Docenten Nederlands 15-18 | niveau 5 | La Superba

Introductie

Ilja Leonard Pfeijffer (Rijswijk, 1968) heeft gymnasium gedaan en daarna in Leiden klassieke talen gestudeerd. Hij heeft er vervolgens jaren als onderzoeker en docent Oudgrieks gewerkt, en is gepromoveerd op de klassieke dichter Pindarus. In 1987 debuteerde hij als dichter, in 2002 verscheen zijn eerste roman. Geruchtmakend was Het grote baggerboek (2004), dat ook genomineerd werd voor grote literaire prijzen. Zowel voor zijn poëzie als zijn proza heeft Pfeijffer door de jaren heen verschillende prijzen ontvangen.
Sinds 2007 woont en werkt Pfeijffer een groot deel van het jaar in het Italiaanse Genua. Over het leven in die stad gaat de bekroonde roman La Superba (2013); maar Pfeijffer beperkt zich daarbij niet tot het verhaal van de Nederlandse immigrant die hij zelf is, hij vertelt ook het verhaal van de vluchtelingen die hun heil in Europa zoeken. In het verlengde van deze roman schrijft hij het pamfletGelukszoekers (2015); de opbrengst daarvan gaat naar een organisatie die vluchtelingen aan het werk wil helpen. Zijn bundel Idyllen (2015) behandelt de vluchtelingenproblematiek opnieuw, in poëzie; hij krijgt er drie literaire prijzen voor. In 2016 verschijnt Brieven uit Genua, als non-fictieve(?) tegenhanger van La Superba. In 2017 zendt de VPRO de driedelige documentaireserie 'Via Genua' uit, die Pfeijffer heeft gemaakt samen met onderzoeksjournalist Ralf Groothuizen; zie vpro.nl. In hetzelfde jaar publiceert Pfeijffer een nieuwe roman: Peachez, een romance (op deze site als TIP op N4).   
Pfeijffer schrijft verder onder andere columns (voor nrc.next), songteksten en theaterstukken. In 2017 maakt hij een nieuwe theaterbewerking van Het achterhuis van Anne Frank: 'Achter het huis'; vanaf november 2017 in het theater.

Inhoud  

De Nederlandse schrijver Ilja (of Leonardo of Giulia) woont in Genua. Hij wil er inspiratie opdoen voor een nieuwe roman over de (discriminatie van) Afrikaanse immigranten en begeeft zich daarom onder de Genuezen. Hij ontmoet allerlei bijzondere mensen, zoals de Marokkaanse werkloze ingenieur Rashid. De Schotse immigrant Don verklaart – in het eerste intermezzo – zijn grote liefde voor Genua. De Senegalees Djiby vertelt in het tweede intermezzo over de barre omstandigheden waaronder Afrikanen proberen Europa te bereiken.
Het mooiste meisje van Genua uit de Bar met de Spiegels brengt Ilja ertoe de lof te bezingen van de Italiaanse vrouw. Allerhande types kruisen zijn pad: de oudere 'dame' Monia, de Scandinavische theaterproducent Walter, de slinkse onroerend goedverkoper Pierluigi Parodi en diens vader, en de travestiet Ornella. Hun geschiedenissen leveren de ingrediënten voor dit verhaal over (de zelfkant van) Genua. 

'Deze roman is een monument voor een stad zoals er maar één is: Genua, La Superba (de hoogmoedige).
En meer nog dan een roman over een schokkend echte en labyrintische stad, is het een liefdesverhaal dat tragisch eindigt.
En meer nog dan een stadsroman en een liefdesroman is La Superba een boek dat de fantasie van een beter leven elders onderzoekt, vertelt en ontrafelt en laat het zien hoe mensen - van gerenommeerde schrijvers en verlopen heren van stand tot arme Senegalese sloebers en flanerende hoeren - op verschillende manieren verdwalen in die fantasie.
En meer nog dan over de stad, de liefde en het lot van de zoekende mens gaat deze grandioze meerstemmige roman over het schrijven van een grandioze meerstemmige roman.'
[flaptekst] 

Moeilijkheid

Dit boek is bont en overweldigend. Het verhaal 'op zich' is niet vreselijk ingewikkeld, maar de manier waarop de schrijver steeds aan het dollen is met de lezer vraagt van de laatste een zekere ervarenheid en souplesse. De lezer die zich openstelt voor een literair avontuur zal wat beleven! Het boek is vooral geschikt voor ambitieuze, intelligente lezers. Voor de N4-lezer is het wel hard werken. 

Dimensies

Indicatoren 

Toelichting | complicerende factoren 

Algemene vereisten 

Bereidheid 

'Virtuoos', 'geestig', 'aanstekelijk', 'een feest om te lezen' – enkele typeringen van de achterflap. Dat klopt allemaal, al geldt het waarschijnlijk alleen voor de rijpere lezer. Een ervaren lezer, die openstaat voor een avontuur en die er geen probleem mee heeft dat een schrijver hem alle hoeken van de kamer wil laten zien, kan dit boek inderdaad als een feest beleven. Maar voor een gewone N4-lezer kan het een hele klus zijn, meer dan 'een geweldige uitdaging'.    
  Interesses Wie belangstelling heeft voor een modern verhaal in een internationale setting, of voor de eigentijdse vluchtelingenproblematiek, of voor vragen rondom verbeelding en schrijverschap, komt met deze roman wel aan zijn trekken.     
  Algemene kennis De lezer moet voldoende ervaring en algemene ontwikkeling hebben, maar de roman is zonder specifieke voorkennis toch wel te volgen. Het boek bevat af en toe wat onvertaald Italiaans. 
  Specifieke literaire en culturele kennis Deze roman bevat de nodige verwijzingen naar geschiedenis, film, muziek en literatuur. Dat is fijn en interessant voor de lezer die de verwijzingen herkent, maar het is geen blokkade voor de lezer die niet alles kan plaatsen. Lezers met ervaring met het postmodernisme zijn in het voordeel.

Vertrouwdheid met literaire stijl

Vocabulaire De schrijver gebruikt graag moeilijke woorden. Het spelen met taal is in dit boek een doel op zich. Voor een N4-lezer is dat een pittige uitdaging. Het (onvertaalde) Italiaans kan lastig zijn. maar dat vormt geen onoverkomelijk probleem.
  Zinsconctructies Afwisselend korte en (soms erg) lange zinnen. Moet voor lezers vanaf N4 te doen zijn.
  Stijl Omdat het in dit boek ook over het schrijverschap gaat, wordt de lezer vergast op alle stijlmiddelen die de schrijver tot zijn beschikking heeft. Ook ironie wordt veelvuldig gehanteerd, waardoor de lezer nooit definitieve conclusies kan trekken. Minder ervaren lezers zullen hier moeite mee hebben. 

Vertrouwdheid met literaire personages

Karakters De ik-figuur is de Nederlandse schrijver Ilja, ook wel Leonardo of Giulia genoemd; in hem herkennen we de schrijver van deze roman. In de intermezzo’s vertelt hij de verhalen van een Britse immigrant en een Senegalese vluchteling. Het hele boek door wordt er iemand aangesproken met 'je' en 'mijn vriend'; dat gaat om een vriend in Nederland, de eerste lezer van Ilja’s aantekeningen, maar soms vraag je je als lezer af: bedoelt hij mij soms? 
  Aantal karakters Een flink aantal bijfiguren, maar toch goed te overzien. De lezer leert ze goed kennen doordat ze meer dan eens voorkomen in het verhaal. 
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De lezer volgt de ik-figuur zo dicht op de voet, dat hij zijn hele ontwikkeling bijna van binnenuit meemaakt. Dit personage bepaalt de blik van de lezer op alles en iedereen. Maar door het spel met feiten en verbeelding, door de ironie en door de (gedeeltelijke) overlap van schrijver en verteller weet de lezer uiteindelijk toch niet precies waar hij aan toe is. 

Vertrouwdheid met literaire procedés

Spanning Het verhaal ontrolt zich in drie, onderling samenhangende, delen. De spanningsopbouw in die delen is duidelijk en overtuigend. Ilja’s avonturen in Genua zijn dermate bizar, dat je als lezer wilt weten hoe en waar dit eindigt; in het laatste deel dreigt alles uit de hand te lopen. Tussen de delen is er tweemaal een intermezzo; het betreft flinke zijsporen (van elk zo’n 40 pagina’s), die thematisch goed aansluiten bij de hoofdlijn. 
  Chronologie De hoofdlijn wordt chronologisch gebracht. Binnen die vertelling wordt druk geschakeld: er wordt van alles aan de orde gesteld in de marge van het grote verhaal. Minder ervaren lezers zullen flink moeten werken om de draad niet kwijt te raken.   
  Verhaallijn(en) Eén hoofdlijn en – in de intermezzo’s – twee zijsporen.  
  Perspectief Het perspectief ligt bij de ik-verteller, die verschillende rollen speelt: belevend, vertellend, schrijvend, becommentariërend. En dan ook nog eens vol spot en ironie. Dat maakt het boek complex, en uitdagend voor de hoogste niveaus.  
  Betekenis Voor N4-lezers zal dit boek vooral gaan over de lotgevallen van een wonderlijk personage en de levens van allerlei migranten in een Italiaanse stad; het is dus ook het actuele verhaal van vluchtelingen die naar Europa komen. N5-lezers zullen ook het (ironische) commentaar van de verteller (schrijver?) meewegen. N6-lezers kunnen ook nadenken over dit boek als 'een literair spiegelpaleis waar feit en fictie, realisme en surrealisme, beeld en verbeelding verstoppertje spelen met de lezer'. Voor hen is ook de link met het postmodernisme interessant.

Relevante bronnen voor docenten

 

nrc.nl | recensie van Arjen Fortuin
trouw.nl | interview met Pfeijffer door Joost van Velzen, over het schrijverschap, met name m.b.t. La Superba