Docenten Nederlands 15-18 | niveau 5 | Moenie kyk nie

Introductie

Henk van Woerden (1947–2005) was een Nederlandse schilder en schrijver. Zijn ouders emigreerden, toen Van Woerden negen jaar oud was, met hun gezin naar Kaapstad in Zuid-Afrika. Zijn moeder overleed niet lang na aankomst aan kanker. Hij verloor als gevolg van een ernstige oogziekte zijn linker oog, een gegeven dat een grote rol speelt in zijn romans. Samen met zijn jongere broer en zusje moest Van Woerden toezien hoe hun vader zijn greep op het leven kwijtraakte en zich overgaf aan drank en dubieuze vriendinnen. In hun omgeving werden de maatregelen van het Apartheidsregime steeds voelbaarder, en in mei 1968 keerde Van Woerden, net als veel andere jongeren, terug naar Europa. In Nederland kreeg hij overheidssteun voor zijn werk als schilder; als docent was hij verbonden aan de kunstacademie in Enschede. Enigszins teleurgesteld omdat de artistieke doorbraak uitbleef, ging hij in 1989 terug naar Zuid-Afrika met een welbewust plan daar inspiratie op te doen voor het schrijven van boeken. Het succes kwam direct met zijn debuut in 1993, Moenie kyk nie, gevolgd door Tikoes (1996) en Een mond vol glas (1998), dat ook in Engelse vertaling aansloeg. Naast fictie schreef hij een gezaghebbende biografie over de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker, en publiceerde hij dagboeknotities. Vlak voor zijn dood kwam Ultramarijn uit, een roman die lovend werd ontvangen.
Voor zijn literaire werk kreeg hij Nederlandse, Belgische en Zuid-Afrikaanse prijzen. Zijn betekenis voor de Zuid-Afrikaanse literatuur is groot; hij heeft de jongere generatie Zuid-Afrikaanse schrijvers beïnvloed. 

Inhoud

Let op: onderstaande tekst geeft details over verloop en afloop van het verhaal.
In 1956 gaat de hoofdpersoon met zijn ouders, broertjes en zusje emigreren naar Zuid-Afrika. In Nederland is hij dan net aan zijn linker oog geopereerd; dit is verwijderd en vervangen door een glazen oog. Het hele gezin moet erg wennen aan het leven in Kaapstad, het klimaat, de zon, het zand, het stof en de gewoonten. De moeder wordt ernstig ziek en overlijdt. De vader is van slag en gaat relaties onderhouden met 'huishoudsters', die na enige tijd bij hem in zijn sportwagen en later in zijn bed belanden. Een van deze vrouwen is psychisch weinig stabiel en wordt gewelddadig tegen de hoofdpersoon en zijn broer Hans. Als de jongens opgroeien, gaan ze er steeds vaker op uit en beleven ze avonturen in de indrukwekkende natuur rondom Kaapstad. Ze kunnen het erg goed met elkaar vinden. Hans kan het geweld van zijn vaders vriendin steeds slechter verdragen en in een opwelling probeert hij haar te vermoorden. Hij wordt in een internaat geplaatst, waar hij lijdt onder de harde tucht. Ook kan hij de pesterij van een medeleerling nauwelijks verdragen; hij vermoordt ook die bijna. De vader vertrekt naar Rhodesië, terwijl de jongens in Zuid-Afrika achterblijven. Met Hans gaat het steeds slechter; uiteindelijk komt hij om bij een auto-ongeluk. (Het boek is aan deze broer Hans opgedragen.) De hoofdpersoon gaat naar de kunstacademie, krijgt een vriendin, wordt door haar conservatieve ouders van het erf geschopt, en besluit terug te gaan naar Europa, omdat het politiek klimaat in Zuid-Afrika na de moord op president Verwoerd steeds guurder wordt.  

Moeilijkheid

Door de geheel eigen stijl van Van Woerden is Moenie kyk nie lastig om te lezen voor leerlingen. Uit commentaar blijkt dat ze er vaak weinig van begrijpen en dat ze niet doorhebben hoeveel er eigenlijk gebeurt. Ook zijn spel met de verschillende talen (Nederlands, Zuid-Afrikaans en Engels, geregeld zelfs door elkaar heen) begrijpen ze vaak niet. Eén leerling denkt zelfs dat 'Moenie' de naam van de hoofdpersoon is! Leerlingen die het boek willen gaan lezen, moeten erop worden voorbereid dat er het nodige van ze gevraagd wordt.