Docenten Nederlands 15-18
| niveau 5 | Houtekiet
Introductie
Gerard Walschap (1898–1989) was een Vlaamse auteur die veel invloed heeft gehad op het werk van generatiegenoten en latere auteurs, en op het denken van tijdgenoten over literaire kunst, religie, maatschappij en politiek. 'Zonder u hadden we niet kunnen schrijven,' beweren vele Vlaamse auteurs. Louis Paul Boon, Hugo Claus en zelfs Stefan Hertmans en Stefan Brijs staan in de Vlaamse traditie waarin Walschap de kritische toon bepaalde.
Walschap schreef zowel voor als na de Tweede Wereldoorlog essays, toneelstukken en romans. Zijn werk werd sterk beïnvloed door het expressionisme en toont vernieuwing in vorm en inhoud. Zijn eigenlijke romandebuut Adelaïde (1929), dat als zijn tweede roman verscheen, veroorzaakte een storm van verontwaardiging in katholiek Vlaanderen. Walschaps werk kwam op de Index van verboden boeken te staan. Vanaf dat moment was Walschap in gevecht met de katholieke kerk, die hij in een officieel pamflet zelfs openlijk de rug toekeerde. Toch ontwikkelde hij zich niet tot atheïst, maar hij stond een eigen invulling van het geloof voor. Zijn houding leidde na de Tweede Wereldoorlog niet langer tot uitsluiting: hij won vele grote literaire prijzen, vervulde belangrijke openbare ambten en werd in de adelstand verheven.
Inhoud
De oermens Jan Houtekiet is een volstrekt onafhankelijke figuur die de boerenmeid Lien bezwangert en met haar gaat wonen op een kaal stuk heide, dat zij samen met een paar geestverwanten langzaam ontwikkelen tot een bewoonbare plek: Deps. Nard Baert, een al even onafhankelijke geest met een groot handelstalent, voegt zich bij hem; samen worden zij de stichters van een groeiend en na verloop van tijd welvarend dorp. Conflicten zijn er onderling, met de kasteelheer van wie de grond is, met de pastoor van het naburige dorp. Met de vrouwen onderhoudt Houtekiet een dubbele band: als onweerstaanbaar natuurmens verwekt hij bij vrijwel iedere vrouw kinderen, maar hij krijgt steeds meer last van hun behoefte aan morele en religieuze structuur. Eén van die vrouwen weet hem werkelijk te raken en krijgt het zelfs gedaan dat er een kerk, mét pastoor, komt in Deps. Zo leert Houtekiet het geheim van de liefde, en van leven en dood kennen.
Moeilijkheid
Het boek is zeker voor N4-lezers moeilijk te lezen door het gedateerde en regionaal gekleurde taalgebruik. De vaart waarmee het verhaal verteld wordt, maakt veel goed. Ook lastig voor die N4-lezer: de vele motieven die Walschap door elkaar heen aan de orde heeft gesteld.
N5-en N6-lezers zal het gemakkelijker afgaan, al is een zorgvuldige introductie van de docent ook voor hen aan te bevelen.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | Het boek is niet dik. Maar de docent zal een stimulerende rol moeten spelen bij het ter hand nemen van deze vooroorlogse roman; scholieren met een beperkte interesse zullen het niet waarderen. Ook het taalgebruik maakt het jonge lezers niet gemakkelijk. |
| Interesses | Voor de op 'gebeurtenissen' gerichte lezer is er veel kleurrijks te vinden in de roman. Maar ook de meer filosofisch ingestelde N5- en N6-lezer vindt er veel van zijn gading in; ideeënontwikkeling in het Interbellum: macht en leiderschap, man-vrouwverhouding, anarchisme en religieus-wereldlijk gezag, sociale strijd, vitalisme versus moralisme. | |
| Algemene kennis | Voor alle jonge lezers lastig: er is behoorlijk wat algemene kennis en levenservaring vereist om beslissingen en gebeurtenissen goed te begrijpen. | |
| Specifieke literaire en culturele kennis | Er is geen specifieke literaire kennis vereist. Culturele kennis: inzicht in maatschappelijke verhoudingen in het Interbellum en enige kennis van de positie en macht van de katholieke kerk in het Vlaanderen van voor de oorlog vergroten het begrip voor alle leesniveaus. De betekenis van kerkelijke gebruiken moet door de minder ervaren lezer opgezocht worden. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | Algemeen Nederlands, maar getekend door de tijd en de regio waar het verhaal zich afspeelt: Vlaanderen 1939. Moeilijk voor N4, wennen voor N5 en N6. Van sommige woorden moet de betekenis in het woordenboek worden opgezocht. Maar het is vaak goed mogelijk verder te lezen en die betekenis uit de context af te leiden. |
| Zinsconstructies | Variërend van eenvoudig tot zeer complex. Zelfs de N6-lezer zal soms moeite hebben de betekenis van zo’n complexe zin te overzien. Ook hierin is de Vlaamse invloed goed te zien. | |
| Stijl | Volkstaal. De taal van de plattelandsverteller is nagebootst. Smeuïg en pakkend verteld dus, al zal zeker de N4-, maar ook de N5- en N6-lezer geregeld vreemd aankijken tegen onbekende woorden en ongebruikelijke constructies. | |
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters | De karakters zijn zeer eenvoudig getekend. |
| Aantal karakters | Er zijn veel personages, maar Walschap heeft de belangrijke en minder belangrijke helder gescheiden. Soms wordt die laatste groep zelfs even in een opsomming aan de lezer voorgesteld. Daardoor blijft dit aspect voor alle leesniveaus gemakkelijk. | |
| Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters | Er is niet veel karakterontwikkeling, behalve bij de hoofdpersoon. Complexer is de verhouding tussen de personages, zeker wanneer zich jaloezie en concurrentie tussen personages gaat ontwikkelen. Voor N4, N5 en N6 toch wel begrijpelijk. | |
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning | Er is spanning op twee niveaus: de ontwikkeling in gebeurtenissen en de ontwikkeling in de verhouding tussen de personages. Doordat Walschap vooral in daden en handelingen vertelt, is dit voor alle niveaus begrijpelijk en werkzaam. |
| Chronologie | Uiterst eenvoudig: de auctoriale 'wij' neemt de lezer aan de hand mee door de geschiedenis van Deps’ ontstaan in een vue après. | |
| Verhaallijn(en) | Er zijn een paar verhaallijnen: die van Jan Houtekiet, zijn daden en zijn betrekkingen tot de andere personages, en die van de verhouding van het dorp-in-wording tot de buitenwereld. Heel eenvoudig. | |
| Perspectief | Auctoriaal wij-perspectief. Die 'wij' zijn geen personages die aan de handeling deelnemen, maar gefingeerde nazaten van de eerste Depsers die op een gekleurde manier vertellen over de stichters van het dorp en hun creatie: Deps. | |
| Betekenis | Walschap heeft in deze roman veel ideeën neergelegd over macht, vrijheid, machtsinstituties en het verlangen naar onafhankelijkheid, de verhouding tussen mannen en vrouwen, de tegenstelling lichaam en geest, vitalisme en moraliteit, instinct en denken, emotie en ratio, cultuur en natuur, leven en dood. N4-lezers zullen de roman kunnen lezen als een ontwikkelingsroman van een man met een onafhankelijke geest; N5- en N6-lezers zullen veel meer van het gedachtegoed van Walschap kunnen analyseren. Voor N6-lezers is ten slotte het herkennen van plaats en betekenis van Walschaps roman ook erg de moeite waard. | |
Relevante bronnen voor docenten |
dbnl.org | over Walschap en zijn schrijverschap literairecanon.be | allerlei informatie over de roman en de schrijver Wikipedia | over de schrijver |