Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 5 | De asielzoeker

Introductie

Grunberg was pas 23 jaar oud toen hij debuteerde met  Blauwe maandagen. Inmiddels, ruim 20 jaar later, is Grunberg zonder twijfel een van de meest productieve auteurs van het Nederlandse taalgebied. Vrijwel al zijn romans werden bovendien voor de grote literatuurprijzen genomineerd - die hij dikwijls ook won. Ook internationaal geniet Grunberg veel bekendheid: zijn werk is in 24 talen vertaald. 
Grunbergs werk wordt vaak vergeleken met dat van schrijvers als W.F. Hermans en Frans Kellendonk. 'Ook zij waren "ontmaskeraars" die via de literatuur de mensen een ontluisterend beeld gaven van de absurde en chaotische wereld. Waar het bij Grunberg steeds weer om gaat is hoe de mens ondanks alles blijft geloven in "afgoden"(geld, liefde, seks, geweld) en steeds weer tot de tragische ontdekking komt dat daar al evenmin heil van te verwachten is als van de gewone God.'
Andere werken van Arnon Grunberg op deze site zijn Blauwe maandagen (N3) en Tirza (N4).
Bronnen: www.literatuurgeschiedenis.nl en www.kb.nl

Inhoud

Christian Beck is van oorsprong Amsterdammer, heeft in Eilat, Israël gewoond en is uiteindelijk terecht gekomen in Göttingen, Duitsland. Hij noemt zichzelf 'ontmaskeraar' en is voortdurend beducht voor gevaar. Beck was oorspronkelijk schrijver, maar is nu een punctuele vertaler van gebruiksaanwijzingen. 'De vogel', de vrouw met wie hij al jarenlang ongetrouwd samenwoont, blijkt ongeneeslijk ziek te zijn. Met haar heeft hij een bijzondere relatie: 'Liefde is je reinste discipline, net als massamoord en fabrieksarbeid, zij is niet toegeven aan je emoties maar juist ertegen vechten.'
Toen het stel in Eilat woonde, is Beck gestopt met het schrijven van romans en onderzocht de vogel dieren in de woestijn. Beck bezoekt dagelijks een bordeel waar hij zich 'een spiritueel mens kon voelen en ergens in kon geloven.' Ook daar gaat het echter gruwelijk mis en Beck doet pogingen om veroordeeld te worden voor zijn daden. De politie heeft het echter te druk met de oorlogsdreiging en negeert Beck volkomen.
De vogel is het tegenovergestelde van Beck. Zij koestert haar idealen en ontfermt zich over de zwakken en mismaakten in de maatschappij. Zij is woedend als ze hoort van Becks misdrijf in het bordeel, maar ze verlaat hem niet. Samen vertrekken naar Göttingen. Beck wordt benaderd door een uitgever omdat ze een oud verhaal van hem willen herdrukken. Beck geeft toestemming, want dat brengt geld in het laatje.
Als blijkt dat de vogel ongeneeslijk ziek is, stelt hij alles in het werk om haar zo gelukkig mogelijk te maken. Hij accepteert de nieuwe man met wie zij trouwt zodat deze in het land mag blijven en maakt sapjes. Haar laatste wens is het leren maken van geitenkaas, dus vertrekken zij gedrieën naar Frankrijk. Na terugkomst sterft de vogel al snel en blijkt er een aanslag te zijn gepleegd op Yab Yum. De aanslagpleger lijkt te zijn geïnspireerd door het oude verhaal van Beck, die nu verantwoordelijk wordt gesteld in de media. De asielzoeker vertrekt naar Algerije om daar zijn volk te bevrijden en Beck  blijft ontgoocheld achter.

Moeilijkheid

Het verhaal is niet moeilijk geschreven. Het gevaar bestaat echter dat N4-lezers zich zowel tijdens het lezen als nadien afvragen waar het verhaal nu eigenlijk over gaat - en daar op eigen kracht niet uitkomen. Om een bevredigende betekenis aan het verhaal toe te kunnen kennen, moet de lezer in staat zijn de personages en de verwikkelingen van enige afstand te kunnen aanschouwen. N5- en N6-lezers zullen daar meer toe bereid en in staat zijn, al hebben ook zij waarschijnlijk een zetje in de juiste richting nodig.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid De titel van de roman zou lezers die niet bekend zijn met het werk van Grunberg kunnen misleiden. Als ze een geëngageerde roman verwachten, komen zij bedrogen uit. Anderzijds is De asielzoeker vlot geschreven, waardoor de meeste N4-lezers er wel mee uit de voeten zouden moeten kunnen. Voor N4-lezers zou het onbevredigend kunnen zijn dat zij moeite zullen hebben een betekenis aan het verhaal toe te kennen. N5- en N6-lezers zullen daardoor juist geprikkeld worden.
   Interesses De lezer moet openstaan voor personages die anders dan anders zijn. De roman is in het bijzonder interessant voor leerlingen die graag door literatuur aan het denken worden gezet over zaken als de zin van het leven, de aard van de mens etc. De kans is groot dat lezers die het werk van W.F. Hermans waarderen De asielzoeker met plezier zullen lezen.
   Algemene kennis Grunberg is de zoon van overlevenden van de Holocaust. Dit gegeven speelt een grote rol in zijn werk. De asielzoeker kan echter ook begrepen worden zonder deze kennis.
   Specifieke literaire en culturele kennis Kennis van het nihilisme en existentialisme is een pre, maar niet noodzakelijk. Leerlingen die deze kennis wel hebben, zullen daardoor verbanden kunnen leggen en komen tot het toekennen van betekenis op een dieper niveau.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Er worden nauwelijks moeilijke woorden gebruikt. De lezers zullen hier geen probleem mee hebben.
   Zinsconstructies De zinnen zijn niet te lang, maar soms wel gecompliceerd.
   Stijl Het spijkerharde cynisme kan voor de N4-lezers een obstakel opleveren. De hoofdpersoon zal voor hen raadselachtig overkomen. De N5- en N6-lezers prikken hier doorheen en zullen deze stijl beter kunnen plaatsen.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters Beck en vogel zijn de hoofdpersonages.
   Aantal karakters Soscha de prostituee, Simon de mismaakte, Raffi de asielzoeker, Ron de politieman en de kaasmakers in Frankrijk spelen een bijrol. De collega's op het vertaalbureau en de ouders van vogel spelen een ondersteunende rol voor het uitdiepen van het karakter van Beck. Het aantal karakters zal voor de N4-N6-lezers dus geen probleem zijn.
   Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters Beck maakt een grote ontwikkeling door. Hij wil de illusie ontmaskeren en eindigt als gebroken man. Ook vogel maakt een duidelijke ontwikkeling door. Zij is in het begin van de relatie heel gek met hem maar aan het eind van haar leven wordt ze juist gek van zijn ideeën. Er ontstaan heftige ruzies waarin zij hem duidelijk maakt dat ze niet meer meegaat in zijn gedachtegang. De N4-lezers zullen wel moeite hebben de gedachtegangen van Beck en vogel te doorgronden, maar voor de N5-N6-lezers zullen zij juist een uitdaging zijn.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Er komt niet veel actie voor in het verhaal. Uitzondering is het gedeelte waarin Beck Sosha (prostituee)  een oog uitsteekt. Het verhaal is verder, op psychologisch niveau, spannend genoeg, ook voor N4-lezers.
   Chronologie De verhaallijn die zich afspeelt in het vertelheden wordt afgewisseld met flashbacks. Dat zou voor N4 en hoger geen probleem moeten zijn.
   Verhaallijn(en) Twee verhaallijnen: het verhaalheden in Göttingen en het verleden in Eilat. Geen probleem.
   Perspectief Er is sprake van een auctoriaal perspectief. Op één  moment  lijkt de auteur rechtstreeks tot de lezer te spreken.
   Betekenis Ook N4-lezers zullen zien dat de levensvisie van Beck belangrijk is. Het is echter goed mogelijk dat zij er niet goed mee uit de voeten kunnen. Dat staat het toekennen van een adequate betekenis in de weg. Naarmate de lezer meer kennis heeft van nihilisme en/of existentialisme, zal hij er meer oog voor hebben dat Beck niet zomaar een raar figuur is, maar een levenshouding belichaamt die in een traditie geplaatst kan worden (Dostojevski, Sartre, Camus, Hermans e.a.). Uitdagend en inspirerend voor N5 en N6.

Relevante bronnen voor docenten

    dbnl.org | 'Grunberg, Arnon'
podcast.co.nl | 'Arnon Grunberg en Joop Goudsblom over nihilisme' [audio]