Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Lijmen/Het been
Introductie
Willem Elsschot (pseudoniem van Alfons de Ridder, 1882-1960) werd vanwege zijn gedrag van het atheneum in Antwerpen gestuurd. Toch had hij daar dankzij zijn leraar Nederlands Pol de Mont zijn liefde voor de literatuur ontdekt. Zijn eerste gedichten publiceerde hij in De Alvoorder, het tijdschrift van een anarchistische kunstenaarsclub.
Elsschot had een groot commercieel talent en verdiende zijn geld met een eigen reclamebureau. Vanaf 1912 werkte hij ook mee aan La Revue Continentale Illustrée waarop hij de advertentiefuik Algemeen Wereldtijdschrift uit Lijmen/Het been baseerde. Zijn werk werd meer gewaardeerd in Nederland dan in België. Het paste bij de voorkeur van de ‘vent’ boven de ‘vorm’ van het tijdschrift Forum. Elsschot schreef Het been in 1938 omdat Forum-redacteur Ter Braak vond dat Lijmen (1924) een vervolg verdiende.
Elsschot hield niet van de reclamewereld. Vlak voor zijn dood zei hij: ‘Niet alleen walg ik van de reclame, maar ook van de commercie in het algemeen. En ik heb Lijmen geschreven omdat ik er op een of andere manier van af moest komen. Ik moest wel reclame bedrijven, want van mijn pen heb ik nooit kunnen leven.’
Elsschot heeft poëzie en in totaal 750 bladzijden proza geschreven; op deze site staan ook nog zijn novelles Villa des Roses en Kaas, beide op N4. In 1952 kreeg hij de Constantijn Huygensprijs en postuum de Staatsprijs voor literatuur.
Inhoud
In Lijmen brengt Boorman, de Brusselse directeur van de advertentiefuik Algemeen Wereldtijdschrift, Frans Laarmans de fijne kneepjes bij van het ‘lijmen’. Lijmen, leert Laarmans, dat is ‘de mensen bepraten en doen tekenen’. Na de zoveelste geslaagde transactie krijgt Boorman medelijden met zijn slachtoffer, de weduwe Lauwereyssen, die hij honderdduizend exemplaren van het Wereldtijdschrift heeft aangesmeerd. In Het been blijkt zij een geduchte tegenstander wanneer Boorman op allerlei manieren probeert om het bij haar goed te maken. Ook zijn poging om haar met een rechtszaak te dwingen zijn geld aan te nemen mislukt. Uiteindelijk lukt het een neef van Laarmans die pastoor is, de zaak op te lossen. Laarmans neemt tijdens deze hele affaire steeds meer afstand van Boorman. Hij neemt uiteindelijk ontslag en gaat als klerk aan de slag op een scheepswerf.
Moeilijkheid
Voor lezers op N3/N4/N5 is de uitwerking van het thema ‘bedriegen en bedrogen worden’ interessant. De vele Vlaamse woorden en zinswendingen maken het de N3- en N4-lezer wel lastig. Het beste advies is doorlezen, zodat je gevoel krijgt voor het typische taalgebruik van Elsschot. De vele stukjes Frans kunnen ook een struikelblok vormen; hier kan bijvoorbeeld een docent Frans hulp bieden. Alles letterlijk vertalen is niet nodig, belangrijker is dat de leerling ziet dat het Frans hoort bij de gewichtigdoenerij van Boorman. Voor N5 is de ironie van Elsschot interessant.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | De leerling moet bereid zijn om een boek dat zo’n 100 jaar geleden geschreven is, te lezen. Dat betekent dat hij ook bereid moet zijn om moeite te doen voor het taalgebruik van Elsschot. Daarnaast moet de leerling openstaan voor een soort humor die hij niet kent. |
| Interesses | Interesse in de zaken- en reclamewereld is een pre. | |
| Algemene kennis | Niet noodzakelijk. | |
| Specifieke literaire en culturele kennis | Niet noodzakelijk. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | Elsschot gebruikt Vlaamse woorden. Ook gebruikt hij woorden in een andere betekenis dan de leerling kent, bijvoorbeeld ‘cliché’. Dat is zeker voor N3 en N4 even wennen. Het is raadzaam een woordenboek te gebruiken. Als de leerling geen Frans in het profiel heeft, kunnen de stukjes Frans lastig zijn. |
| Zinsconstructies | Het Vlaams van Elsschot bevat zinsconstructies die vaak anders zijn dan de leerling gewend is. Gewoon doorlezen. | |
| Stijl | Lijmen en Het been bevatten veel dialoog en monoloog. Zo leer je de personages kennen. Door hun taalgebruik karakteriseren ze zichzelf. Elsschots stijl is bondig. Zo legt Laarmans zijn vroegere vriend uit wat ‘lijmen’ is: ‘De mensen bepraten en dan doen tekenen. En als zij getekend hebben, krijgen zij het ook werkelijk thuis.’ Verder is er sprake van ironie en cynisme, interessant voor N5. |
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters | Frans Laarmans en Boorman zijn de hoofdpersonen. Er is een anonieme ik-figuur aan wie Laarmans zijn verhaal vertelt. Boorman is uitgever van het Algemeen Wereldtijdschrift en een keiharde zakenman. Laarmans heeft genoeg van zijn klerkenbestaan. Boorman leert hem het ‘lijmen’. Zo ontmoeten ze Korthals, Van Ganzen en de weduwe Lauwereyssen. Het lukt de weduwe te ‘lijmen’: ze bestelt honderdduizend exemplaren van het Algemeen Wereldtijdschrift. In Het been speelt neef Jan een belangrijke rol en de deurwaarder Van Kamp een minder belangrijke. In Het been zijn de nevenpersonages minder uitgewerkt dan in Lijmen. |
| Aantal karakters | Geen probleem. | |
| Ontwikkeling van de karakters | De idealist Laarmans gaat in de leer bij de meesteroplichter Boorman. Hij moet leren zijn gevoelens van medelijden en alle scrupules uit te schakelen. Boorman krijgt één keer berouw. In Het been botst hij op de markt op tegen de weduwe Lauwereyssen en ziet dan dat zij een houten been heeft. Hij wil haar haar geld teruggeven maar zij wil zijn geld niet accepteren. Ze blijkt onverwacht een geduchte tegenstander van Boorman. Bemiddeling door Jan, een neef van Laarmans die pastoor is, zorgt uiteindelijk voor een oplossing. Laarmans heeft door het gedoe rond de weduwe afstand genomen van Boorman en keert terug naar zijn klerkenbestaan. Boorman zet zijn oplichterspraktijken gewoon door. | |
Vertrouwdheid met literaire procédés |
Spanning | De spanning wordt opgeroepen door vragen die de lezer zichzelf stelt. Lukt het Boorman klanten te ‘lijmen’? Treedt Laarmans in zijn voetsporen? Accepteert de weduwe uiteindelijk het geld van Boorman? |
| Chronologie | Zowel Lijmen als Het been worden door Laarmans achteraf verteld aan een anonieme ik-persoon, die een vroegere vriend van hem is. Beide verhalen zijn een kadervertelling. Laarmans vertelt de gebeurtenissen in de chronologische volgorde. |
|
| Verhaallijn(en) | Er is één verhaallijn die gaat over de opleiding van Laarmans door Boorman. Alle verwikkelingen volgen uit deze verhaallijn. | |
| Perspectief | Laarmans brengt in de ik-persoon verslag uit aan zijn vroegere vriend. Daarbij geeft hij commentaar op de gebeurtenissen. | |
| Betekenis | Voor alle niveaus is het interessant om na te denken over de ethiek van het zakendoen. De verhouding tussen Boorman en Laarmans is interessant voor N3. De compositie van Lijmen en Het been zijn interessant voor N4. De stijl van Elsschot en de relatie met Forum vormen een uitdaging voor N5. | |
Relevante bronnen voor docenten |
dbnl.org | over de schrijver |