Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Spijkerschrift

Introductie

Kader Abdolah (Iran, 1954) studeerde natuurkunde in Teheran en zat in de redactie van een ondergrondse krant totdat hij gedwongen werd zijn land te ontvluchten. Hij verblijft sinds 1988 in Nederland. Zijn eerste verhalenbundel, De adelaars (1993), werd bekroond met het Gouden Ezelsoor, de prijs voor het bestverkochte debuut. Ook zijn verhalenbundel De meisjes en de partizanen (1995) kregen van pers en publiek veel waardering. De roman De reis van de lege flessen (1997) werd door NRC Handelsblad 'een meesterwerk' genoemd. Daarna volgden de romans Spijkerschrift (2000), Portretten en een oude droom (2003) en de bestseller Het huis van de moskee (2005). In 2008 verscheen de dubbelpublicatie De Koran/De boodschapper, die genomineerd werd voor de NS Publieksprijs. Daarnaast publiceerde Abdolah vier bundels met columns uit de Volkskrant: Mirza, Een tuin in de zee, Karavaan en Dit mooie land.
Bron: degeus.nl

Inhoud

Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
Vanuit het perspectief van een alwetende verteller en een ik-perspectief dat ligt bij de hoofdpersoon Ismaiel, de zoon van Aga Akbar, wordt het verhaal verteld over de doofstomme vader Aga Akbar en diens leven. Daaraan knoopt Ismaiel het verhaal van zijn eigen leven vast. Aga Akbar, gerenommeerd tapijtknoper en -restaurateur, zoekt met vrouw en kinderen zijn heil in de stad, waar hij als fabrieksarbeider steeds ongelukkiger wordt. Zijn ervaringen en gedachten noteert hij in spijkerschrift, gebaseerd op het drieduizend jaar oude, onbegrijpelijke spijkerschrift in een nabijgelegen grot. Ismaiel groeit op en ervaart steeds sterker de kloof tussen zijn eigen ontwikkeling als intelligente lezende adolescent die zelfs natuurkunde kan gaan studeren, en zijn rol als verbinding tussen zijn traditionele vader en de buitenwereld. Die ervaring wordt nog sterker en indringender wanneer hij zich aansluit bij het verzet tegen de sjah en zo meewerkt aan diens val in 1979. Maar de geestelijke leiders die dan aan de macht komen, keren zich tegen de communistische partij waarvan hij lid is, en vele medestanders van Ismaiel worden opgepakt en terechtgesteld. Hij vlucht en komt uiteindelijk in Nederland terecht. In het laatste deel van het boek reconstrueert hij de dood van zijn vader en de verdwijning van zijn gevangengenomen zuster Goudklokje.

Moeilijkheid

Spijkerschrift telt een kleine 400 pagina's en kent verschillende verhaallijnen. Daarnaast is het boek niet chronologisch opgebouwd. Ook wordt er steeds verwezen naar de geschiedenis van Iran. Voor lezers die net de overstap hebben gemaakt naar N3 kan dit boek daarom net een stap te ver zijn. Voor leerlingen, ook op N3, die bovengemiddeld geïnteresseerd zijn in andere culturen is Spijkerschrift heel goed te lezen. N4-lezers zullen na gaan denken over de levensvragen die Abdolah aan de orde stelt. Leerlingen op N5 zullen zich kunnen buigen over de parallellen tussen Max Havelaar en Spijkerschrift.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Dit boek zal ook van de N4-lezer nog enige bereidheid vragen. Het beslaat namelijk 379 bladzijden en bovendien lopen er verschillende verhalen en tijden door elkaar. Sommige culturele geschiedenissen en personen worden bekend verondersteld. Een uitdaging voor leerlingen om zich hierin te verdiepen.
  Interesses Het boek zal lezers aanspreken die geïnteresseerd zijn in onderwerpen als andere culturen, vluchtelingen en familiegeschiedenissen. Abdolah stelt uiteenlopende zaken aan de orde in Spijkerschrift. Welke plaats nemen het geloof en de daarbij behorende regels in in je leven? Hoe ver wil jij gaan om goed over te komen in de ogen van je ouders? Onder welke omstandigheden zou jij je land ontvluchten? Lezers die zich door dit soort onderwerpen aangesproken voelen, en dat zullen waarschijnlijk vooral N4- en N5-lezers zijn, vinden in dit boek veel van hun gading.
  Algemene kennis Zonder kennis van de geschiedenis van Perzië en van mensen als Khomeini en de Sjah zal de lezer, ook de N4- en N5-lezer, een deel van het verhaal ontgaan. Bekendheid met de vluchtelingenproblematiek is een vereiste voor de N3-lezer.
  Specifieke literaire en culturele kennis De lezer moet voor een goed begrip van Spijkerschrift weet hebben van begrippen als meervoudig perspectief, allusie, flashbacks. Vooral de diverse toespelingen naar andere literaire werken zullen N3-lezers ontgaan.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Abdolah gebruikt eenvoudige woorden en voor Perzische woorden en begrippen is er achterin het boek een woordenlijst opgenomen. Het al te veelvuldig gebruikmaken van deze woordenlijst is minder geschikt voor een N3-lezer, aangezien dit behoorlijk de vaart uit het verhaal zal halen.
  Zinsconstructies Het boek is geschreven in eenvoudige, veelal korte zinnen. Geschikt voor elk niveau. Naarmate het verhaal vordert, krijgt deze eenvoud een soort cadans, die de geoefende N5-lezer zal kunnen bekoren.
  Stijl Goed te begrijpen, op enkele vreemde zinsconstructies na (die waarschijnlijk een Perzische oorsprong hebben). Geen probleem dus voor lezers van N3 tot en met N5.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters Voor zowel de N3- als de N4-lezer zijn de karakters in dit boek goed te begrijpen. Voor de N5-lezer zijn de karakters aan de eenvoudige kant.
  Aantal karakters Er is een beperkt aantal personages. Zij komen allemaal uit dezelfde familie: oudoom Karem Gan, oma Hadjar, zoon Aga Akbar, zijn vrouw Tine en hun kinderen Ismaiel, Mahboebé (Goudklokje), Marzi en Ansi. Vooral tijdens het lezen van de eerste hoofdstukken zal het een probleem zijn voor de N3-lezer om iedereen uit elkaar te houden.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De personages ontwikkelen zich op redelijk voorspelbare wijze. Dit maakt het boek ook leesbaar voor N3-lezers.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Er gebeurt veel in het verhaal, op verschillende plaatsen en verschillende tijden. Deze actiedichtheid zal de N3-lezer kunnen waarderen in dit boek.
  Chronologie Het verhaal is verdeeld in drie boeken die chronologisch op elkaar volgen. In Boek 1 en in Boek 2 komen meerdere flashbacks voor. Boek 3 is chronologisch geschreven. Een N3-lezer zal moeite kunnen hebben met deze structuur.
  Verhaallijn(en) Er zijn twee verhaallijnen door elkaar gevlochten, te weten Aga Akbars leven en het levensverhaal van zijn zoon Ismaiel. Ismaiel vertelt hierbij het verhaal van Aga, zoals hij dat leest in Aga's 'spijkerschrift'. Ieder boek heeft bovendien een soort proloog, schuingedrukt, waarin een alwetende verteller een soort voorproefje geeft van de dingen die komen gaan in het erop volgende 'Boek'. De N4- en N5-lezers zullen hun leeservaring nodig hebben om deze structuur volledig te doorgronden. De N3-lezer zal zeker moeite hebben met deze complexe structuur.
   Perspectief Er is sprake van een meervoudig perspectief. In Boek 1 en Boek 3 is er een alwetende verteller aan het woord, in Boek 2 een ik-verteller. Dit is op zo'n manier gedaan dat ook de N3-lezer hier geen problemen mee zal hebben.
  Betekenis Er komen allusies in Spijkerschrift voor naar de Perzische literatuur en naar de Nederlandse literatuur (Multatuli). In een verantwoording achterin wordt aangegeven welke citaten van welke schrijvers zijn. De N3-lezer kan het boek ook zonder kennis hiervan goed lezen. Voor de N5-lezer is het een uitdaging om achter deze tekstexterne verbanden te komen.

Relevante bronnen voor docenten

   dbnl.org | Kader Abdolah, 'Het Nederlands is mijn tweede vaderland', in: Ons Erfdeel, Jaargang 39 (1996).
dbnl.org | Odile Heynders en Bert Paasman. '"De ziel van dit volk komt goed in gedichten naar voren, maar in proza niet" - Een interview met Kader Abdolah op 18 oktober 1999', in: Literatuur, Jaargang 16 (1999).
dbnl.org | Frank Hellemans, 'Op adem komen dankzij Kader Abdolah. De naïeve vertelkracht van een nieuwe Nederlander', in: Ons Erfdeel, Jaargang 43 (2000).