Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Een droog, wit seizoen

Introductie

André Brink (1935-2015) werd geboren in Zuid-Afrika. De motor die Brink dreeft, was zijn fundamentele onvrede met wat hij in zijn land zag gebeuren. Net zoals voor andere Zuid-Afrikaanse auteurs was ook voor hem de eerste vraag: schrijf ik of schiet ik? Hij is blijven geloven in een vreedzame oplossing voor de problemen in zijn land en schreef boeken waarin hij openlijk kritiek leverde op de machthebbers. Zijn roman Kennis van die Aand (1974) is het eerste boek in het Afrikaans dat werd verboden (1974). Voor zijn romans kreeg hij verschillende malen een literaire prijs, waaronder drie keer de CNA-prijs, de belangrijkste literaire prijs van Zuid-Afrika. Een droog wit seizoen verscheen in 1979 en is in 1987 verfilmd.
Bronnen: boekentaal.info en dbnl.nl

Inhoud

Onderstaande tekst bevat details over de inhoud en afloop van het verhaal.
Ben du Toit, een blanke, ietwat saaie leraar in het Zuid-Afrika ten tijde van de apartheid, helpt Jonathan, de zoon van Gordon, een zwarte klusjesman van onbesproken gedrag, door hem financieel in staat te stellen om te studeren. Jonathan verzet zich tegen de apartheid, radicaliseert en raakt betrokken bij rellen, waarbij hij wordt  opgepakt. Gordon en zijn vrouw horen twee weken later dat hij dood is, gestorven in de cel. Gordon wil uitzoeken wat er met zijn zoon gebeurd is, maar wordt dan zelf opgepakt door de veiligheidspolitie. Dan komt Ben in actie, want hij is ervan overtuigd dat er sprake is van een misverstand; Gordon is een rechtschapen man van onbesproken gedrag. Pogingen om hem vrij te krijgen lopen echter op niets uit.
Dan pleegt Gordon zelfmoord in zijn cel, maar Ben gelooft dat niet. Op zijn aandrang  komt er een onderzoek naar de dood van Gordon. Verschillende getuigen worden opgeroepen, maar het is een showproces; ondanks de aanwijzingen van mishandeling, staat de uitkomst van tevoren vast: er is 'geen reden' om aan te nemen dat Gordon mishandeld is en dus blijft zelfmoord de doodsoorzaak.
De strijd van Ben begint op dat moment pas echt. Hij belooft Gordons vrouw dat hij alles zal doen om erachter te komen wat er echt is gebeurd en de verantwoordelijken voor de dood van Gordon aan te klagen. De veiligheidspolitie intimideert hem, gaat zijn gangen na en schuwt zelfs geweld niet. Ondertussen wordt hij onder zijn eigen, blanke mensen een paria, terwijl hij bij de zwarte bevolking, als blanke, sowieso niet vertrouwd wordt. De eenzaamheid is slechts draaglijk door zijn morele vastberadenheid en de steun van een mooie, jonge journaliste. Of is zij een spion van de veiligheidspolitie? Ben wantrouwt uiteindelijk iedereen, maar is toch niet voorzichtig genoeg, wat hij met de dood moet bekopen.

Moeilijkheid

Dit boek is ingeschaald op N4. Voor leerlingen op N3 is interessant dat in het boek morele, psychologische en maatschappelijke vraagstukken aan de orde komen. Het zet hen aan het denken over kwesties in de wereld die niet per se herkenbaar zijn. De perspectiefwisselingen (raamvertelling: een studievriend van Ben vertelt diens verhaal) maken het boek niet eenvoudig, waardoor het een uitdaging wordt. Ook het taalgebruik is niet altijd even gemakkelijk.
Lezers op N4 zullen genieten van de mogelijkheid om zich te verdiepen in complexe gebeurtenissen en emoties van volwassenen die ver van hen afstaan. Ook is de niet altijd even eenvoudige verteltechniek (perspectiefwisselingen) een pluspunt. Wat voor de N4-lezer nog lastig zal zijn, is te bepalen welke plaats dit boek in de literatuur heeft.
Voor de N5-lezer is dit boek ook nog interessant, omdat het een goed boek is om in cultuurhistorische context te plaatsen. Het boek behoort tot een bepaalde Zuid-Afrikaanse stroming, waarover je meer kunt weten door secundaire bronnen te raadplegen. Ook kan de N5-lezer door dit boek te lezen meer begrijpen van de wereld(geschiedenis) en biedt het mogelijkheden te over om van gedachten te wisselen met anderen.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Een droog wit seizoen is geen erg toegankelijk boek, door het ver-van-mijn-bedgehalte; het boek speelt zich af in een andere tijd en een andere maatschappij. De hoofdpersoon is een leraar, maar school speelt geen rol van betekenis. Weinig herkenbaar voor scholieren. Daardoor is het boek geschikt voor de N4-lezer, maar voor de N3-lezer is dit een drempel. Wel vlotte start, meteen spanning door aankondiging dood hoofdpersoon. Voor N5-lezers is de onontgonnenheid van het thema juist een stimulans.
  Interesses De maatschappijkritische teksten, de strijd tegen onrecht en de spannende en heftige gebeurtenissen zouden lezers op N3 kunnen aanspreken. Lastiger ingrediënten: politieke manipulatie, psychologische en filosofische beschouwingen.
Gevorderde N3-lezers vinden boeken waarin je aan het denken wordt gezet over niet-alledaagse situaties aantrekkelijk. Voor N5-lezers is het boek wellicht te weinig diepgravend.
  Algemene kennis Het boek vereist kennis van de apartheidsgeschiedenis van Zuid-Afrika. N3-lezers willen engagement, maar het gaat in dit boek om morele kwesties die voor hen lastig voorstelbaar zijn. Dit boek is dus uitermate geschikt om, met behulp van secundaire bronnen en goede opdrachten, de algemene kennis te vergroten.
  Specifieke literaire en culturele kennis De roman vertoont kenmerken van literaire thrillers: het doel van de hoofdpersoon is te achterhalen door wie Gordon vermoord is. Dat maakt het boek interessant voor sommige N3-lezers. De roman past in een stroming van maatschappijkritische boeken. Daarnaast speelt de psychologische ontwikkeling van de hoofdpersoon een belangrijke rol; het motief van de eenling tegen de staat (of tegen een grotere groep) maakt het literair interessant voor de N4-lezer. Voor de N5-lezers kan het boek een opening zijn naar de stroming van maatschappijkritische Zuid-Afrikaanse schrijvers.  

Vertrouwdheid met literaire stijl 

 Vocabulaire Af en toe moeilijke woorden (korzelig, paranoïde, tanen), maar voor de gemiddelde N3-lezer geen probleem.
  Zinsconstructies De zinnen zijn niet lang of lastig. Veel dialogen. 
  Stijl Ik-passages soms nogal staccato en in beknopte zinnen, dagboekachtig. Hier en daar de stijl van een misdaadverslaggever, dan weer een poëtisch-literaire stijl. Met oog voor detail, waardoor de beelden sprekender worden.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters De ontwikkeling die Ben doormaakt is niet altijd even makkelijk te volgen. Dat is het uitdagende, vooral voor N3-lezers. Wel is het vanaf het begin duidelijk dat hij rechtvaardigheid heel belangrijk vindt. Andere personages zijn ook niet allemaal even goed te begrijpen, zeker omdat het in een andere tijd en in een andere cultuur speelt. Een N4-lezer zal daar minder moeite mee hebben. De N5-lezer haalt meer voldoening uit het duiden van de personages; die zijn vanuit verschillende invalshoeken te analyseren.
  Aantal karakters De hoofdpersoon is Ben. Verder nog twee of drie belangrijke personages. Overzichtelijk, maar door de raamverteller misschien nog even lastig voor de N3-lezer.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De verhouding tussen Ben en Stanley is ingewikkeld, evenals de verhouding tussen Ben en zijn dochters, maar vooral met Melanie. De N3-lezer kan dat lastig vinden. De N4-lezer kan daar met plezier zijn tanden in zetten.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Er gebeurt veel en er wordt duidelijk naar een climax toegewerkt. Ondanks bekende afloop toch spannend, lezer kan meeleven. Vertragend werken de contemplatieve delen: filosofische en psychologische bespiegelingen, die inspanning vergen. Voor N4-lezers is dit een pluspunt, terwijl N3-lezers hier misschien afhaken.
  Chronologie Het is een raamvertelling; het verhaal begint vlak na de dood van Ben, waarna de verteller teruggaat in de tijd om het verhaal van Ben te vertellen. Dat gedeelte is chronologisch. Soms een terugblik, maar die worden duidelijk aangegeven. Wel grillig verloop van de tijd; soms dagen, soms maanden.
  Verhaallijn(en) Er is sprake van één (hoofd)verhaallijn, steeds bezien vanuit het perspectief van Ben.
  Perspectief Begin: perspectief van een oude studievriend van Ben, die na Bens dood diens aantekeningen en verslagen verwerkt tot het verhaal in het middenstuk. In dat verhaal is lange tijd slechts een hij-perspectief, maar na een tijdje ook soms een ik-perspectief: dagboekachtige vertellingen van Ben. Mogelijk verwarrend voor de N3-lezer, maar iemand die in het verhaal zit, zal zonder moeite door kunnen lezen. N4-leerlingen zullen dit juist interessant vinden.
De dagboekpassages, die te herkennen zijn aan het feit dat ze met een dag en datum beginnen, hebben met elkaar gemeen dat het vaak contemplatieve, zeer persoonlijke overpeinzingen zijn.
De perspectiefwisselingen en de vraag naar het waarom daarvan (analyse) zijn voor de N4-lezer prettig uitdagend, maar voor de N3-lezer kan het een struikelblok zijn. De N5-lezer zal er geen moeite mee hebben om daar een extra betekenislaag aan te verbinden.
  Betekenis  Behoorlijk complex, door de vermenging van strijd tegen het systeem met persoonlijke ontwikkelingen van psychologische en emotionele aard. Voor de N3-lezer levert het goede discussiemogelijkheden op. De N4-lezer kan genieten van de mogelijkheid tot contemplatie: waarom handelt de hoofdpersoon zoals hij handelt? De N5-lezer kan duiden in het licht van de poetica van de auteur, zoals ook verwoord in secundaire bronnen, en het boek prikkelt de belangstelling voor de cultuur-historische context. Ook de betekenis voor de loop van de geschiedenis kan een interessante invalshoek zijn. Tot slot zet het de N5-lezers aan het denken over existentiële (literaire) kwesties.

Relevante bronnen voor docenten

    dbnl.org | 'André Brink'