Introductie

Stefan Enter (1973) studeerde Nederlands en Keltische letterkunde en cultuur in Utrecht. Hij debuteerde in 1999 met de verhalenbundel Winterhanden. Na de romans Lichtjaren (2004) en Spel (2007) werd Grip (2011) beschouwd als zijn doorbraak. In 2015 volgde Compassie, dat evenals Grip lovend besproken werd.
Enter is een fijnzinnig stilist die in beknopte romans grote thema’s aansnijdt: vriendschap, liefde, dood, tijd, vergankelijkheid en de werking van herinnering. Recensenten zijn vaak enthousiast over zijn werk. Enter wordt nogal eens een ‘writer’s writer’ genoemd: iemand die vooral door collega-schrijvers en professionele lezers gewaardeerd wordt.

Inhoud

Let op: onderstaande tekst bevat details over de afloop van het verhaal.
Vier vroegere vrienden, drie mannen, één vrouw, zijn van plan om elkaar na twintig jaar weer eens te ontmoeten. De vier, Paul, Vincent, Martin en Lotte, hebben eind jaren tachtig op de Lofoten, een eilandengroep in Noord-Noorwegen, een bergwandeltocht gemaakt. Daarbij heeft zich een merkwaardig incident voorgedaan dat bepalend is geweest voor het verloop van hun leven tot nu toe. Paul en Vincent zijn ieder hun eigen weg gegaan. Vincent werkt als wetenschapper in Japan, Paul is een zondagskind en leeft een zorgeloos leven (hij komt uit een rijke familie); Martin is met Lotte getrouwd en zij zijn naar Wales verhuisd, waar Martin, de minst begaafde van de vier, hoogleraar is geworden. Twee decennia na de dramatische bergwandeltocht ontmoeten Paul en Vincent elkaar weer voor het eerst. Vanuit het hoofdstation in Brussel reizen ze samen naar Wales. De sfeer is nogal ongemakkelijk.
Achtereenvolgens komen Paul, Martin, Vincent en opnieuw Paul aan het woord. Hun vriendschap is broos en ongelijkwaardig. Als lezer leer je hun gedachten en ideeën kennen, maar vooral ook hun herinneringen aan de studietijd én wat zij zich nog herinneren van de bergtocht. Lotte blijft de geheimzinnige, eigengereide vrouw van wie je alleen via de anderen een beeld krijgt.
Gaandeweg het verhaal wordt duidelijker wat er is voorgevallen tijdens de bergwandeltocht en hoe dat de verhoudingen tussen de vier op scherp heeft gezet.
Eenmaal aangekomen in Wales lopen Paul, Vincent en Martin de laatste kilometers naar het huis van Lotte en Martin langs de steile kliffenkust. Tijdens die wandeling neemt de roekeloze Vincent, de beste klimmer, risico’s alsof hij nog twintig is. Hij dreigt van een klif te vallen.

Moeilijkheid

Grip is voor lezers van N4 en N5 goed te doen. Ook N3-lezers kunnen het boek aan, doordat het verhaal op zichzelf niet ingewikkeld is. De moeilijkheid van het boek zit in het wisselend perspectief, de verschillende tijdlagen, de stijl en het gefilosofeer.
Het verhaal wordt afwisselend door Paul, Martin en Vincent verteld in hij-perspectief.
Er zijn twee tijdlagen. In het nu reizen Paul en Vincent naar Wales. Ondertussen overdenkt degene die ‘aan het woord is’ allerlei zaken uit het heden en het verleden. De kern van de tweede tijdlaag, eind jaren tachtig, wordt gevormd door de reis naar Noorwegen en de bergtocht op de Lofoten.
De stijl van Enter kan voor de N3-lezer ook een barrière zijn. De beelden die de schrijver gebruikt zijn nu en dan erg uitvoerig. Voor N4- en zeker voor N5-lezers valt er echter van die stijl te genieten.
Enter doorspekt zijn roman met gefilosofeer over levensvragen of bijvoorbeeld over de werking van het geheugen en herinnering. Dat is niet altijd gemakkelijk te volgen.
Niettemin: Grip is een kundig geconstrueerde roman die vele fraaie puzzelstukjes biedt, maar die moeten uiteindelijk allemaal in elkaar passen om het grotere geheel goed te kunnen overzien. Enter gebruikt zijn woorden weloverwogen en sommige daarvan hebben een dubbele betekenis, zoals het woord dat de titel vormt. Voor N3-lezers kan dat alles lastig zijn.

Dimensies 

Indicatoren 

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

Bereidheid De omvang vormt geen probleem. De lezer moet zich openstellen voor vrij uitvoerig gefilosofeer over levensvragen.
  Interesses  Wie wel eens in de bergen heeft gewandeld, zal dit boek vanwege de setting waarderen. Maar noodzakelijk is ervaring met bergwandelen zeker niet. Belangstelling voor (jeugd)relaties, vriendschappen en levensvragen helpt ook om dit boek op zijn waarde te schatten.
  Algemene kennis  Er is geen algemene voorkennis vereist. 
  Specifieke literaire en culturele kennis Niet van toepassing. Weliswaar verwijst Lotte naar de bekendste Nederlandse roman die in Noord-Noorwegen speelt (Nooit meer slapen), maar het is niet noodzakelijk om dat boek te kennen. Er zitten meer culturele verwijzingen in (Gezicht op Delft), maar essentieel zijn die niet. Waar dat wel zo is, zoals in het zinnetje uit een lied van de Noord-Ierse zanger Van Morrison, wordt de betekenis duidelijk uit het verhaal.

Vertrouwdheid met literaire stijl

Vocabulaire Het vocabulaire is van tamelijk hoog niveau. Alleen lezers met een behoorlijke woordenschat zullen alles kunnen volgen. Toch is het niet louter hogeschoolproza. De N3-lezer hoeft niet vanwege het vocabulaire terug te schrikken voor dit boek.
  Zinsconstructies Kortere zinnen worden afgewisseld met soms zeer lange. Wie geconcentreerd leest, kan deze zinnen volgen. N3-lezers kunnen nu en dan de draad kwijtraken.
  Stijl Overdadig, met veel beeldspraak die soms ook wel wat bedacht en gekunsteld overkomt. Aan leerlingen die van een fraaie stijl houden, is het boek wel besteed.

Vertrouwdheid met literaire personages

Karakters De karakters worden duidelijk beschreven. Door het wisselend perspectief krijgt de lezer een goed (en divers) beeld van de drie mannen. Lotte blijft bewust wat geheimzinnig. Het perspectief ligt nooit bij haar. Het beeld van haar is wat de mannen van haar zeggen en denken, in combinatie met wat zij van haar citeren.
  Aantal karakters Geen probleem.
  Ontwikkeling van de karakters De roman draait om de manier waarop de drie mannen tegenover elkaar staan, met Lotte als katalysator. Doordat de verhoudingen niet gelijkwaardig zijn (de een kijkt tegen de ander op), is het van belang om goed in de gaten te houden, hoe de verhoudingen zich ontwikkelen. N4- en N5-lezers zullen dit makkelijker doen dan N3-lezers.

Vertrouwdheid met literaire procedés

Spanning Het boek heeft spanning, maar het is niet de rechttoe-rechtaan spanning van een thriller. Al snel komt de lezer te weten dat er ‘iets’ gebeurd is op die vakantie twintig jaar geleden. Maar doordat de vier hoofdpersonages nog in leven zijn, weet je ook al dat het niet om bijvoorbeeld een dodelijk ongeluk en de schuldvraag gaat. De spanning is in dezen wat subtieler.
  Chronologie  Weliswaar worden de gebeurtenissen in de twee tijdlagen min of meer chronologisch weergegeven, maar doordat de lezer in het hoofd van een van de personages zit en zijn gedachten volgt, schiet het verhaal veel heen en weer tussen nu en toen. Dit zal voor N3-lezers soms lastig zijn te volgen.
  Verhaallijn(en) Er zijn, met de twee tijdlagen, ook twee verhaallijnen. Dat zijn de gebeurtenissen eind jaren tachtig (school- en studietijd, bergtocht) en de reis naar Wales. Voor lezers vanaf N4 is dit goed te doen. N3-lezers zullen misschien moeite hebben met de manier waarop de verhaallijnen verweven zijn. Van de ene zin naar de andere maakt een herinnering plaats voor een observatie in het nu.
  Perspectief Er is een drievoudig perspectief, maar dat is voor de meeste lezers geen probleem, want voor elk perspectief is een apart deel in de roman. In de verschillende delen (die alleen genummerd zijn) is snel duidelijk vanuit wie er verteld wordt. Dit gebeurt in hij-perspectief.
  Betekenis Grip is aan de oppervlakte een niet erg ingewikkeld verhaal over vrienden die elkaar uit het oog zijn verloren en ieder hun weg zijn gegaan. Doordat de lezer de gedachten, herinneringen en verwachtingen van drie van de vier personages leert kennen, wordt ook duidelijk dat die vriendschap eigenlijk geen vriendschap was. Zo werpt de roman, via de personages, wezenlijke vragen op over vriendschap, liefde, (on)sterfelijkheid, en ook over de betrouwbaarheid van het geheugen. Voor N3-lezers zijn deze thema’s misschien niet steeds duidelijk aanwezig in de roman, omdat het verhaal zich ook als avonturenroman laat lezen. Lezers vanaf N4 zullen de verschillende betekenissen wel uit het verhaal kunnen halen.

Relevante bronnen voor docenten

  stephanenter.nl | website van de schrijver
Wikipedia | over de schrijver
volkskrant.nl | interview n.a.v. het verschijnen van Grip
tzum.info | interview met de schrijver