Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Foon
Introductie
Journaliste en schrijfster Marente de Moor werd in 1972 in Den Haag geboren als dochter van auteur Margriet de Moor. Ze studeerde Slavische taal- en letterkunde en woonde en werkte vlak na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie acht jaar in Rusland. In 1999 debuteerde ze met Petersburgse vertellingen, waarin een aantal van haar columns voor de Groene Amsterdammer werd gebundeld. De Moor brak in 2010 door bij het grote publiek met haar roman De Nederlandse maagd (N3 op deze site). Foon werd eveneens zeer goed onthaald door de Nederlandse pers en bekroond met diverse prijzen. Naast romans schrijft De Moor ook korte verhalen; met Gezellige verhalen won ze in 2016 de Biesheuvelprijs voor beste verhalenbundel.
Inhoud
Ver weg, ergens diep in de Russische bossen nabij Sint-Petersburg, wonen Lev en Nadja. Ooit runde het biologenechtpaar er samen met buitenlandse vrijwilligers een asiel voor verweesde berenwelpen. Nu, volledig overgeleverd aan elkaar en het dierenrijk waarvan ze onderdeel uitmaken, verliest de man zijn geheugen. De vrouw strijdt juist tegen haar herinneringen aan die ene dag in 2005, het jaar waaraan ze liever niet meer denkt. Het jaar waarin iedereen haar verliet.
Ondertussen zijn er de ‘Grote Geluiden’, die nu eens als trompetgeschal klinken en dan weer als een reusachtig beest. Is het misschien iets tektonisch of meteorologisch? Lev hoopt het. Terwijl hij op onderzoek uitgaat, neemt Nadja haar toevlucht tot de verbeelding. Dan komt hun zoon Dimka met de mededeling dat Esther, de Nederlandse televisievrouw die ooit als vrijwilliger voor hen werkte, terugkomt.
‘De Hollandse’ heeft intussen de wereld rondgereisd en zichzelf ergens in het Altaigebergte gevonden. Met een gezamenlijk zweethutritueel op de ‘plek des onheils’ wil ze nu definitief afrekenen met het verleden. Maar Nadja kan het tragische ongeluk met de beer op die zomerse dag in 2005, dat Esther voor het leven verminkte en goede vriendin Lydia het leven kostte, niet onder ogen zien. Wat ook niet meehelpt is dat ze ‘de Hollandse’, met haar westerse invloed, het ‘verlies’ van haar dochter Vera datzelfde jaar min of meer kwalijk neemt. Opnieuw neemt Nadja haar toevlucht tot de verbeelding.
Moeilijkheid
Foon is een pittig N4-boek. Het onbetrouwbare perspectief en het gebrek aan actie vormen een struikelblok voor de (beginnende) N3-lezers. Daarentegen kan hun interesse wel gewekt worden door de vragen die het verhaal continu oproept en de kwesties die het aan de orde stelt. N4/5-lezers zullen meer oog hebben voor de zintuiglijke en beschouwende stijl van De Moor, de (historische) context van het verhaal en de ideeën die het bevat over de mens en het mysterie van het bestaan.
Didactische en letterkundige analyse
|
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
|
Algemene vereisten |
Bereidheid |
Foon vraagt, zeker in het begin, veel doorzettingsvermogen van de lezer, die uiteindelijk meer dan 300 pagina’s opgesloten zit in het hoofd van een onbetrouwbare en niet altijd even sympathieke verteller. Het duurt lang voordat duidelijk wordt waar het verhaal naartoe gaat. Toch kan de nieuwsgierigheid van de lezer al snel gewekt worden door de vraag wat er in ‘het jaar dat ik me liever niet herinner’ is voorgevallen. |
|
|
Interesses |
Foon is een boeiend boek voor lezers die geïnteresseerd zijn in de werking van de menselijke psyche. Hoe verhouden we ons als mens tot onszelf, de geschiedenis en het dierenrijk waar we onderdeel van uitmaken? |
|
|
Algemene kennis |
In Foon wordt geregeld verwezen naar gebeurtenissen uit de Russische geschiedenis. Deze context versterkt de betekenis van de roman. Voor een rijke interpretatie van het verhaal is algemene kennis over de recente geschiedenis van Rusland vereist. Deze informatie kan zo nodig worden opgezocht. |
|
|
Specifieke literaire en culturele kennis |
De lezer moet bekend zijn met het literaire fenomeen van een ‘onbetrouwbare verteller’ voor een adequate interpretatie van de roman. |
|
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire |
Geen probleem. De Russische (plaats)namen en enkele Russische woorden (bv. Misjka, beertje) zijn te overzien. |
|
|
Zinsconstructies |
Geen probleem. |
|
|
Stijl |
De Moor schrijft heel beeldend (veel natuurmetaforen) en beschouwend, met veel aandacht voor sfeer. Bijv.: ‘Hiervandaan leek de stad op een dinosaurus, die met roestige schubben van daken de levens afdekte van mensen die niet te veel omhoogkeken.’ (p. 259). Voor N3-lezers kan dit te veel de vaart uit het verhaal halen; N4/5-lezers zullen haar stijl juist weten te waarderen. |
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters |
Nadja, een onbetrouwbare verteller die erop los fantaseert, is de hoofdpersoon. Via haar leert de lezer de omgeving en de andere personages kennen, en komt hij beetje bij beetje te weten wat zich in het verleden heeft afgespeeld. |
|
|
Aantal karakters |
Geen probleem. Naast Nadja en Lev zijn er nog enkele personages, namelijk zoon Dimka, dochter Vera, vriendin Lydia, ‘de Hollandse’ Esther en ‘de machinist’. Ook de dieren waardoor ze omringd worden, spelen een belangrijke rol in het verhaal. |
|
|
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters |
Nadja en Lev raken elkaar steeds meer kwijt, doordat ze beiden in hun eigen werkelijkheid leven. Terwijl Lev vecht tegen zijn geheugenverlies, neemt Nadja juist haar toevlucht tot de verbeelding om zich het verleden niet te hoeven herinneren. Dit wordt versterkt door de komst van ‘de Hollandse’. |
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning |
Er is weinig actie. Voor N3-lezers duurt het wellicht te lang voordat ‘het raadsel’ van wat er in het verleden is voorgevallen, wordt onthuld. Voor N4/5-lezers bevat het verhaal genoeg andere betekenissen om te blijven boeien. |
|
|
Chronologie |
Verhaalheden en -verleden lopen continu in elkaar over. Voor lezers van alle niveaus vraagt dit een geconcentreerde manier van lezen. |
|
|
Verhaallijn(en) |
Eén verhaallijn; geen probleem. |
|
|
Perspectief |
We volgen als lezer alles door de ogen van Nadja, een onbetrouwbare verteller. Gedurende het verhaal wordt het steeds onduidelijker wat zich in haar verbeelding afspeelt en wat in de werkelijkheid. Voor alle niveaus verwarrend. |
|
|
Betekenis |
Foon is een rijk en gelaagd verhaal. N3-lezers zullen dit boek vooral lezen op verhaalniveau en benieuwd zijn wat er in het verleden is voorgevallen. Voor hen bevat het boek ook voldoende kwesties om over door te denken, zoals hoe we ons verhouden tot de natuur en het dierenrijk. N4/5-lezers zullen meer oog hebben voor de wijze waarop het verhaal wordt verteld, de (historische) context en de ideeën die de roman bevat over o.a. de mens en het mysterie van het bestaan. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
|
Recensie Lodewijk Verduin (De Groene Amsterdammer) | via LiteRom |
|
Externe leestips |
|
Hella S. Haasse, Fenrir: een lang weekend in de Ardennen (2000) |
|
Auteur docentinfo |
|
Janneke Blok |