Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Het behouden huis

Introductie

Willem Frederik Hermans (1921- 1995) was een van Nederlands meest gevierde auteurs. Samen met Harry Mulisch en Gerard Reve werd hij beschouwd als de Grote Drie van de naoorlogse Nederlandse literatuur. Onomstreden als persoon was hij echter niet. Hij had regelmatig ruzie met collega-auteurs, recensenten, wetenschappers en politici; naast schrijver van romans, verhalen en gedichten was hij een groot polemist.
Zijn romans en verhalen zijn sterk beïnvloed door het surrealisme en het existentialisme, en door zijn eigen misantropische wereldbeeld. Hij schreef romans met de Tweede Wereldoorlog als decor, romans over de wetenschappelijke wereld, experimentele romans en - vooral in zijn laatste jaren - contemporaine romans. Behalve in romans blonk Hermans uit in novellen. Het behouden huis is daarvan wellicht het bekendste voorbeeld, maar klassieke novellen publiceerde hij ook in de bundels Paranoia (1953), waarin ook altijd Het behouden huis opgenomen is geweest, Moedwil en misverstand (1948) en Een wonderkind of een total loss (1967).

Inhoud

Leeswaarschuwing: onderstaande tekst bevat details over de inhoud en/of de afloop van het verhaal.
De naamloze Nederlandse hoofdfiguur bevindt zich midden in de strijd, aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, in een niet nader genoemd, vermoedelijk Midden-Europees, land. Hij vecht aan de zijde van communistische partizanen, in een legereenheid waarbinnen hij vrijwel geen medesoldaat kan verstaan. Alleen met een Franse soldaat heeft hij een enkele keer een moeizaam gesprek. Na enkele verwarrende gevechtssituaties komt hij in een dorp aan. Daar loopt hij rond totdat hij bij een huis komt dat er nog gaaf en pas net verlaten uit ziet. Hij gaat naar binnen - hij is in jaren niet meer in een gewoon huis geweest - en gaat op onderzoek uit. Het huis maakt een bewoonde indruk, maar mensen vindt hij niet. Wel is er een deur die niet open kan. De hoofdpersoon neemt een bad en trekt kleren aan van de bewoner.
Als vervolgens een Duitse officier (blijkbaar hebben de Duitsers het dorp heroverd op de partizanen) aanbelt met het verzoek of enkele officieren in het huis kunnen verblijven, doet de hoofdpersoon zich voor als de eigenaar van het huis. De Duitse officieren zijn bijzonder hoffelijk en bezorgen hem nauwelijks last. Hij krijgt het idee om altijd in dit huis te blijven. Echter, op een dag - de officieren zijn op pad - verschijnen de echte eigenaar en zijn vrouw. Hij vermoordt beiden. Vervolgens blijkt de afgesloten deur open te zijn. Binnen bevinden zich een flink aantal aquaria met bijzondere vissen en een oude, dove man die voor de vissen zorgt. De hoofdpersoon probeert de man te waarschuwen dat de Duitsers weer uit de stad verdreven zijn, maar deze lijkt hem niet te begrijpen. Uiteindelijk keert een Duitse officier terug, de meest hoffelijke van allemaal. De hoofdpersoon neemt hem gevangen en sluit hem op in de kelder. Daarna zoekt hij weer contact met de partizanen. Deze volgen hem naar het huis en plunderen en vernielen dat volkomen. De Duitse officier en de oude man worden opgehangen. Als de partizanengroep weer verder trekt, gooit de hoofdpersoon ten slotte een granaat in het huis. Hij loopt weg met het gevoel dat het huis hem verraden heeft.

Moeilijkheid

Het behouden huis is een van die boeken die door hun geringe dikte snel gekozen worden door leerlingen met haast. De novelle is bovendien aantrekkelijk vanwege de achtergrond (WO II) en de niet al te ingewikkelde stijl. De uitdaging voor N3-lezers is dan ook vooral het boek te lezen als meer dan een kort oorlogsverhaal. Deze uitdaging wordt bemoeilijkt doordat deze lezers wellicht nog te weinig kennis bezitten van stromingen en het wereldbeeld van de auteur. Om meer betekenis te kunnen hechten aan het verhaal zullen deze leerlingen juist zeer secuur moeten lezen, met aandacht voor het perspectief bijvoorbeeld, en het karakter van de hoofdpersoon.
Voor N4-lezers is Het behouden huis een mooie uitdaging, omdat zij waarschijnlijk eerder zullen vermoeden dat het boek over veel meer dan alleen oorlog gaat. Het kan voor hen daardoor een mooie opstap zijn om na te denken over de ideeënwereld van de auteur en, in het verlengde daarvan, stromingen. Voor N5-lezers zal het eenvoudiger zijn om de novelle cultuur-historisch te plaatsen; de uitdaging ligt bij hen vooral bij het oordeel over de novelle en het wereldbeeld en de vraag in hoeverre een verhaal moreel juist moet/kan zijn. Voor alle drie de relevante niveaus geldt dus dat er veel te halen is in deze novelle, mits deze nu juist niet gehaast wordt gelezen.