Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18 | niveau 5 | Publieke werken

Introductie

Rosenboom heeft als enige schrijver twee maal de Libris Literatuur Prijs ontvangen en is in meerdere talen vertaald. Bovendien heeft hij de C.W. van de Hoogtprijs voor De mensen thuis en de Dirk Martensprijs voor Gewassen vlees gewonnen. In 2012 is de muziektheatervoorstelling De nieuwe man in première gegaan.
Voor Publieke werken heeft Rosenboom veel onderzoek gedaan naar de stadsvernieuwing van Amsterdam en de turfstekers bij Hoogeveen. Zo bestaan de twee huisjes die ingebouwd staan door het Victoria-hotel in Amsterdam echt en heeft ook buurman Carstens echt geleefd.

Inhoud

Het is 1888. De Amsterdamse vioolbouwer Walter Vedder leest in de krant dat er op de plaats van zijn huis een groot hotel gebouwd gaat worden, en onmiddellijk begrijpt hij de kracht van zijn onderhandelingspositie tegenover de NV Victoria Hotel, die hem immers zal moeten uitkopen. In dezelfde tijd, maar dan in Hoogeveen, krijgt zijn neef, de oude apotheker Anijs, een nieuwe concurrent. Wanneer hij ontdekt dat die jongeman, anders dan hijzelf, een universitaire graad in de farmacie bezit, besluit hij zijn ambitie te verschuiven van het medische, waarin hij toch al overvleugeld is, naar het medemenselijke: het gebrek in een naburig turfstekersgehucht is groot; de mensen zouden eigenlijk moeten worden verplaatst, maar dat kost een vermogen, precies het vermogen dat Walter Vedder wel voor zijn huis meent te kunnen bedingen. Vanaf dat moment slaan beide verhaallijnen ineen tot één grote intrige, en houden de twee hoofdpersonen elkaar onbedoeld vast in een wederzijdse wurggreep, die ook de lezer zal benauwen, tot de bevrijdende finale aan toe: Amerika.
Publieke werken werd meteen als een meesterwerk herkend. Het schitterende verhaal werd geïnspireerd door de twee huisjes die nu nog te zien zijn in de gevel van het Amsterdamse Victoria Hotel en door de biografie van de Hoogeveense apotheker Radijs.
Bron: querido.nl

Moeilijkheid

Het verhaal komt langzaam op gang en de verhaallijnen komen pas verderop in het boek bij elkaar. Dit kan voor verwarring zorgen bij N4-lezers, omdat zij niet altijd doorhebben wat de verhalen met elkaar te maken hebben. In eerste instantie is het vocabulaire (briek, broos, steenbreek) voor de N4-lezer vreemd, maar niet onoverkomelijk. Het boek wordt chronologisch verteld op de proloog en epiloog na. Het is interessant voor hen om te onderzoeken hoe personages ontstaan en hoe zij zich ontwikkelen gedurende het verhaal. Wat doet de schrijver om hen sympathiek te maken terwijl het eigenlijk heel irritante mannetjes zijn? De N5-lezer kan vooral aan de slag met de stijl van Rosenboom. De archaïsche woorden, de metaforen, de alliteraties, er valt genoeg te ontdekken. De zinsconstructies en bloemrijke woorden maken Rosenboom niet voor iedereen toegankelijk. Als de N5-lezer zich in de schrijver verdiept, zal hij zeker waardering voor hem kunnen opbrengen. Ook het duiden van de vele motieven in het verhaal zal helpen bij het begrip van Publieke Werken. De tijdgeest en tekstverwijzingen zullen de N6-lezers uitdagen. Zij zullen het interessant vinden zich te verdiepen in het verband met Bijbelteksten en Goethes Faust. De geschiedenis van de arme arbeiders van uitstervende ambachten, de trek naar Amerika, de verwetenschappelijking in heel korte tijd zal een onbekende oude wereld openbaren.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Het aantal bladzijden is in eerste instantie onaantrekkelijk voor de N4-lezer. Het verhaal zelf komt langzaam op gang dus moet de lezer bereid zijn even vol te houden totdat hij in het verhaal komt. 
  Interesses Lezers die meer willen weten over de tijdgeest in de negentiende eeuw in ons land zullen genieten. Als ze geïnteresseerd zijn in de psychologische oorlogsvoering tussen de personages en hun omgeving dan vinden zij dit boek prachtig. 
  Algemene kennis Als de lezer de Bijbel niet kent zal een en ander hem ontgaan. Verder is het voor het begrip van het verhaal handig als de lezer al kennis heeft van de Industriële Revolutie.
  Specifieke en literaire kennis Deze is niet nodig om het verhaal te kunnen volgen.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Rosenboom gebruikt veel ouderwetse woorden die hij nieuwe allure geeft. Aan de bloemrijke taal moet vooral de N4-lezer wel even wennen. 
  Zinsconstructies Veel zinnen zijn langgerekt maar bijna noodzakelijk om een scherp beeld te scheppen van het leven in de negentiende eeuw. De lange zinnen kunnen een probleem opleveren voor de N4-lezer maar de N5- en N6-lezer zal juist van deze zinnen kunnen genieten: 'Met de terugkeer van zijn denkvermogen viel niet alleen de zwaarte van daarnet van hem af, maar zelfs ook die welke hem tot vanochtend toe stikkens had beklemd, de angst voor een faillissement en de openbare verkoping van zijn huis, want ook al zou Ebert zo dadelijk de Sydeviool komen opeisen, zo flitste het in zijn verlichting razendsnel door hem heen, en bij ontstentenis daarvan de drieduizend gulden van het reçu, dan hoefde hij aangaande de betaling toch helemaal niet in gebreke te blijven, al had hij een dergelijke som niet in baar geld beschikbaar, dan kon hij toch eenvoudig dat bedrag met een hypotheek opnemen?'
  Stijl De schrijfstijl van Rosenboom is opvallend en kenmerkend voor hem. Het is een soort laat-negentiende eeuws Nederlands met veel beeldspraak hetgeen lastig is voor de N4-lezer. Ook maakt hij graag gebruik van ironie waardoor een evenwicht ontstaat tussen de taal en de soms potsierlijke taferelen. Niet iedere N5-lezer zal de ironie herkennen maar de N6-lezer zal ervan genieten.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters Het ene hoofdpersonage is Walter Vedder, van origine kastenmaker en autodidact vioolbouwer. Het andere personage is Chris Anijs, apotheker die onbevoegd medicijnen voorschrijft en zelfs kleine operaties uitvoert.
  Aantal karakters Het aantal karakters blijft beperkt en zal geen belemmering vormen.
   Ontwikkeling van de karakters Naarmate het verhaal vordert, worden de hoofdpersonages steeds minder voorspelbaar. Zij wringen zich in allerlei bochten om er maar bij te blijven horen. 

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Van actie moet Publieke Werken het niet hebben. De spanning zit meer in de vraag of het nog goed komt met de hoofdpersonages.
  Chronologie Met uitzondering van de proloog en epiloog wordt het verhaal chronologisch verteld.
  Verhaallijn(en) De belangrijkste twee verhaallijnen zijn die van Vedder en Anijs. Het verhaal over de Veldelingen die uiteindelijk naar Amerika vertrekken is eigenlijk ook een verhaallijn op zich, maar speelt zich af op de achtergrond. Het duurt wel even voordat voor de lezer duidelijk wordt wat het verband is tussen de twee verhaallijnen. De N4-lezer zal zich moeten inspannen om door te lezen. De N5- en N6-lezer begrijpt waarschijnlijk wel dat het verband later in het verhaal duidelijk zal worden.
  Perspectief In de proloog en de epiloog vertelt Pet Bennemin. In de hoofdstukken over Vedder en Anijs is sprake van een personale vertelling omdat alleen de gevoelens en gedachten van het hoofdpersonage duidelijk worden.
  Betekenis De N4-lezer ziet in Publieke Werken een mooi verhaal waarin actie en reactie goed duidelijk worden. Als de hoofdpersonages zich in allerlei bochten wringen om mee te blijven doen in de nieuwe tijd, raken ze steeds verder verwijderd van hun doel. De N5-lezer kan zich richten op de stijl van de auteur en zich verdiepen in de motieven. Hij ziet welke invloed de schrijfstijl heeft op het verhaal en ondervindt of deze stijl hem aanspreekt. Verder bekijkt hij hoe en waarom motieven worden ingezet om het verhaal te ondersteunen. Hij ontdekt het nut van motieven in het verhaal. De N6-lezer zal met behulp van de nodige bronnen de intertekstuele verbanden kunnen leggen en interpreteren. De N6-lezer onderzoekt de verwijzingen naar de bijbel en Goethes Faust om zo de diepere lagen van het verhaal te ontrafelen.

Geraadpleegde literatuur

   literatuurgeschiedenis.nl | 'Publieke werken'
npo.nl | 'Benali boekt Thomas Rosenboom'