp in Oost-Groningen in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw. Lezers met belangstelling voor postmodernisme zullen dit boek als literair experiment kunnen waarderen. |
|
|
Algemene kennis |
Geen bijzondere voorkennis vereist. |
|
|
Specifieke literaire en culturele kennis |
Het boek zit vol verwijzingen naar literatuur, muziek en populaire cultuur, maar volgens Tepper zijn die niet essentieel voor het begrijpen van de betekenis. Baudelaire en Mahler moeten misschien even opgezocht worden. Voor de rest is elke herkende verwijzing mooi meegenomen en plezierig voor de lezer. (Lezers die werk van Kerouac, Salinger en Nabokov kennen, zullen allerlei overeenkomsten ontdekken.) Wie de jongensboeken over cowboys en indianen gelezen heeft, herkent de titel meteen. |
|
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire |
Het taalgebruik van Tepper is van een behoorlijk hoog literair niveau. Voor een aantal lezers is dat vooral genieten; sommige critici spreken in dit verband van aanstellerij en mooischrijverij. Er is veel dialoog, en Victor en Lisa hebben in hun gesprekken en brieven een soort eigen taaltje. In de dialogen en in het vierde deel wordt hier en daar ook dialect gebruikt. |
|
|
Zinsconstructies |
Af en toe wat langere zinnen, in het laatste deel soms erg lang. Niet echt een probleem. |
|
|
Stijl |
Tepper zet de stijl op postmoderne wijze in om de lezer bewust te maken van het boek als literaire constructie. Zo experimenteert hij ook met toon en register. In de passages over Victors jeugd is het broeierige taalgebruik opvallend, met veel aandacht voor zomerse herinneringen, dromerigheid en zintuiglijke gewaarwordingen. Een ander stijlelement is het gebruik van dialect. De terzijdes van de verteller, veelal tussen haakjes, beogen vaak een humoristisch effect, bijvoorbeeld: ‘De gedachte aan zijn zaad in haar schoot vertederde haar, zoals vroeger de gedachte aan het vinden van een eenzaam, uit het nest gedonderd vogeltje. (Ze had er nooit één gevonden.)’ Ook door understatement, woordspel en de talloze verwijzingen naar literatuur en populaire cultuur wordt steeds de illusie van realisme doorbroken. |
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters |
Broer en zus Victor en Lisa zijn de centrale figuren. De lezer leert hen goed kennen en kan goed volgen hoe ze zich ontwikkelen, ook al zijn ze vaak duidelijk de weg kwijt. Het zijn grillige, temperamentvolle en soms getormenteerde types, bij wie de uitspraken niet altijd overeenstemmen met het beschreven gevoel en gedrag. De andere personages gedragen zich min of meer logisch binnen het verhaal; de beide ouders worden bijna karikaturaal neergezet. |
|
|
Aantal karakters |
Broer en zus Victor en Lisa zijn de centrale figuren. Daaromheen de andere leden van het gezin, de buurman (‘Directeur’) en wat vrienden van vroeger (Louise, Simone, Hille). Wel te overzien. |
|
|
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters |
Het boek gaat vooral in op de ontwikkeling van en de verhouding tussen de twee hoofdpersonen. De jonge Victor vindt het leven ingewikkeld; hij vlucht liever weg in de verbeelding. Ook als hij volwassen is, ontbreekt het hem nog altijd aan levensmoed en daadkracht. Hij durft geen keuzes te maken en verschuilt zich achter ironie, drank en boeken. Lisa, die nuchterder in het leven staat, heeft precies door waar het bij Victor aan schort. Aanvankelijk zijn zij als gezinsleden vooral lotgenoten, maar hun relatie wordt steeds inniger; dat is behoorlijk verwarrend voor henzelf, en voor hun omgeving. Victor durft, passief als hij is, zijn liefde voor Lisa jarenlang niet te bekennen; zij weet ook niet precies hoe ze ermee om moet gaan, maar zij is wel veel duidelijker dan hij. |
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning |
Het is boeiend om het verhaal van deze karakters te volgen. De broeierigheid en seksuele spanning in de relatie van broer en zus zorgen ook voor een bepaalde morele spanning. Daarnaast roept de problematische ambitie van Victor spanning op. Voor de lezers die het literaire experiment achter het concrete verhaal hebben ontdekt, ontstaat weer een andere spanning: zal de auteur erin slagen om het spel tot een goed einde te brengen? |
|
|
Chronologie |
Het verhaal wordt allesbehalve chronologisch verteld. Er zijn veel tijdssprongen, waardoor de lezer nogal eens moet zoeken waar hij zit. Er zijn wel dateringen in diverse passages, waardoor de puzzel te leggen is. (De brieven in deel 3 zijn allemaal gedateerd.) |
|
|
Verhaallijn(en) |
Er is één echte hoofdlijn, die (zoals hierboven beschreven) tamelijk verknipt wordt gepresenteerd. In de marge wordt nog de voorgeschiedenis van de ouders verteld. |
|
|
Perspectief |
Het perspectief wisselt per deel. In principe geeft dat de lezer een veelzijdiger beeld. Maar het is hier ook ingezet om de verwarring bij de personages over te brengen op de lezer. En zo werkt het ‘alwetende’ perspectief in het slotdeel ook vooral vervreemdend. |
|
|
Betekenis |
De lezers die uitsluitend op verhaalniveau vertoeven, zullen zich vooral verbazen over een vreemd gezin, een vreemde setting en vreemde gebeurtenissen. Wellicht zullen ze ook ervaren dat het verhaal aanstekelijk verteld wordt. Het is goed mogelijk dat er een zeker ongemak ontstaat bij deze lezers: een ‘fout’ verhaal in een goede verpakking. Lezers (vanaf N4) die openstaan voor stijl en het literaire spel, zullen voorbij de inhoud opmerken dat Tepper in dit boek een feestje georganiseerd heeft voor liefhebbers. De waarde en betekenis van literatuur komt in dit boek aan de orde, onder andere d.m.v. de vele verwijzingen. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
|
Jeroen Brouwers, De laatste deur (2017), p. 563-580 |
|
Externe leestips |
|
Russell Artus, Zonder wijzers (1995) |
|
Auteur docentinfo |
|
Pieter Waalewijn |