- Niveau
- Niveau 4
- Jaar uitgave
- 1966 [10de pr. 2005]
- Uitgeverij
- Laverman
- Plaats
- Drachten
- Aantal pagina's
- 120
- Genre
-
- oarlochsroman
- psychologyske roman
- Tags
-
- anargisme
- ferset
- Twadde Wrâldoarloch
- Taalniveau
- B2
- Lenen bij de bibliotheek
Printe boek fan Biblioteek Fryslân (foar leden fan Biblioteek Fryslân)
Sprutsen boek fan Passend lêzen (foar ast dyslektysk bist)
Over de auteur
Rink van der Velde (1932-2001) wie in populêre Fryske skriuwer en sjoernalist by de Ljouwerter Krante. Fan syn goed fjirtich boeken en ferhalebondels binne mei elkoar mear as 200.000 eksimplaren ferkocht.
Van der Velde makke yn 1959 syn debút yn Frysk en Frij en skreau yn 1960 syn earste roman, it Nederlânsktalige De kleine kolonie. Yn 1962 ferskynde de earste fan de 25 Fryske romans dy't er neilit: Joun healwei tolven. De Fûke wurdt algemien sjoen as ien fan syn allerbêste boeken.
Van der Velde ûntwikkele syn skriuwstyl fan de sjoernalistyk út. Foar de krante spesjalisearre er him yn it beskriuwen fan histoaryske foarfallen en opfallende persoanen. Syn foarkar foar frijfochten types is werom te finen yn de haadpersoanen yn syn romans en ferhalen. De striid fan de lytse man dy't gjin gesach boppe him duldt is in sintraal tema yn syn wurk. De Twadde Wrâldoarloch is ek in belangryk ûnderwerp yn syn boeken. Hy skreau ek in rige plysjeromans.
Van der Velde wenne ûnder oare op De Gordyk, yn Drachten, De Wylgen en Ljouwert mar hy hie syn ûntwyk op in arkje yn ien fan de petgatten fan De Feanhoop. Dat arkje wurdt no ferhierd oan skriuwers om dêr in skoft yn alle rêst wurkje te kinnen.
Nei syn ferstjerren is troch syn útjouwer de Friese Pers Boekerij en de gemeente Smellingerlân de Rink van der Veldepriis ynsteld, de priis foar it bêste Fryske proazawurk fan de ôfrûne twa jier.
Inhoud
De haadpersoan yn dizze roman hat net in namme. Hy is ielfisker, in gewoane man dy't ûnopfallend syn wegen giet en dat ek net oars wol. Der wie al in rite dat er ferwachtings fan it libben hie, mar de tiid hat him dat wol ôfleard. Hy komt út in anargistysk nêst yn de omkriten fan Beets. Dêr jilde it prinsipe dat elk dy't achter de broek sitten waard by him in feilich ûntwyk fine koe. Yn de Twadde Wrâldoarloch wurdt er foargoed op dat prinsipe ferge. Syn fiskersklinte oan de Tsjûkemar is in taflechtsoard foar ûnderdûkers en oare ferfolgen. Oant op in dei syn iennichste soan it slachtoffer fan in razzia wurdt. De fiskerman komt foar in ûnmooglike kar te stean. By de ferhoaren troch de Dútsers bedarret er hieltiten fierder yn de fûke.
Leesaanwijzingen
Dit boek nimt dy fan it begjin ôf mei. Drege wurden kinst út de kontekst wol snappe. De direktens fan de taal, de ienfâld fan de sinnen en de koarte haadstikken meitsje it hiel tagonklik. Yn it boek sit in soad dat in lêzer fan ferskillende nivo's boeie kin. It bliuwt net by in oarlochsferhaal allinne. Troch alles wat de fisker meimakket, sjocht er syn libben oer en komt ta ferrassende ynsichten.
De earste sin fan it boek is: 'Guon minsken leit it op 'e lea, mar hy hie noait foargefoelens hân, dat it kaam him diz' kear ek oer it mad'. Yn âldere printingen fan De Fûke stiet 'ik' yn plak fan 'it' (fetkursyf oanjûn). Dat set de lêzer op in ferkeard spoar, want der is hielendal gjin ik-ferteller yn dit boek.
Om over na te denken
Wat dochst ast ûnder druk setten wurdst om geheimen te fertellen? Joust oan de druk ta of hâldst fol datst fan neat witst, ek al kin it dy de kop kostje? Wannear soest meidwaan mei in groep om ien ûnder druk te setten? Hast bygelyks wol ris meidien om ien te pesten? En hoe fier giest dêrby?
Waardering
'De wrakseling fan de fiskerman om in kromke frijheid ropt yn 'e fierte by jin de gedachte op oan The old man and the sea fan Ernest Hemingway. Mar dan sûnder in spoar fan de patetyk, dy't Hemingway by alle soberens sa eigen wie. Van der Velde syn fiskerman is in ynbannige Fries, in held sûnder hope en gloarje.'
Sjoerd Leiker yn Het Vrije Volk
'Der is nei alle gedachten gjin boek dat better de Twadde Wrâldkriich opropt as De Fûke. It is no ris gjin heldeferhaal, mar it ferhaal fan in man dy't alles yn syn libben ferlern hat.'
Jan Willem van de Wetering oer The trap, de Amerikaanske oersetting
'This is a gem of a novel with universal appeal'
Publisher's Weekly oer The trap
Opmerkingen
De Fûke is online beskikber op dbnl.nl en ek te krijen as harkboek. It boek is oerset yn it Nederlânsk, it Amerikaansk en it Oekraynsk. It ferhaal is yn 2000 ferfilme troch Steven de Jong mei Rense Westra yn de haadrol.
Leestips/meer weten
Biografyske skets op tresoar.nl
Jelle van der Meulen op syn Friese literatuursite
Pieter de Groot, In memoriam LC 19-02-2001
Samengesteld door
Lieukje Leistra-Reidsma
Aanbevolen
Docenteninformatie
Yntroduksje
Rink van der Velde (1932-2001) wie in bekende Fryske skriuwer en sjoernalist. Fan syn mear as fjirtich boeken en ferhalebondels binne mei elkoar mear as 200.000 eksimplaren ferkocht.
Van der Velde wie sjoernalist by ferskillende kranten en belâne fia fúzjes úteinlik by de Ljouwerter Krante dêr't hy oan syn pensjoen ta wurkje soe. Syn skriuwstyl ûntwikkele er út de sjoernalistyk wei. Foar de krante spesjalisearre er him yn it beskriuwen fan histoaryske foarfallen en opfallende persoanen. Syn foarkar foar frijfochten types is werom te finen yn de haadpersoanen yn syn romans en ferhalen. Syn personaazjes hâlde faak fan it frije libben yn de natuer en binne besteld mei fiskje, jeie en streupe. De Twadde Wrâldoarloch is yn syn boeken ek in belangryk tema. Hy skreau ek in rige plysjeromans.
Yn 1959 makke Van der Velde syn debút yn it tydskrift Frysk & Frij. Nei syn earste, Nederlânsktalige roman De kleine kolonie ferskynde yn 1962 de earste fan de 25 Fryske romans dy't Van der Velde neilitte soe: Joun healwei tolven. De Fûke wurdt algemien sjoen as ien fan syn bêste boeken.
Van der Velde wenne ûnder oare op De Gordyk, yn Drachten, De Wylgen en Ljouwert, mar hie syn ûntwyk op in arkje yn ien fan de petgatten fan De Feanhoop. Dat arkje wurdt no ferhierd oan skriuwers om dêr in skoft yn alle rêst wurkje te kinnen. Nei syn ferstjerren is troch syn útjouwer de Friese Pers Boekerij en de gemeente Smellingerlân de Rink van der Veldepriis ynsteld, de priis foar it bêste Fryske proazawurk fan de ôfrûne twa jier.
Ynhâld
De haadpersoan yn dizze roman hat net iens in namme. Hy is ielfisker, in gewoane man dy't ûnopfallend syn wegen giet en dat ek net oars wol. Der wie al in rite dat er ferwachtings fan it libben hie, mar de tiid hat him dat wol ôfleard. Hy komt út in anargistysk nêst yn de omkriten fan Beets. Dêr jilde it prinsipe dat elk dy't achter de broek sitten waard by him in feilich ûntwyk fine koe. Yn de Twadde Wrâldoarloch wurdt er foargoed op dat prinsipe ferge. Syn fiskersklinte oan de Tsjûkemar is in taflechtsoard foar ûnderdûkers en oare ferfolgen. Oant op in dei syn iennichste soan it slachtoffer fan in razzia wurdt. De fiskerman komt foar in ûnmooglike kar te stean. By de ferhoaren troch de Dútsers bedarret er hieltiten fierder yn de fûke.
Swierte
De fûke is ferdield yn alve haadstikken, yn de wersjoene útjefte elk mei in titel. De lingte fan de haadstikken is meast sa'n trettjin siden, inkelde binne wat koarter. Foar N2-lêzers binne dat hânsume stikken tekst. It ferhaal is skreaun yn koarte sinnen, dy't goed lêsber binne. It boek freget fan de lêzer wol om him te ferpleatsen yn it tinken fan in âldere man yn de oarlochstiid. In N3-lêzer dy't dat kin sil him meinimme litte yn it karakter fan dy man sa't dat nei foaren komt yn de spannende en benearjende sfear fan de ferhoaren. In N2-lêzer sil dêr miskien wat mear muoite foar dwaan moatte. It wurdgebrûk, benammen yn de dialogen is net dreech. Guon wurden, brûkt foar de (iel-)fiskerij, sille net bekend wêze. Soks jildt sa no en dan ek foar de histoaryske kontekst fan de Twadde Wrâldoarloch en mear noch foar dy fan it anargisme en sosjalisme yn de tiid fan Domela Nieuwenhuis. Oars, de skriuwer hat yn de útjeften fan 1995 ôf guon histoaryske feiten neier taljochte en hjir en dêr de situaasje mei in pear wurden ferdúdlike. Mar ek eardere útjeften fan De Fûke binne goed lêsber.
|
Diminsjes
|
Yndikatoaren
|
Taljochting | komplisearjende faktoaren
|
|
Algemiene fereasken (om tekst begripe te kinnen)
|
Reewilligens
|
De lêzer moat ree wêze en ferpleats him yn it tinken, hâlden en dragen fan in man yn oarlochstiid, foar in grut part yn ferhoaren.
|
|
Ynteresses
|
Ynteresse yn de oarlochstiid en hoe't dy it libben fan gewoane minsken beynfloede, is in pree.
|
|
Algemiene kennis
|
Kennis fan de Twadde Wrâldoarloch, fan de tiid fan it anargisme en sosjalisme fan Domela Nieuwenhuis en it libben yn dy tiid, jout mear begryp fan it karakter fan de haadpersoan, mar is net beslist nedich.
|
|
Spesifike literêre en kulturele kennis
|
Spesifike literêre en kulturele kennis is net nedich.
|
|
Fertroud mei literêre styl
|
Wurdgebrûk
|
It wurdgebrûk is foar in boek út 1966 net dreech en hiel maklik en direkt yn de dialogen.
|
|
Sinskonstruksjes
|
De sinnen binne ienfâldich sûnder lange bysinnen.
|
|
Styl
|
De styl is direkt, soms koart om 'e hoeke, mar krekt dêrtroch noflik om te lêzen.
|
|
Fertroud mei literêre prosedees
|
Aksje
|
Oarlochsaksje sit yn haadstik 1 'Razzia'. Haadstik 2, 'Minne dei', is nei de arrestaasje de tuskenstop foar in earste ferhoar yn it gemeentehûs. Yn de haadstikken dêrnei mei de ferhoaren en it praat mei de selgenoat tekenet him it ferhaal fan it libben fan de haadfiguer en wat der bard is yn de nacht foar de arrestaasje stikje by bytsje ôf.
|
|
Gronology
|
It ferhaal is gronologysk. Yn de ferhoaren, petearen en gedachten wurdt wol hieltyd wêrom gien nei eardere foarfallen. Dy 'flashbacks' binne organysk yn de tekst opnommen. Foar in N3-lêzer binne se drekt wol werkenber. In N2-lêzer sil dêr wat mear muoite foar dwaan moatte.
|
|
Ferhaalline(n)
|
Der is ien ferhaalline fan it earste haadstik mei de arrestaasje oant de dea fan de haadpersoan. It libbensferhaal fan de haadfiguer spilet him ôf yn de 'flashbacks'.
|
|
Perspektyf
|
It ferhaal ferteld út it personale perspektyf wei troch de haadfiguer (útsein it alderlêste stikje) smyt gjin problemen op.
|
|
Betsjutting
|
De Fûke is miskien wol it bêste boek fan skriuwer Rink van der Velde. It sobere en oangripende ferhaal út de oarlochstiid mei de beskriuwing fan it karakter fan de haadfiguer, de sfear en de spanning wurdt omskreaun as masterlik en in echte klassiker. Yn feite is it minder in oarlochsboek en mear it libbensferhaal fan in 'held sûnder hoop en gloarje'.
|
|
Fertroudheid mei literêre personaazjes
|
Karakters
|
De karakters: de haadfiguer (de fisker sûnder namme), syn selgenoat, de man(nen) dy't de ferhoaren dogge, Germ, de soan, en Gryt, de frou binne foar de lêzer goed nei te kommen.
|
|
Oantal karakters
|
It oantal karakters dat der ta docht is hiel beheind. It binne net mear as in stik as fiif. It oantal karakters leveret gjin problemen.
|
|
Untjouwing fan de karakters
|
It karakter fan de haadpersoan hat de grutste ûntjouwing. Dat is foarme troch it hurde libben yn de tiid fan anargisme en sosjalisme. It hat laat ta it sykjen nei frijheid oant de ein ta. Troch him krijt de lêzer ek ynsicht yn it karakter fan de man(nen) dy't it ferhoar dogge en dat fan de selgenoat. Foar in N4-lêzer is dat goed nei te kommen en ek in N3-lêzer sil dat yn haadlinen wol folgje kinne. Foar in N2-lêzer sil dat dreech wêze.
|
|
Ferantwurding
|
Boekprofyl fan De Fûke op tresoar.nl
De tekst as download op de DBNL
|
|
Relevante boarnen foar dosinten
|
Artikel fan Jabik Veenbaas yn de Leeuwarder Courant oer it wurk fan Rink van der Velde by syn ferstjerren yn 2001, diel 1 en diel 2.
Koarte beskriuwing fan de ynhâld fan njoggen boeken fan Rink van der Velde op de Friese literatuursite troch Jelle van der Meulen.
|
