Docenten Nederlands 15-18 | niveau 5 | Over de liefde

Introductie
Doeschka Meijsing (1947-2012), oudere zus van schrijver Geerten Meijsing, groeide op in Haarlem. Ze studeerde Nederlands en Algemene Literatuurwetenschappen in Amsterdam. Al tijdens haar studie was ze enkele jaren docent aan het Ignatiusgymnasium. Ze werkte in de jaren tachtig als redactrice van de boekenbijlage van Vrij Nederland. Vanaf 1974 publiceerde ze verhalen, gedichten en een twaalftal romans. Haar werk werd regelmatig genomineerd voor literaire prijzen. In 2008 ontving Doeschka Meising de AKO Literatuurprijs voor Over de liefde. Die roman wordt door velen beschouwd als het toppunt van haar literaire werk.

Inhoud
Philippa, kortweg Pip, is een wat oudere lesbische vrouw. Op een dag krijgt ze ongevraagd een dvd in huis die, naar later blijkt, een reportage bevat over de interneringspraktijk tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië. Ze bekijkt de dvd eerst niet, want ze kampt met het verlies van haar veertien jaar jongere geliefde die voor een man heeft gekozen. De lezer wordt, door de hele roman heen, deelgenoot van Pips hopeloze strijd om die liefde uit te wissen.
Het blijkt niet de eerste keer dat Pip is verlaten. Ze belandt in een depressie en komt het huis niet meer uit. Alleen hartsvriend Jason komt nog bij haar langs en hij weet haar met zijn ontwapende benadering wat op te beuren. Als Pip eindelijk wel weer eens de straat op gaat, overkomt haar een bizar ongeluk. Daarbij redt ze ook de levens van twee dames. Een van de twee is Buri Vermeer, een vroegere lerares van Pip op wie zij als twaalfjarige ongeneeslijk verliefd werd. Pip heeft ernstig hersenletsel en daardoor ook geheugenverlies. Van het ongeluk weet ze zich niets te herinneren. Haar drie broers verschijnen aan haar bed in het ziekenhuis. Gaandeweg worden er herinneringen opgehaald aan de jeugd van Pip in een bijzonder gezin.
Als Pip enigszins hersteld is, gaat ze, tegen haar zin, met haar drie broers mee naar het Zuid-Zwitserse Ticino, waar de familie vroeger in een klein dorp een vervallen huis had dat nog steeds min of meer in hun bezit is. De jongste broer is ervan overtuigd dat hun excentrieke vader daar een zeer kostbaar schilderij verborgen heeft. Het schilderij is en blijft onvindbaar. Als Pip weer terug is in Nederland, gaat ze op bezoek bij Buri Vermeer die haar kennelijk wil bedanken voor haar redding. Maar Buri heeft meer te vertellen. Ze wil met Pip een onmogelijk geheim delen dat een nieuw licht werpt op haar jeugdliefde.

Moeilijkheid
Over de liefde is een pittige, ingenieuze roman over zware thema’s. Op zichzelf laat het zich vrij makkelijk lezen, maar wie alles in de roman wil duiden, heeft daar een hele kluif aan. Pip, de ik-figuur, is het prototype van de erudiete intellectueel, de weergave van haar gedachten en beschrijvingen staat bol van historische, wetenschappelijke en literaire verwijzingen. Het verhaal kent een veelheid aan lijnen; die zijn soms lastig met elkaar in verband te brengen. Voor wie van stilistische hoogstandjes houdt, is het boek een lust om te lezen. Niet onbelangrijk: de mopperende Pip is met haar ironische kijk op de wereld regelmatig zeer vermakelijk. De roman heeft een ingewikkelde plot met een opzienbarende ontknoping.

Didactische en letterkundige analyse

Dimensies	Indicatoren	Toelichting \| complicerende factoren
Algemene vereisten	Bereidheid	De lezer moet openstaan voor de analyse van mislukkende relaties en het pijnlijke gevolg: liefdesverdriet. Als hij/zij daar zelf (recentelijk) mee te maken heeft gehad, kan de roman behoorlijk confronterend zijn. Ook belangrijk: bereid zijn een pittige, ingenieuze roman trachten te doorgronden. Verder dient de lezer voor lief te nemen dat er aanvankelijk niet veel spanning in het boek zit, al wordt dat later goed gemaakt.
	Interesses	Ideeën over liefde; standpunten over homoseksuele relaties.
	Algemene kennis	Door de vele verwijzingen (ook historische, politieke en wetenschappelijke) draagt een goede ‘algemene ontwikkeling’ bij tot de waardering van de roman.
	Specifieke literaire en culturele kennis	Het boek bevat veel literaire en culturele verwijzingen die niet voor alle lezers gemakkelijk herkenbaar zullen zijn. Daarnaast speelt de schrijfster met parallellie in verhaallijnen. Ook de symboliek is duidelijk aanwezig, zoals in de vlek op het parket in Pips woonkamer. Het helpt als de lezer oog heeft voor parallellen en symboliek weet te duiden.
Vertrouwdheid met literaire stijl	Vocabulaire	Niet extreem lastig, maar er duiken geregeld weinig gebruikte woorden op. Het verhaal bevat ook nogal wat citaten uit andere talen, zoals het Latijn. Een enkele keer wordt er Italiaans gesproken. Ook als een lezer dat niet begrijpt, kan die de roman zeer waarderen.
	Zinsconstructies	Hoewel het boek vlot leest, zijn er soms lange, kronkelige zinnen, maar er is geen sprake van ongrammaticaliteit. Doorlezen is het devies.
	Stijl	Van hoog niveau. Toch leest het boek vlot. Het woordgebruik, de soms ingewikkelde zinsconstructies en zeker ook de ironie maken het boek voor de stilistische fijnproevers een feest om te lezen.
Vertrouwdheid met literaire personages	Karakters	Er spelen nogal wat figuren in het boek; de belangrijkste figuren krijgen voldoende aandacht. Dat zijn de ik-persoon Pip, haar voormalige geliefde Jula, vriend Jason, de drie broers en natuurlijk de persoon om wie het verhaal draait: Buri Vermeer. Andere karakters, zoals de vader, de moeder, de Italiaan Floretti, de andere geliefden zijn van iets minder belang.
	Aantal karakters	Geen probleem.
	Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters	Aan het begin is al duidelijk wat er met de hoofdpersoon gebeurd is: ze is verlaten, ingeruild voor een man. De ontwikkeling daarnaartoe wordt geanalyseerd. De verwijdering en de manier waarop ze met elkaar moeten omgaan, blijft door de hele roman heen een rol spelen. Maar er is meer, zoals de onderlinge relaties tussen broers en zus, de verstandhouding van Pip en haar Griekse vriend Jason, en natuurlijk de apotheose van het contact tussen Pip en Buri Vermeer.
Vertrouwdheid met literaire procedés	Spanning	In eerste instantie lijkt er niet veel spanning in het boek te zitten. Het begint weliswaar met een raadselachtige dvd in de brievenbus, maar doordat de hoofdpersoon daar geen belangstelling voor heeft, ebt die spanning weg. De vraag of Pip haar geheugen terugkrijgt, roept ook weinig spanning op. Pas in het tweede en derde deel ontstaat spanning: in het verhaal van de zoektocht naar het verborgen, zeer kostbare schilderij, en in de vraag waarom Buri Vermeer het contact met Pip legt.
	Chronologie	Strakke chronologie is in deze roman ver te zoeken. Het verhaal springt heen en weer tussen heden en verleden, en dat verleden bestaat ook nog eens uit allerlei episoden. Maar toch: wie rustig doorleest, bouwt langzamerhand een chronologisch beeld op van het hele verhaal, van het begin op de meisjesschool tot het einde op het parket van Pips woonkamer.
	Verhaallijn(en)	Er lijken nogal wat lijnen in het verhaal te zitten. Die kun je, welke dingen er ook in voorvallen, bijna allemaal onderbrengen onder de liefdes-, vriendschaps- en bloedbandrelaties die Pip heeft (gehad). Zo krijg je in deel II een indruk van de manier waarop broers en zus met elkaar omgaan, maar dit deel draait om de herinneringen van Pip aan haar zomermaanden in Ticino en de zoektocht naar het schilderij. Uiteindelijk worden de verhaallijnen knap verweven, al zal niet elke lezer daar oog voor hebben.
	Perspectief	Hier bestaat wel eenheid: het hele verhaal wordt vanuit Philippa (Pip) verteld.
	Betekenis	De titel dekt de lading: het geeft de betekenis aan die de schrijfster aan deze roman heeft willen geven. Zij (schrijfster en hoofdpersoon vallen grotendeels samen) onderzoekt vooral wat er mis kan lopen in de liefde. De hoofdpersoon is geobsedeerd door de breuk met Jula, haar laatste partner. Schaamte speelt hierbij een belangrijke rol: ze is lange tijd bedrogen, terwijl ‘iedereen het al wist’; en ze is ingeruild voor een man. Aan het eind blijkt dat haar liefdes zijn terug te voeren op de pure, volmaakte, maar onbeantwoorde liefde die ze als jong meisje heeft ervaren. Ze is gedoemd alleen te zijn en te blijven.
Relevante bronnen voor docenten		Essay van Herman Stevens: Doeschka Meijsing en het onverbiddelijke meisje In memoriam in Trouw (jan. 2012)
Externe leestips		A.F.Th. van der Heijden, Stemvorken Gerard Reve, Oud en eenzaam Lieke Marsman, Het tegenovergestelde van een mens, Anna Blaman, De verliezers Niña Weijers, Kamers antikamers
Auteur docentinfo		Jan Erik D. Grezel