Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Dubbelspel
Introductie
Frank Martinus Arion (1936) is geboren op Curaçao. Hij schrijft en dicht in het Nederlands en het Papiamentu. Als taalwetenschapper was hij op Curaçao directeur van het linguïstisch instituut van de Antillen. 'We moeten heel hard werken aan culturele onafhankelijkheid […] door invoering van eigen taal en het stimuleren van de eigen cultuur,' aldus Arion. Zijn oog voor de sociale, economische en politieke problemen van de Antillen blijkt uit zijn literaire werken en is al duidelijk aanwezig in zijn succesvolle debuut Dubbelspel (1973). In 1974 won hij met zijn debuut de Van der Hoogtprijs. Dubbelspel werd in 2006 speerpunt van de campagne Nederland Leest van de Stichting CPNB. Maar liefst 725.000 exemplaren van het boek werden verspreid op scholen en bij bibliotheken. In 2017 is het boek dan toch eindelijk verfilmd. Jarenlang streed Arion voor zijn moedertaal, maar wilde zijn film internationaal succes hebben, dan zou daarin Engels gesproken moeten worden. De personanges spreken nu Engels met Curaçaose trekjes.
Inhoud
Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
In een dorpje op Curaçao spelen vier mannen elke zondag domino, een geliefd spel op het eiland. Op een zondag lopen de spelrondes anders dan anders en al snel ontstaat er een broeierige sfeer die uitmondt in ruzie en moord. Het verhaal zoomt in op de levens van vier mannen en twee vrouwen, vertegenwoordigers van types van de Curaçaose maatschappij, die met elkaar verbonden zijn door huwelijk, vriendschap, overspel of economische noodzaak.
Manchi Sanantonio, een welgestelde deurwaarder die samen met zijn hoogopgeleide vrouw Solema bovenaan de berg woont, lijdt aan grootheidswaanzin. Taxichauffeur Boeboe Fiel woont samen met zijn vrouw Nora en hun tien kinderen in een armoedig huis onderaan de berg. Hij heeft dromen waar weinig van terechtkomt. De Sabaan Chamon Nicolas is een hebberige huizenbezitter die van het eiland probeert te profiteren, maar die uiteindelijk altijd een buitenstaander zal blijven. Janchi Pau, arbeider bij Shell, staat bekend als de vrouwenjager van het eiland, die in het onafgemaakte huis leeft dat oorspronkelijk voor zijn overleden moeder was bedoeld.
Solema, die genoeg heeft van haar egoïstische man Manchi, ziet in Janchi Pau haar ware liefde. Samen denken ze de maatschappelijke wantoestanden, die het gevolg zijn van het koloniale tijdperk, te kunnen veranderen. Nora heeft een geheime verhouding met Chamon Nicolas, die haar financieel ondersteunt. Dat is hard nodig, want Boeboe Fiel verbrast een groot deel van hun maandinkomen bij de hoeren.
De onderhuidse spanningen lopen hoog op, tot de situatie 'ontploft'. Chamon vermoordt Boeboe Fiel wanneer die hem aan wil vliegen als hij Nora niet (meer) aan geld wil helpen. Manchi pleegt zelfmoord als zijn vrouw Solema hem verlaten blijkt te hebben om bij Janchi te gaan wonen.
Moeilijkheid
Dubbelspel is een moeilijk N4-boek. De roman komt traag op gang. Dat zal voor de meeste leerlingen, ongeacht hun niveau, een probleem zijn. De verschillende perspectieven kunnen een struikelblok vormen voor de N3- en de minder ervaren N4-lezer. Geen enkele leerling beschikt over voldoende kennis om de politiekhistorische situatie volledig te begrijpen. Meer ervaren lezers zijn echter beter in staat deze informatie uit het boek te halen. Ondanks deze struikelblokken blijkt uit leerlingreacties op scholieren.com dat leerlingen de gedachten, gevoelens en handelingen van de verschillende personages kunnen waarderen.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting |complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid |
Op alle niveaus vraagt het lezen en doorgronden van de roman veel bereidheid van de leerling. De roman komt traag op gang, is vrij dik en uitgesponnen.
|
Interesses |
Het boek is interessant voor leerlingen die zich willen verdiepen in de geschiedenis en cultuur van een ander land en in de positie van de vrouw.
|
|
Algemene kennis |
Leerlingen moeten op de hoogte zijn van de relatie tussen Nederland en Curaçao. |
|
Specifieke literaire en culturele kennis |
Er wordt specifieke voorkennis verwacht. In het boek verwijzen (het gebrek aan) schoenen bijvoorbeeld naar de slaventijd. Tegelijkertijd biedt het boek die kennis ook.
|
|
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire |
Voor alle niveaus even wennen. Woorden uit het Papiamentu komen veelvuldig voor. De context verheldert dikwijls de betekenis.
|
Zinsconstructies |
Voor alle niveaus even wennen. De zinnen zijn niet lang, maar hebben wel een grammaticale volgorde die typerend is voor het Nederlands op de Antillen. Je ‘hoort’ in de zinnen als het ware de toon en tongval van de spreker.
|
|
Stijl |
Afwisseling van lange dialogen en gedachten met flashbacks van de verhaalfiguren. De beschrijvende, gedetailleerde stijl schept weliswaar een helder beeld van het eiland, van komische situaties, personen, omgeving en handeling, maar werkt erg vertragend voor het verhaal. N5-lezers zullen deze stijl wel kunnen waarderen.
|
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters |
Het denken, handelen en voelen van de zes personages wordt geloofwaardig beschreven. Voor geen enkel niveau een probleem.
|
Aantal karakters |
Weinig bijfiguren, geen probleem.
|
|
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters |
Het duurt lang voordat de precieze onderlinge verhoudingen duidelijk zijn. Janchi Pau en Solema zijn de enige twee personages waarbij je kunt spreken van een zichtbare ontwikkeling. Samen ontwikkelen zij zich tot sterke burgers die gaan produceren om iets te doen aan de wantoestanden op het eiland. Om een adequate betekenis aan de roman toe te kennen moeten de leerlingen deze ontwikkeling op waarde kunnen schatten.
|
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning |
Voor N3-lezers is het gebrek aan actie een probleem. Moord en zelfmoord lijken op actie te duiden, maar de lezer die dat verwacht, komt bedrogen uit. Toch wil de gevorderde lezer doorlezen door de psychologische spanning.
|
Chronologie |
N3-lezers kunnen moeite hebben met de enigszins complexe structuur. Het verhaal wordt grotendeels chronologisch verteld, zoals de namen van de drie hoofddelen ook laten zien. Toch maken niet alleen de lange flashback en korte vooruitwijzingen de chronologie minder zichtbaar, ook het na elkaar vertellen van synchrone gebeurtenissen vertekent de tijdlijn.
|
|
Verhaallijn(en) | Lastig voor N3-lezers. Er is sprake van zes verhaallijnen van zes hoofdpersonen die bij elkaar komen. | |
Perspectief |
Er is sprake van een auctoriale vertelsituatie. De verteller beschrijft de gebeurtenissen meestal vanuit het perspectief van de personages en laat het perspectief geregeld verspringen van het ene naar het andere personage. Deze perspectiefwisselingen zijn veel voor N3- en minder ervaren N4-lezers. In de epiloog ‘Naspelen’ verandert de alwetende verteller, die een Antilliaanse verslaggever blijkt te zijn, in een ik-verteller. Dit zal de minder oplettende lezer ontgaan.
|
|
Betekenis |
N3-lezers zullen de roman vooral lezen als een verhaal over vier verschillende (macho)vrienden en hun vrouwen. N4-lezers zullen meer oog hebben voor de historische en politieke dimensie van het verhaal, die het handelen van de personages in hoge mate verklaart. N5-lezers begrijpen dat de schrijver met dit boek op een zeer artistieke wijze een politieke boodschap heeft willen overdragen op zijn lezerspubliek.
|
|
Relevante bronnen voor docenten |
literatuurgeschiedenis.nl | 'Dubbelspel' groene.nl | John Jansen van Galen, 'Politiek dubbespel', in: De Groene Amsterdammer, 20 oktober 2006 dbnl.org | Wim Rutgers, Henny Coomans en Maritza Coomans-Eustatia, 'Biografie van Frank Martinus Arion tijdschriftterras.nl | Matthijs Ponte, 'De roman als wapen. Over politiek in Frank Martinus Arions Dubbelspel' |