Docenten Nederlands 15-18 | niveau 5 | Tosca
Introductie
‘Maud Vanhauwaert schrijft en maakt.’ Zo opent de biografie op de website van Maud Vanhauwaert (Veurne, 1984). Ze behaalde een masterdiploma Taal- en letterkunde aan de Universiteit van Antwerpen en een masterdiploma Woordkunst aan het Conservatorium van Antwerpen, waar ze nu zelf doceert.
Voor haar poëziedebuut Ik ben mogelijk (2011) kreeg ze de Vrouw Debuut Prijs. Ook latere bundels werden bekroond. In haar werk zoekt ze naar speelse theatrale vormen om poëzie te presenteren. Met haar performances trad ze overal op. In 2014 was ze finalist in het Leids Cabaretfestival. In 2018-2019 fungeerde ze als stadsdichter van Antwerpen, waarvan ze verslag doet in de bundel Het stad in mij (2020) – een boek zonder omslag, dus ‘losbandig’, ‘onverschrokken en tegelijkertijd kwetsbaar’. In het najaar van 2023 verscheen haar debuutroman Tosca, waarbij ze haar experimenten met vormgeving verder doorzette. Zo is in de speciale editie met een Japanse binding het verhaal alleen toegankelijk als de lezer de witte bladzijden één voor één lossnijdt.
Inhoud
May Solovjov is een 43-jarige universitair docent en vertaalster van Russische poëzie. Haar vrouw Lou heeft meer dan zij een kinderwens, maar haar pogingen om zwanger te raken eindigen steeds in een teleurstelling. Na afloop van een lezing krijgt May een mailtje van ene Aline: ‘Dank u wel voor uw lezing over Vanja Lavrova. Ik had er erg naar uitgekeken. Het was mijn laatste wens om het te kunnen meemaken.’ May is verontrust en geïntrigeerd tegelijk; ze mailt terug en na een paar korte berichtjes heen en weer volgt er een ontmoeting.
Aline blijkt een schriel meisje van 17; ze praat niet maar schrijft dingen op (altijd alles tussen haakjes), eet niet, lijkt er niet te willen zijn. May probeert in de maanden die volgen het geheime leven van Aline te ontraadselen, zodat ze haar kan helpen, of liever: redden. Maar Aline houdt haar op afstand en heeft paniekaanvallen wanneer ze te dichtbij komt. Meer en meer raakt May geobsedeerd door het beschadigde, ongrijpbare meisje. Aline moet iets van May, maar wat? En wat maakt May zo ontvankelijk voor Alines hang naar aandacht? May gaat wel erg ver in haar bemoeienis met het meisje; ze probeert dat verborgen te houden voor Lou, want ze voelt zelf ook wel aan dat dit niet gezond meer is. Haar pogingen om Aline bij hulpinstanties te krijgen mislukken.
Dan neemt het verhaal een positieve wending: May (en niet Lou) raakt in verwachting, en Aline lijkt een uitweg gevonden te hebben uit haar destructieve cirkeltje. Het kost May moeite om de gunstige ontwikkeling bij Aline te aanvaarden en haar los te laten. Een paar weken later komt er midden in de nacht een nieuw noodsignaal van Aline binnen. May gaat eropaf en lijkt getuige te worden van Alines zelfmoordpoging. Maar wat gebeurt er nu werkelijk?
Moeilijkheid
Het verhaal op zich is niet gecompliceerd. De grote uitdaging voor de lezer – en dat maakt het een boek voor niveau 5 – is gelegen in de wending tegen het einde (waar de samenvatting hierboven stopt), die het perspectief op al het voorafgaande doet verschuiven. Daar begint het echte reflecteren op de verhouding tussen feit en fictie: wat doet fictionalisering met de werkelijkheid? Welke macht heeft een schrijver?
Maud Vanhauwaert heeft veel aandacht besteed aan de vorm en dat zal de lezer prikkelen. Ook de gedichten die verspreid over het boek hun plaats hebben gekregen, zullen de lezer aan het denken zetten.
Didactische en letterkundige analyse
|
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
|
Algemene vereisten |
Bereidheid |
De lezer moet openstaan voor een verhaal vol psychologie en relatieperikelen. Het verhaal wordt intens verteld; met name het gedrag en de ervaringen van de 17-jarige Aline (misbruik, suïcidaliteit) kunnen heftig overkomen. |
|
|
Interesses |
Voor ieder die geïnteresseerd is in intermenselijk verkeer. Ook voor wie kan genieten van een manipulerende verteller of van de bijzondere vormgeving. |
|
|
Algemene kennis |
Geen speciale voorkennis vereist. |
|
|
Specifieke literaire en culturele kennis |
In het boek wordt aandacht besteed aan Russische schrijvers en aan de problematiek van vertalen. De lezer hoeft niet over bijzondere voorkennis te beschikken; een en ander wordt binnen de roman voldoende uitgewerkt. |
|
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire |
Het boek bevat hier en daar typisch Vlaamse woorden (kot, genster, monkellachje enz.) en formuleringen, maar die zullen de leeservaring niet echt hinderen. |
|
|
Zinsconstructies |
Geen probleem. |
|
|
Stijl |
Vanhauwaert is dichter en dat zie je ook aan haar proza: ze schrijft geconcentreerd en to the point, haar zinnen zijn ritmisch en muzikaal, er is veel sfeer. Binnen de roman vinden we veel dialoog. Zoals gezegd bevat het boek ook gedichten. |
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters |
May is hoofdpersoon en ik-verteller. Haar weergave van de feiten is bepalend: de versie die zij presenteert in een brief aan haar uitgever Daniël. De lezer leert haar goed kennen, al wordt meer en meer duidelijk dat zij bepaalt wat de lezer te zien krijgt. Dat geldt dus ook voor wat hij te weten komt over Lou, haar vrouw, en het vreemde meisje Aline. |
|
|
Aantal karakters |
Alles draait om de drie genoemde vrouwen. Alle verdere figuren spelen hooguit een kleine bijrol. |
|
|
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters |
May is de centrale figuur; haar gedachten en gevoelens worden beschreven. We zien in het boek hoe haar houding tegenover Aline zich ontwikkelt. Aanvankelijk lijkt May oprecht in haar betrokkenheid bij Aline, die daarop min of meer parasiteert; later lijkt in die relatie bijna het omgekeerde het geval te zijn. |
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning |
De lezer gaat met May mee in haar zoektocht naar de feiten achter Alines vreemde gedrag. Dat is zeker spannend, ook doordat Aline zoveel weerstand biedt tegen Mays toenadering. De wendingen in het verhaal zorgen voor nieuwe spanning; door de omkering tegen het eind beseft de lezer dat hij misschien al die tijd veel te naïef met May is meegegaan. |
|
|
Chronologie |
Het boek start met een schets van het kader: May doet haar verhaal in een brief aan haar uitgever. Dat verhaal wordt chronologisch verteld en beslaat bijna het hele boek. Tegen het eind wordt duidelijk dat May haar eigen draai aan het verhaal heeft gegeven. Daarna volgt in enkele bladzijden de afronding. |
|
|
Verhaallijn(en) |
May heeft de regie over het verhaal in handen. Zij probeert de lijn May-Aline en May-Lou uit elkaar te houden, maar dat lukt haar niet helemaal: ze raken toch behoorlijk met elkaar verweven. Af en toe krijgt de lezer een glimp van een lijn uit het verleden te zien, die gaat over de verhouding tussen May en haar vader, maar deze wordt niet zelfstandig uitgewerkt. |
|
|
Perspectief |
Het perspectief wordt geheel door May bepaald. Pas laat in het boek komen de twijfels over de betrouwbaarheid van dat perspectief. |
|
|
Betekenis |
Lezers van lagere niveaus (N3, N4) zullen zich concentreren op de gebeurtenissen tussen May en het raadsel Aline. Dan gaat het vooral over de toegestane mate van betrokkenheid bij het leven van iemand in nood. N5-lezers zullen door de omkering tegen het eind van het boek reflecteren op de verhouding tussen feit en fictie, en op de mogelijkheden en de macht van een schrijver (en een vertaler). Lezers van de hogere niveaus zullen ook proberen een zinvol verband te leggen tussen de gedichten in het boek en de roman. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
|
Recensie op athenaeum.nl |
|
Externe leestips |
|
Louis Couperus, Noodlot |
|
Auteur docentinfo |
|
Pieter Waalewijn |