Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | Woutertje Pieterse

Introductie

Multatuli (pseudoniem van Eduard Douwes Dekker) werd in 1820 geboren in Amsterdam. Toen hij achttien was, vertrok hij naar Nederlands-Indië, waar hij ambtenaar werd. In 1856 kreeg hij een nieuwe functie: assistent-resident van Lebak op West-Java. Dit was een arm gebied, waar de bevolking honger leed en werd uitgebuit. Douwes Dekker wilde een einde maken aan de misstanden en de positie van de Javanen verbeteren. Hij had een duidelijk beeld over hoe dit zou moeten gebeuren, maar de resident (zijn leidinggevende) dacht er anders over. Douwes Dekker nam ontslag en vertrok naar Nederland, waar hij een paar jaar woonde; daarna heeft hij in verschillende landen in Europa gewoond. Over zijn periode in Lebak schreef hij in 1858 in minder dan twee maanden tijd de roman Max Havelaar (1860; ook op deze site, op N5).
Tussen 1862 en 1877 publiceerde Multatuli zeven bundels Ideën (zo door hem gespeld), een bonte verzameling van met elkaar verknoopte invallen, verhalen en beschouwingen; soms van maar één zin ('Misschien is niets geheel waar, en zelfs dàt niet.'), vaak bladzijden lang. Hij gebruikte daarin met enige regelmaat het door hem bedachte personage Woutertje Pieterse om zijn ideeën aan op te hangen. De lezers raakten erg gesteld op dit jongetje, en Multatuli ervoer in de loop der jaren een behoorlijke druk om de Wouter-geschiedenis af te maken. Maar hij bleef ook steeds opnieuw benadrukken dat de Wouter-geschiedenis onlosmakelijk verbonden was met de overige Ideën: 'De Wouter-geschiedenis is geen roman.'
Na zijn dood in 1887 heeft zijn weduwe uit de bundels Ideën de stukken die aan Woutertje Pieterse gewijd waren, toch losgemaakt en vervolgens samengevoegd tot één zelfstandig boek, ook al was dit tegen de wil van Multatuli. Maar goed, die was nu toch dood.
Multatuli wordt tegenwoordig, met (de door hem verguisde!) Willem Bilderdijk, beschouwd als de belangrijkste Nederlandse vertegenwoordiger van de romantiek. Hij was een van de weinigen die zich kon meten met de grootste Europese schrijvers van de 19^e eeuw.
Woutertje Pieterse is de naamgever van een literaire prijs die sinds 1988 voor het beste kinder- of jeugdboek wordt uitgereikt; in 2017 is deze prijs op de tocht komen te staan.

Ivo de Wijs (1945), die verantwoordelijk is voor deze bewerking van Woutertje Pieterse, is een zeer productief tekstdichter en presentator. Hij maakte in de jaren ’70 naam als cabaretier, maar is daarna allerhande (lied)teksten voor anderen gaan schrijven: o.a. Kinderen voor kinderen, Samson en Gert, Paul de Leeuw, Youp van ’t Hek. Hij heeft (kinder)musicals geschreven, en ook tientallen kinderboeken; verder heeft hij veel gedaan voor radio en televisie.

Inhoud  

Woutertje Pieterse is een dromerig en fijngevoelig jongetje. Hij groeit op in een kleinburgerlijk milieu in Amsterdam, met zijn oudere broer Stoffel, die onderwijzer is, en drie oudere zussen. Zijn moeder heeft altijd gevonden dat er niets van Wouter terecht kan komen. Wouter doet juist vreselijk zijn best om te voldoen aan de eisen van zijn omgeving, maar doordat hij in zijn onschuld nooit doorheeft welke merkwaardige kanten en dubbele bodems die eisen hebben, blijft hij eigenlijk altijd in goede bedoelingen steken. Alleen Leentje, de dienstmeid, laat hem in zijn waarde. In zijn fantasieën en dromen creëert Wouter een betere wereld, waarin hij gelukkig kan zijn; hij is in de ban van ridderverhalen, zoals over roverhoofdman Glorioso, die 'zijn ziel doen opstijgen naar onbekende verten'.
Hoogtepunt in het boek is het 'salieavondje' bij de familie Pieterse thuis. Meester Pennewip komt daar met opgestoken veren heen, om Woutertje de les te lezen over het Roverslied dat hij heeft ingeleverd (terwijl het over de deugd had moeten gaan). Daar vindt ook de confrontatie plaats met juffrouw Laps, die tot haar ontzetting moet aanhoren dat zij een zoogdier is.
Woutertje vat een zuivere liefde op voor het meisje Femke dat hij toevallig tegenkomt. Ook het gezin van dokter Holsma opent voor hem een betere, hem onbekende  wereld. Maar door slechte vrienden en door slechte ervaringen op het werk verliest Wouter zijn kinderlijke onschuld. Hij wordt aan het eind zelf nog slachtoffer van afzetters en oplichters, terwijl hij het goede probeert te doen.
Bij Multatuli houdt de geschiedenis van Woutertje abrupt op in Halfweg (Multatuli zag deze geschiedenis ook niet als een zelfstandig verhaal, dus waarom afronden?), maar bewerker Ivo de Wijs vond dat Woutertje een happy end verdiende; hij voegde daarom in zijn editie een vier pagina’s tellend slothoofdstuk 'Het geluk' toe. 

Moeilijkheid

Woutertje Pieterse op niveau 4? Dat bestaat niet!
Inderdaad, als we het hebben over de teksten die in 1890 door Multatuli’s weduwe uit verschillende bundels Ideën zijn verzameld, en samengevoegd als De geschiedenis van Woutertje Pieterse, dan hebben we het over niveau 6. En dat geldt ook voor de verschillende edities van 500 tot 750 pagina’s die sinds 1950 zijn verschenen. Multatuli vraagt enorm veel van zijn lezers: hij laat hun alle hoeken van vele kamers zien, maar voor de meeste lezers is het 150 jaar later lang niet altijd meer duidelijk waar hij op doelt. Wie herkent nu nog al zijn humoristische opmerkingen, of zijn toespelingen op de literatuur of de Bijbel? De ideale lezer van dit werk moet wel bijzonder veel in huis hebben.
Ivo de Wijs vond het zonde dat een boek dat geldt als klassieker eigenlijk niet meer te lezen is. Vandaar dat hij in zijn uitgave van 2006 de tekst 'fors bewerkt en flink bekort' heeft, waardoor er een goed leesbaar en samenhangend geheel is overgebleven. Deze editie is voor leerlingen op N4 heel goed te doen. Hier en daar wordt het boek zelfs neergezet als jeugdboek, geschikt vanaf 14 jaar, maar dat is toch een misverstand. Al zitten er scènes in die bijna voor alle leeftijden zijn, men moet toch wel de nodige literaire competentie hebben om met dit boek – ook in deze editie – goed uit de voeten te kunnen.
Lezenvoordelijst werkt dus met de editie-Ivo de Wijs (N4), en biedt opdrachten voor leerlingen vanaf niveau 3.