Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Publiek geheim

Introductie

J. Bernlef (pseudoniem van Hendrik-Jan Marsman, 1937) is een van Nederlands populairste literaire schrijvers. Hij schreef een groot aantal gedichten, verhalen, romans en essays. Van zijn vele romans zijn Hersenschimmen (1984) en Publiek geheim (1987) het bekendst geworden. Dat eerste boek staat zelfs op de verplichte leeslijst van verpleegstersopleidingen, vanwege het inzicht dat het zou bieden in wat een dementerend mens overkomt. Bernlef ontving vele prijzen, waaronder de P.C. Hooftprijs, de Constantijn Huygensprijs en de AKO Literatuurprijs (voor Publiek geheim). Ook Bernlefs latere romans werden zeer goed ontvangen: de roman Boy (2000) werd genomineerd voor de Libris Literatuurprijs en Buiten is het maandag (2003) zowel voor de Libris Literatuurprijs als voor de AKO Literatuurprijs. In 2008 was Bernlef de auteur van het boekenweekgeschenk, De pianoman.

In Bernlefs boeken spelen het geheugen en de vraag wat nu eigenlijk waarheid is, een grote rol.
 

Inhoud

Publiek geheim speelt zich af in een Oost-Europees land, waar na een periode van staatsterreur de dooi is ingetreden. Onder de mensen van de televisie heerst geen zekerheid over de in te nemen houding: hoever je kunt gaan weet eigenlijk niemand. Wanneer er een film over een beroemde schrijver moet worden gemaakt die in het verleden voor staatsgevaarlijk is doorgegaan, leidt die onzekerheid tot conflicten, vervolgens tot kleur bekennen, en ten slotte tot duidelijkheid.

Bron: www.querido.nl

Moeilijkheid

Leerlingen op N3 zullen nog moeite kunnen hebben met het wisselende perspectief. Ook staat de wereld waarin de gebeurtenissen in het boek zich afspelen tamelijk ver van lezers op N3. Het boek behandelt diverse filosofische vraagstukken. Leerlingen op N5 kunnen zich hier prima in verdiepen. De spanning in het boek wordt tamelijk subtiel opgebouwd. Het zou zo maar kunnen dat leerlingen op N3 hier over heen lezen.

Dimensies

Descriptoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid

Publiek geheim vraagt een redelijk grote bereidheid van de N4-lezer. Dit komt doordat het onderwerp vrij ver van de belevingswereld van de leerling staat. Door het wisselen van perspectief wordt er een beroep gedaan op de literaire competenties van de lezer. Dit zal zeker van de N3-lezer een grote bereidheid vragen, maar het maakt het voor de N4-lezer juist uitdagend. Het wisselend perspectief en de dooruit voorvloeiende gevolgen voor het boek maakt het boek voor een N5-lezer interessant.
  Interesses Publiek geheim zal voornamelijk de lezer aanspreken die geïnteresseerd is in de (politieke) gevolgen van de Koude Oorlog. Daarnaast zal de lezer die interesse heeft in de gevolgen van een dictatuur het boek interessant vinden. Voor lezers op N3 die net iets verder kijken dan hun eigen leven, is de thematiek misschien nog een stapje te ver.
  Algemene kennis De lezer dient enige kennis te hebben van totalitarisme. Daarnaast is het goed als de lezer op de hoogte is van het politieke klimaat van het Hongarije na de Koude Oorlog. Lezers op N4 en N5 zullen waarschijnlijk meer kennis van deze zaken hebben dan lezers op N3.
  Specifieke culturele en literaire kennis

Het wisselend perspectief en de flashbacks zorgen ervoor dat het boek voor een N3-lezer een uitdaging is. Op metaniveau (schrijven over schrijven) is het verhaal ook voor N5-lezer interessant. 

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire

J. Bernlef gebruikt regelmatig ingewikkeld vocabulaire, wat het verhaal interessant maakt voor de N4- en de N5-lezer. De fragmenten die geschreven zijn in alledaagser taalgebruik, zorgen ervoor dat het verhaal desalniettemin goed te volgen is voor de N3-lezer. 
  Zinsconstructies Lange zinnen komen veelvuldig voor. De lange zinnen zijn goed te volgen, maar sommige dialogen met Szass zullen zelfs voor de N5-lezer een uitdaging zijn. N3-leerlingen zullen deze fragmenten zeker lastig vinden.
  Stijl Toegankelijke dialogen, behalve die met Tomas Szass. Deze dialogen bevatten diepgaande filosofische vraagstukken, waardoor het verhaal minder toegankelijk is voor een N3-lezer. Het kan zijn dat deze hierop afknapt. Deze vraagstukken maken Publiek geheim echter voor de N5-lezer een interessant verhaal. Een goede N4-leerling zal dit ook kunnen waarderen, maar zal er ook op vast kunnen lopen.

Vertrouwdheid met literaire procédés

 Actie In het verhaal is niet echt sprake van actie. Het verhaal werkt toe naar een climax. De spanning die hiermee gepaard gaat, wordt opgebouwd door wisseling van perspectief en door het gebruik van flashbacks. Deze spanning zal zeker de N5-lezer en een goede N4-lezer aanspreken. De opgebouwde spanning kan de N3-lezer echter ontgaan waardoor het verhaal als saai ervaren kan worden.
  Chronologie De handeling wordt regelmatig onderbroken door flashbacks en door passages uit boeken van het personage Szass. Dit maakt het verhaal voor de N5-leerling interessant en het kan prikkelend werken voor de N4-lezer. De onderbrekingen vragen veel doorzettingsvermogen van een N3-lezer om de grote lijn te kunnen blijven volgen.
  Verhaallijn(en) Er lopen drie verhaallijnen (Istvan Bér, Clara Kessler, Tomas Szass) door elkaar. Vooral de verhaallijn van Tomas Szass die er in verwerkt is, maakt het verhaal complex. Het zal met name voor de N5-lezer interessant zijn om de passages uit het boek van Szass te plaatsen binnen zijn verhaallijn. Een gedegen N4-lezer zal dit voor een deel ook als uitdaging zien. Voor de N3-lezer blijft de verhaallijn goed te volgen, ook al kan deze de passages niet plaatsen.
  Perspectief Er is sprake van een meervoudig perspectief. Voor de N3-leerling zal dit een struikelblok kunnen zijn. Voor de N5-lezer werkt dit waarschijnlijk juist uitdagend. Vooral het perspectief van Szass is voor hen interessant, omdat deze verhaallijn gepaard gaat met de geschiedenis van het land en de censuur waar hij mee te maken heeft.
  Betekenis

De N3-leerling zal individueel niet in staat zijn de dieper liggende filosofische ideeën te achterhalen. Wanneer deze lezer in staat is hier 'doorheen' te lezen, zullen de filosofische delen geen struikelblok hoeven vormen. Voor de N5-leerling kunnen deze filosofische dialogen juist zorgen voor meer uitdaging. De dilemma's waar de personages mee te maken hebben, zullen voor een goede N4-leerling te begrijpen zijn.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters De N3-lezer zal moeite hebben de gedachten en het handelen van sommige personages te volgen. N4- en de N5-leerling zullen het bij dit boek juist een uitdaging vinden om deze personages te doorgronden.
   Aantal karakters Het aantal karakters zal voor de N4- en N5-lezer geen probleem vormen. De N3-lezer zal meer moeite moeten doen om het verhaal te volgen.
  Ontwikkeling van de karakters De ontwikkeling van de personages Istvan Bér en Clara zal door de lezers van alle drie de niveaus te volgen zijn. Het personage van Szass is interessant voor de N4- en de N5-lezer, omdat deze een grote ontwikkeling doormaakt en er lijnen te trekken zijn naar het totalitarisme.