Docenten Nederlands 15-18 | niveau 5 | Het woud der verwachting
Introductie
Hella S. Haasse werd in 1918 geboren in Batavia; ze bracht haar jeugd grotendeels door in Nederlands-Indië. Ze studeerde enkele jaren Scandinavische letteren te Amsterdam en bezocht de toneelschool. In 1939 debuteerde zij met gedichten in een literair tijdschrift. Haar prozadebuut in 1948 verscheen oorspronkelijk als boekenweekgeschenk: de novelle Oeroeg (ook op deze site, op N3). Een jaar later volgde Het woud der verwachting. Hierna schreef ze nog verschillende historische romans (waaronder Heren van de thee, 1992), maar ook eigentijdse romans, zoals Sleuteloog (2002; ook op deze site, op N4). Haar romans zijn vaak gelaagd, 'geleerd' en intelligent, en geschreven in een heldere stijl. Haasse was een veelzijdig talent; ze schreef behalve romans ook essays, verhalen, toneelstukken en liedteksten. Haar werk werd meermalen bekroond, o.a. met de Constantijn Huygensprijs (1981), de P.C. Hooftprijs (1984) en de Prijs der Nederlandse letteren (2004). Haasse wordt vaak gezien als de 'grand old lady' van de 20e-eeuwse literatuur; daarom zou ze ook in één adem met De Grote Drie genoemd moeten worden. Haasse overleed in 2011.
Inhoud
In deze roman wordt het leven van Charles d’Orléans (1394-1465) beschreven, tegen de achtergrond van het door oorlogen en familietwisten verscheurde Frankrijk van de late middeleeuwen. Zijn levensloop is nauw verweven met de machtsstrijd tussen de concurrerende huizen van Bourgondië en Orléans, en met de Honderdjarige Oorlog tegen Engeland. Na de moord op zijn vader komt Charles als jongen van 14 aan het hoofd van het huis van Orléans te staan. Hoewel zijn belangstelling voor boeken en wetenschap groter is dan die voor het zwaard, leert hij zich staande te houden tussen de op macht beluste edelen. In de Slag bij Azincourt (1415) wordt hij gevangengenomen; 25 jaar lang houdt de Engelse koning hem in gijzeling. Door zijn ballingschap wordt hij helemaal op zichzelf teruggeworpen; in het lezen en schrijven van poëzie vindt hij houvast. Als hij eindelijk terugkeert naar Frankrijk, blijkt zijn politieke rol uitgespeeld.
[gedeeltelijk ontleend aan de flaptekst]
Moeilijkheid
De moeilijkheid van dit boek begint meteen al bij de omvang: het is een erg dik boek, dat een brede beschrijving van een – voor de meeste lezers tamelijk onbekende – historische periode bevat. Veel leerlingen zullen hiervoor te weinig geduld en onvoldoende belangstelling hebben. Er zijn geen ingewikkelde literaire kunstgrepen die het lezen bemoeilijken, maar de veelheid aan historische figuren en hun ingewikkelde onderlinge verhoudingen vragen wel wat van de lezer. Daarnaast vertragen de passages over het dichterschap van de hoofdpersoon, met voorbeelden daarvan, de voortgang van het verhaal. De taal van Haasse is klassiek en wat gedateerd.
Voor het succesvol lezen van dit boek is niet zozeer een bepaald leesniveau vereist als wel affiniteit met het onderwerp en genre: elke lezer van N4-N6 zou dit boek in principe kunnen lezen, maar het is voor lang niet iedere lezer van die niveaus geschikt.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | De lezer moet bereid zijn een behoorlijk dik boek te lezen. Daarnaast moet de klassieke historische roman hem liggen. De lezer moet openstaan voor een breed verteld verhaal, dat het niet moet hebben van spannende ontwikkelingen. Wie eerder met plezier iets van Haasse gelezen heeft, kan zeker ook dit boek proberen. |
| Interesses | Alleen als geschiedenis de lezer boeit, heeft dit kans van slagen; dat geldt voor lezers van alle niveaus. Belangstelling voor het leven in de middeleeuwen in het algemeen, of voor de politiek en de gang van zaken in de hogere kringen rond 1400 in Frankrijk in het bijzonder, is voorwaarde voor een positieve leeservaring. De lezer die houdt van historische romans met gedetailleerde beschrijvingen is bij Haasse aan het juiste adres. | |
| Algemene kennis | Ook de lezer die nog niets weet van de situatie in Europa tussen 1350 en 1450 kan dit boek lezen. Haasse geeft in de roman veel informatie, waardoor de lezer zich een steeds completer beeld vormt. Het is wel een hele opgave om het overzicht te bewaren. | |
| Specifieke literaire en culturele kennis | Er is geen specifieke voorkennis vereist. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | De woordkeus doet wat gedateerd aan. Daarnaast gebruikt Haasse termen die horen bij de (middeleeuwse) wereld die zij beschrijft. De Franse en Latijnse woorden die in het boek voorkomen, worden verklaard. |
| Zinsconstructies | Niet bijzonder lastig, wel een beetje ouderwets. | |
| Stijl | Haasse hanteert een klassieke, verzorgde, gedragen stijl. Dat leest niet vlot, maar de lezer kan zich wel precies voorstellen wat zij beschrijft. Aan de andere kant raakt de lezer door de wat afstandelijke schrijfstijl niet echt betrokken bij de personages. | |
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters | De hoofdpersoon is Charles d’Orléans. In de eerste helft van het boek is hij nog heel jong, dus dan is er vooral aandacht voor zijn vader en zijn moeder. Daarna valt het volle licht op Charles, en op de personen in zijn directe omgeving. |
| Aantal karakters | In de zeventig jaren van Charles’ leven spelen veel mensen een rol. Daardoor bevat dit boek erg veel personages. Het is een hele opgave voor de lezer om al die figuren een beetje uit elkaar te houden. In sommige edities heeft de lezer de hulp van een stamboom. | |
| Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters | We zien precies hoe Charles zich ontwikkelt. Ook zijn vader en zijn moeder, en later zijn drie echtgenotes, worden in hun ontwikkeling getekend. De schrijfster maakt veel werk van de beschrijving van die ontwikkelingen en van de onderlinge verhoudingen. | |
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning | De roman bestaat uit twee hoofddelen. Hierin worden wel spannende dingen beschreven, zoals een moordaanslag en een grote veldslag, die ook nog eens waargebeurd zijn, maar toch is de literaire spanning die dwingt tot doorlezen goeddeels afwezig. |
| Chronologie | De geschiedenis wordt strikt chronologisch gepresenteerd. | |
| Verhaallijn(en) | Eén hoofdlijn: het leven van Charles d’Orléans. Een enkele keer geeft Haasse buiten deze lijn nog wat ruimere historische context. | |
| Perspectief | Afwisselend een personale en een alwetende verteller. Geen probleem. | |
| Betekenis | Haasse presenteert in deze roman het levensverhaal van een historische figuur. Ze geeft een gedetailleerde reconstructie van een bepaalde fase uit de geschiedenis van Frankrijk, en geeft een beeld van de plaats van Charles d’Orléans daarin. Lezers vanaf N4 kunnen deze geschiedenis gewoon nemen zoals zij wordt aangeboden; het boek nodigt ook niet direct uit tot identificatie, reflectie en verdieping. Alleen in de meer filosofische en dichterlijke passages wordt er een groter beroep gedaan op de lezer; lezers op N5 en N6 worden daar op het spoor gezet van existentiële vragen: hoe gaat een mens om met verwachting en teleurstelling? | |
Relevante bronnen voor docenten |
Bzzlletin 91 (december 1981): themanummer Hella S. Haasse dbnl.org | twee historische romans van Haasse vergeleken: Het woud der verwachting en Een nieuwer testament kb.nl | over leven en werk van Haasse |