Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Liefde, als dat het is

Introductie

Toneel- en romanschrijfster Marijke Schermer werd in 1975 in Amsterdam geboren, maar groeide op in Groningen. Na haar opleiding aan de Arnhemse toneelschool maakte ze tal van voorstellingen voor verschillende gezelschappen; ze speelde zelf echter nooit toneel. Verschillende stukken van haar zijn vertaald, onder andere in het Engels, Duits en Frans. Ook maakte ze grote spektakelstukken in opdracht van bijvoorbeeld FC Twente en de TU Eindhoven. In 2009 werd haar toneelwerk bekroond met de Charlotte Köhlerprijs.
De laatste jaren treedt Marijke Schermer meer naar voren als romanschrijfster. Haar boeken hebben vaak (mislukkende) relaties als thema. Succes had ze met Noodweer (2016), dat genomineerd werd voor de ECI Literatuurprijs. Liefde, als dat het is (2019) is zeer positief onthaald en stond op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs 2020.

Inhoud

David en Terri zijn 25 jaar getrouwd, als Terri op een dag zonder voorbericht het gezin verlaat. Voor David is dat een natuurramp en ook voor de beide dochters Ally (12) en Krista (15) is het besluit van hun moeder moeilijk te aanvaarden. Naar Terri’s idee staat haar leven stil en ze voelt zich opgesloten in het gezin. Ze richt zich op een spannende, nieuwe relatie met de gevoelloze Lucas die ze via haar werk kent. David zoekt troost in de armen van Sev – iemand die hij op een bijzondere manier ontmoet –, maar van verliefdheid of liefde lijkt geen sprake. Ondertussen is Ally bang dat ook David het gezin in de steek laat. Krista zet zich sterk tegen Terri af en wordt in beslag genomen door haar eigen verliefdheid op Rafik, een jongen van Marokkaanse komaf. Zo zijn vrijwel alle personages bezig met de vraag: Wat is liefde nu eigenlijk?

Moeilijkheid

Liefde, als dat het is leest heel vlot. Dat is vooral te danken aan de levensechte en snelle dialogen. Het woordgebruik is beslist niet moeilijk. Anders is dat met de thematiek. Niet voor alle vrij jonge lezers is het sterk inzoomen op relatieperikelen interessant. Ook de expliciete seksscenes zullen niet aan alle lezers besteed zijn.
Bijzonder is zeker de manier waarop Marijke Schermer ‘experimenteert’ met het perspectief. Dat loopt vaak zonder dat de lezer het direct merkt, over van de ene naar de andere persoon. De schrijfster is er goed in geslaagd om de lezer zo het leven van vooral David, Terri, Krista en Sev te laten ‘beleven’. Lezers van niveau 3 hebben daar wellicht weinig oog en aandacht voor.
Het verhaal begint in ‘een zomer’ en grijpt dan terug naar ‘de herfst daarvoor’. Zo maken we de ontwikkelingen mee via zes seizoenen, aangegeven in de titels. Die aanduidingen vergemakkelijken het om het verhaal ondanks een doorbroken chronologie te volgen. De wisseling van seizoenen verloopt parallel aan de veranderingen in de verschillende relaties.

Didactische en letterkundige analyse

Dimensies	Indicatoren	Toelichting \| complicerende factoren
Algemene vereisten	Bereidheid	Omdat Liefde, als dat het is over het einde van een huwelijk gaat, moeten lezers open staan voor een verhaal over relatieproblematiek van volwassenen. Als de leerling zelf met zulke problemen te maken heeft (gehad), kan het boek erg confronterend zijn. Door de gesprekken en ruzies komen wel wezenlijke vragen aan de orde die een mislukkend huwelijk oproept. Wat is liefde nu eigenlijk? Komt elke relatie na verloop van tijd tot stilstand? Voor jonge mensen die hun eigen (romantische?) gevoelens op het gebied van verliefdheid en liefde ontdekken, kan deze roman, met een stuklopend huwelijk, buitenechtelijke relaties en plastische erotische scenes, een onthutsende ervaring zijn.
	Interesses	Belangstelling voor kernvragen over relaties is noodzakelijk, bijvoorbeeld in hoeverre iemand zijn eigen identiteit binnen een verhouding behoudt.
	Algemene kennis	Niet van toepassing.
	Specifieke literaire en culturele kennis	Ervaring met perspectiefwisselingen is nuttig, maar die wisselingen verlopen in het verhaal heel soepel en leveren geen problemen op voor de lezer.
Vertrouwdheid met literaire stijl	Vocabulaire	Het woordgebruik is heel toegankelijk. Er worden nauwelijks lastige woorden gebruikt die lezers vanaf N4 niet kennen.
	Zinsconstructies	Zinnen die gedachten beschrijven, vereisen soms aandachtig lezen, ook doordat de interpunctie (met opzet?) ontbreekt. De weergave van gedachten die over elkaar heen buitelen, levert geen rechtlijnige zinnen op. Als lezer krijg je zo wel een goed beeld van de kolkende stromen in het hoofd van een personage. Daartegenover staat dat de dialogen het verhaal snelheid geven, bijvoorbeeld doordat conversaties uit één- of tweewoordzinnetjes bestaan.
	Stijl	Niet overdadig bloemrijk of barok, maar functioneel. De zinnen lopen in het algemeen goed en gaan heel natuurlijk in elkaar over. Er is veel ruimte voor dialoog. De kracht van de schrijfster schuilt in haar vermogen om natuurlijke, alledaagse dialogen te schrijven. Zó verlopen gesprekken tussen ouders en kinderen, tussen geliefden, tussen een ruziënde vader en moeder: in de taal van alle dag. Lezers vanaf niveau 4 kunnen oog en waardering hebben voor deze manier van schrijven.
Vertrouwdheid met literaire personages	Karakters	Er zijn zes personages met een grote rol in het verhaal, maar David, Terri en Sev krijgen de meeste aandacht en ruimte. Daarnaast kun je Rafik, een literair buitenbeentje, als zevende figuur zien. De karakters worden bepaald door hun gedragingen én hun gedachten die we al lezend meekrijgen. Zo ontstaat een goed beeld van wie de romanfiguren zijn. David bijvoorbeeld komt zorgzaam over, onder andere doordat hij uitgebreid kookt voor het gezin. Lucas, Terri’s minnaar, lijkt erg onsympathiek door zijn egocentrisme en zijn koele benadering. Sev is wat moeilijker te peilen. Waarom wil zij een eerste ontmoeting met David in het duister, in bed? In de loop van de roman wordt dit duidelijk en ook waarom zij geen relatie wil. Dat komt overeen met de reden waarom Terri genoeg van haar huwelijk heeft.
	Aantal karakters	Geen probleem. Er worden wel namen genoemd, bijvoorbeeld van vriendinnen van Krista, Sev en Terri, maar die spelen geen echte rol in het verhaal.
	Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters	De ontwikkeling en verhouding tussen David en Terri en tussen hen en hun minnaars, is de kern van de roman. Die ontwikkeling heeft geen eindstadium. De personages stellen vooral veel vragen. Daar is niet altijd antwoord op en dat hoeft ook niet. Over de hoofden van de personages heen worden die vragen min of meer aan de lezer gesteld.
Vertrouwdheid met literaire procedés	Spanning	Klassieke spanning heeft de roman niet. Wel ben je als lezer benieuwd naar de afloop van oude en nieuwe relaties. Zal Terri besluiten terug te keren naar het gezin? Gaat David door met Sev? En wat gebeurt er met Krista en Rafik? De vloeiende overgangen in het perspectief (zie onder) dragen wel bij aan een zekere spanning rond de genoemde vragen en stimuleren om verder te lezen.
	Chronologie	De indeling is helder, maar niet chronologisch. Het boek bestaat uit zes delen, de titels geven aan wanneer elk deel van het verhaal speelt. Het eerste deel van het verhaal is gesitueerd in het ‘nu’, een willekeurige ‘Zomer’. Daarna gaat het verhaal terug naar ‘De herfst daarvoor’. Na ‘De herfst daarvoor’ volgt een winter, een lente en dan weer dezelfde zomer van het eerste deel en tot slot een herfst. Door deze duidelijke titels is de doorbroken chronologie geen probleem.
	Verhaallijn(en)	De ontwikkelingen van de verschillende relaties vormen de verhaallijnen. Die zijn elk goed te volgen, vooral ook doordat we de gedachten van alle personages leren kennen. Door de opzet waarbij de zomer uit het eerste hoofdstuk, later terugkomt, vallen sommige dingen op hun plaats, zoals de (ongeloofwaardige?) eerste ontmoeting van David met Sev.
	Perspectief	Bijzonder: het perspectief wisselt voortdurend tussen de verschillende romanfiguren. De overgangen zijn vloeiend en duidelijk. Nergens vraag je je als lezer af in welk hoofd je nu weer zit.
	Betekenis	De betekenis van de roman ligt besloten in de titel. De schrijfster probeert het begrip ‘liefde’ in al zijn facetten te ontleden. Wat is liefde eigenlijk? “Is liefde iets wat je overvalt of wat wordt geconstrueerd?” (blz. 161) Het gaat daarbij met name over liefde in relaties en hoe je als individu stand kunt houden, als je onderdeel bent van een ‘systeem’ zoals een gezin of een huwelijk. De roman roept vooral vragen op en levert geen pasklare antwoorden. Dat is ook de bedoeling: de lezer wordt tussen de regels door uitgenodigd om zelf na te denken over belangrijke vragen. Voor N3-lezers ligt de betekenis van het verhaal vooral in de echtscheidingsperikelen, hogere niveaus kunnen meer aandacht hebben voor de bovengenoemde vragen.
Relevante bronnen voor docenten		Website Marije Schermer Recensie Miriam Piters (Tzum) Juryrapport Libris Literatuurprijs 2020 Recensies via LiteRom
Externe leestips		Joke Hermsen: De liefde dus Bregje Hofstede: De hemel boven Parijs Tommy Wieringa: Caesarion Saskia de Coster: Wij en ik