Docenten Nederlands 15-18 | niveau 6 | Het land van herkomst
Introductie
Charles Edgar (‘Eddy’) du Perron (1899-1940) is een van de kopstukken in de Nederlandse literatuurgeschiedenis van de twintigste eeuw. Hij was criticus, dichter, prozaschrijver, intellectueel geweten en oprichter van het literaire tijdschrift Forum (1932-1935). Zijn verlangen naar oprechtheid in de literatuur, naar boeken die de uitdrukking zijn van de persoonlijkheid van de schrijver (en niet in de eerste plaats van zijn literaire talent) is nog steeds actueel.
In Het land van herkomst (1935) werkte Du Perron zijn voorliefde voor ‘de vent’ boven ‘de vorm’ het geslaagdst uit. Het boek is een licht versluierde autobiografie met essayistische uitweidingen over zijn jeugd als planterszoon in Nederlands-Indië en zijn vorming in het Parijs van de jaren 20. Hierin is het conflict tussen het individu (‘de smalle mens’) en de socio-politieke omstandigheden het belangrijkste thema. Hij droeg het op aan Elisabeth de Roos, zijn vrouw, die in het boek als ‘Jane’ voorkomt.
Du Perron was ook een gretig briefschrijver. Meer dan 4000 brieven van zijn hand zijn bewaard gebleven.
Op 14 mei 1940 overleed Du Perron aan een hartaanval die mede het gevolg was van het nieuws van de capitulatie van Nederland. Diezelfde dag pleegde Menno ter Braak, zijn vriend en medeoprichter van Forum, zelfmoord.
Inhoud
Arthur Ducroo, alter ego van de schrijver, heeft in Jane ‘de Ene’ ontmoet, de ideale vrouw naar wie hij steeds gezocht heeft. Haar wil hij duidelijk maken wie hij is en hoe hij zo geworden is. Hij beantwoordt deze vragen door te schrijven, over zijn jeugd in Nederlands-Indië en zijn ontwikkeling in de jaren 20 en 30 in Parijs. Zijn jeugdherinneringen leiden hem af van het heden waarin de politieke situatie én zijn benarde financiële situatie hem benauwen. Ducroo wil het liefst afzijdig blijven van de politiek, maar is dat wel een houdbaar standpunt? In dagboekaantekeningen doet hij verslag van de discussies hierover met zijn vrienden in Parijs. In die gesprekken gaat het ook over de liefde. Ducroo is jaloers op het verleden van Jane. Hij zou alles willen weten van haar eerdere liefdesrelaties. Voor Jane telt alleen het heden waarin zij gelukkig is met Ducroo.
Moeilijkheid
Het land van herkomst is een echt N6-boek. Het doet een beroep op een grote intrinsieke belangstelling voor literatuur én voor politieke en maatschappelijke kwesties. Du Perron legt niet uit. Hij gaat ervan uit dat de lezer op de hoogte is van bijvoorbeeld de Stavisky-affaire en weet wie Nietzsche en Stendhal zijn. Dat is met name het geval in de beschouwende en essayistische dagboekaantekeningen over het ‘heden’. Ook de formulering van Du Perron in die gedeeltes vereist aandachtig en zorgvuldig lezen. In de gedeeltes met jeugdherinneringen kan de lezer dan weer op adem komen, hoewel ook die deels beschouwend van aard zijn.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | De lezer moet bereid zijn om zich te verdiepen in een complex literair werk met een grotendeels beschouwend karakter. |
| Interesses | Interesse in politieke, maatschappelijke en psychologische kwesties is een voorwaarde. | |
| Algemene kennis | Kennis van de politieke en maatschappelijke situatie in de jaren 20 en 30 is noodzakelijk. Dat is geen probleem wat de dreiging van het fascisme betreft, maar ook bijvoorbeeld het Stavisky-schandaal wordt als bekend verondersteld, net als Freud, Nietzsche en Deterding. Ook de N6-lezer zal hier en daar iets moeten opzoeken. | |
| Specifieke literaire en culturele kennis | Het land van herkomst is een sleutelroman. Malraux, Pascal Pia, Ter Braak, Greshoff en Adriaan Roland Holst komen er bijvoorbeeld in vermomming in voor. Kennis van (het werk van) deze schrijvers en van Stendhals Vie de Henry Brulard is een pre maar niet noodzakelijk. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | De woordkeus is niet makkelijk maar voor N5/N6 ook niet echt moeilijk. Du Perron geeft wel vaak een specifieke, eigen betekenis aan gewone woorden als ‘dupe’, ‘notaris’ en ‘intellectueel’. Dat vereist aandachtig lezen. |
| Zinsconstructies | De zinnen zijn vaak omslachtig en net anders geformuleerd dan de moderne lezer gewend is. Ook de N6-lezer zal een passage geregeld twee keer moeten lezen. | |
| Stijl | De hoofdstukken die zich in Parijs afspelen, zijn geschreven in een beschouwende, essayistische stijl. De hoofdstukken over de jeugd in Nederlands-Indië roepen vooral een sfeer op, in gedetailleerde beschrijvingen. | |
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters | Arthur Ducroo is de hoofdpersoon. Het gaat om zijn ontwikkeling, zijn zoeken en zijn twijfels. In gesprekken met Héverlé, Goeraëff, Viala en Wijdenes zoekt hij naar antwoorden en houdbare standpunten. In het verleden waar zijn ouders, jeugdvrienden en geliefden een belangrijke rol spelen in een koloniale setting, zoekt hij naar hoe hij geworden is wie hij is. En altijd is daar op de achtergrond Jane, ‘de Ene’, voor wie hij dit allemaal doet. |
| Aantal karakters | Het aantal karakters is voor de N5/N6- lezer geen probleem. | |
| Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters | Van psychologische ontwikkeling is vooral sprake in het gedeelte over de jeugd van Ducroo. In het Parijse deel is meer sprake van ‘Bildung’, vorming. Arthur Ducroo beseft steeds meer hoezeer het koloniale bestaan als planterszoon zijn ontwikkeling heeft bepaald. Hij is wezenlijk anders dan zijn Europese vrienden. Dat uit zich in een bepaald soort sentimentaliteit, die hij deelt met Goeraëff, een ridderlijkheid, die hij ontleent aan de romans van Alexandre Dumas, en een open houding ten opzichte van seksualiteit. De vriendschappen uit zijn jeugd zijn van totaal andere aard dan de vriendschappen in Parijs. Uiteindelijk is ‘leven volgens de eigen aard’ de opdracht. Maar wat is dan die eigen aard? | |
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning | Spanning in de traditionele betekenis is niet aan de orde; er is ook geen sprake van een traditioneel plot. Je bent als lezer wel benieuwd naar antwoord op vragen als ‘waarom pleegde Ducroos vader zelfmoord?’ en ‘hoe heeft Ducroo Jane ontmoet?’, maar dat zijn niet de essentiële vragen in Het land van herkomst en op deze vragen krijgt de lezer ook nauwelijks antwoord. |
| Chronologie | Vanuit het heden in 1933/1934 blikt Ducroo terug op zijn verleden. Dat begint met zijn jeugd in Nederlands-Indië en komt steeds dichter bij het heden. | |
| Verhaallijn(en) | Er zijn twee verhaallijnen die in afzonderlijke hoofdstukken worden uitgewerkt en evenveel pagina’s tellen. De verhaallijn van het heden gaat in dagboekaantekeningen over het leven van Ducroo met Jane in 1933 in Meudon, bij Parijs. In deze verhaallijn zijn de gesprekken met vrienden in Parijs de kern. De gesprekken gaan over de politieke en maatschappelijke situatie in de jaren 30 en over de implicaties daarvan voor het persoonlijk leven. Zo kiest Héverlé voor het communisme. Daarnaast is de liefde een belangrijk thema. De verhaallijn van het verleden speelt zich af in Nederlands-Indië en gaat over Ducroos jeugd. Hij groeit in grote vrijheid en welvaart op. Zijn schoolopleiding houdt op na de eerste klas van de HBS. Op 21-jarige leeftijd verhuist hij met zijn ouders naar Europa. Uiteindelijk raken de verhaallijnen elkaar net niet. Over de ontmoeting met Jane wordt niets vermeld. | |
| Perspectief | Er is sprake van ik-perspectief, vanuit Arthur Ducroo. | |
| Betekenis | Het land van herkomst heeft de N5/N6-lezer veel te bieden. De kwestie van politieke betrokkenheid / afzijdigheid is nog steeds actueel. Dat geldt ook voor de universele vragen ‘wie ben ik’ en ‘hoe te leven’. Ook de vragen over trouw/vrijheid in de liefde zijn universele vragen. Daarnaast is Het land van herkomst een belangrijke modernistische roman in de Nederlandse literatuurgeschiedenis. De receptiegeschiedenis is interessant, net zoals de plaats van het boek in het schrijverschap van Du Perron. | |
Relevante bronnen voor docenten |
eduperron.nl | website over Du Perron dbnl.org | A.F. van Oudvorst, 'De thematiek van het land van herkomst' literatuurgeschiedenis.nl | over Het land van herkomst nrc.nl | Ellen Deckwitz over Het land van herkomst nrc.nl | Ronald Havenaar, 'Het geordende labyrint van Du Perron' F. Bulhof, 'E. du Perron, Het land van herkomst', in: Lexicon van literaire werken, 1989 |