- Niveau
- Niveau 3
- Jaar uitgave
- 1963 [9de pr. 2010]
- Uitgeverij
- Laverman
- Plaats
- Drachten
- Aantal pagina's
- 94
- Genre
-
- boereroman
- maatskippijkrityske roman
- coming of age
- Tags
-
- famylje
- Fryske literatuer
- jierren '50
- jierren '60
- leafde
- Taalniveau
- B1
- Lenen bij de bibliotheek
E-book fan de online Biblioteek (foar alle biblioteekleden)
Printe boek fan Biblioteek Fryslân (foar leden fan Biblioteek Fryslân)
Over de auteur
Anne Wadman (1919-1997) wie learaar Nederlânsk en ien fan Fryslâns bekendste skriuwers. Hy makke gedichten, romans, koarte ferhalen, toaniel, resinsjes, polemiken, wittenskiplike artikels. Hy hie syn eigen tydskrift: De Teannewâdder. Nêst literatuer wie muzyk syn grutte passy. De smearlappen (1963) wie yn de sechstiger jierren syn bekendste roman. By it ferskinen kaam der in protte publisiteit, omdat Wadman tsjin de ‘hillige húskes’ fan dy tiid oanskopte: seks, tsjerke, doarpselite, wittenskip.
Wadman syn sintraal tema is it minsklik tekoart en dat sjogge wy yn it haadpersonaazje fan De smearlappen ek werom. Haadpersonaazje Eelkje hat in goed ferstân, wit wat se wol, kin it gedrach fan oaren trochsjen, mar is net by steat om har eigen libben yn te rjochtsjen.
Inhoud
De smearlappen is it ferhaal fan de boeredochter Eelkje Lyklama Taconis dy’t opgroeit by har heit yn in lyts nearzich Frysk doarp en har dea ferfeelt. Se treft in jonge dêr’t se fereale op wurdt. Se rekket yn ferwachting en dêr siket sy – of better sein har heit – in oplossing foar.
Leesaanwijzingen
De smearlappen is net al te dreech skreaun: Eelkje fertelt har eigen ferhaal en dat docht se yn in foarm fan in monolooch, in bycht. De sinnen binne koart, der binne net folle lestige wurden en de struktuer fan it ferhaal is ienfâldich. Dat hawwe redenen west om de roman yn te dielen by N3. Ast minder witst fan de Fryske kultuer yn de jierren ’50 en ’60 kinst dy konsintrearje op de ferhaalline fan Eelkje. Hâld der wol rekken mei dat de roman mear as fyftich jier âld is, sa’t je sjen kinne oan taalgebrûk en tematyk.
Yn it ferhaal sit in protte irony dy’t te krijen hat mei in djippere laach yn de roman, nêst de ‘Eelkje-line’. De smearlappen kin nammentlik lêzen wurde as in stjit ta fernijing foar de Fryske literatuer. Mear betûfte lêzers sille Wadman syn humor en krityk op Fryslân, de Fryske kultuer en literatuer – de djippere laach yn it boek – grif wurdearje. Dy lêswize fan de roman heart thús op de hegere lêsnivo’s N4 en N5.
Om over na te denken
Hoe liket it dy ta om jong west te hawwen yn de jierren ’50-’60? Soe der wat te belibjen west hawwe yn Fryslân?
Waardering
‘Wadman hâldt konstant de gong deryn mei in treflike ôfwiksling fan woede, fertriet, sarkasme, spot, selsspot, allegearre to the point ferwurde en krekt dosearre.’
Tiny Mulder, Friesch Dagblad, 1983
‘Sa fyn ik it ferhaal fan Eelkje dochs tragysk. Wylst it foar myn gefoel sa goed begûn. Sá spitich fyn ik soks. En dat allegear foar in bytsje domme seks.’
Nynke de Vries op sirkwy.frl (2010)
‘Wa regisearret syn eigen bestean? Nimmen, ek de aldertûkste manipulanten net: der is net echt in Guus Geluk. Eelkje is net allinne mar ûnnoazel, fakernôch tûk, mar der binne grinzen oan de behearsberens fan jo bestean. Neffens my hantearret Wadman dat spanningsfjild op sa’n wize dat Eelkje der as personaazje poerbêst foarwei komt yn De smearlappen. Ik soe der yn alle gefallen graach in filmsenario foar skriuwe wolle… mei muzyk fan Strawelte. Súkses fersekere.’
G.H., studint learareoplieding Frysk (2011)
‘Ik haw in pear jier lyn De smearlappen op ’e nij lêzen, en dêr hie ik de erfaring: Dit hat noch altyd power!’
Kinnetsed Mango op sirkwy.frl (2010)
Opmerkingen
Yn 2019 is der in spesjaal boek oer Wadman ferskynd: Anne Wadman 1919-1997.
Leestips/meer weten
It ferhaal wurdt yntegraal foarlêzen op FryslânDok. Yn dizze film sit ek in moaie dokumintêre oer Wadman út 1989. Sjoch hjir >>>
Op ynternet is in soad te finen oer Anne Wadman. Oer syn libben kinst ûnder oare lêze yn it Biografisch Woordenboek van Nederland. Op tresoar.nl stiet ek in biografyske skets.
Mear ynformaasje en resinsjes fan De smearlappen binne te finen by Tresoar by it boekprofyl.
Fierder oer Wadman: Zolang de wind van de wolken waait (2006) op de DBNL, hdst 6 (s. 159 en fierder) en hdst 8 (s. 228 en fierder).
De tekst fan de roman is ek digitaal beskikber op ’e DBNL.
Samengesteld door
Babs Gezelle Meerburg
Aanbevolen
Docenteninformatie
Yntroduksje
Anne Wadman (1919-1997) wie learaar Nederlânsk, earst yn Snits en letter oan de learare-oplieding Nederlânsk yn Ljouwert (no NHL/Stenden Hegeskoalle). Hy wie ek ien fan Fryslâns bekendste skriuwers en hie in lange karjêre as skriuwer fan gedichten, romans, koarte ferhalen, toaniel, resinsjes, polemiken en wittenskiplike artikels. Hy hie in pear jier syn eigen tydskrift: De Teannewâdder. Nêst literatuer wie muzyk syn passy, sawol klassyk as jazz.
De smearlappen (1963) wie yn de sechstiger jierren syn bekendste roman. Doe’t it ferskynde, wie der in protte oer te dwaan, omdat Wadman tsjin in protte hillige húskes fan dy jierren oanskopte: seks, tsjerke, doarpselite, wittenskip (genealogy), Fryske literatuer (tematyk, roman yn pocketfoarm).
Wadman wurdt typearre as de skriuwer fan it minsklik tekoart en dat sjogge wy yn it haadpersonaazje Eelkje fan De smearlappen ek werom. Se hat in goed ferstân, trochsjocht it gedrach fan oaren, mar is net by steat om har los te meitsjen út har fermidden en foar in eigen libben te kiezen.
Ynhâld
De smearlappen is it ferhaal fan de boeredochter Eelkje Lyklama Taconis dy’t opgroeit by har heit yn in nearzich Frysk doarp en har dea ferfeelt. Se treft in jonge dêr’t se fereale op wurdt. Se rekket yn ferwachting en dêr siket sy – of better sein har heit – in oplossing foar.
Swierte
De smearlappen is net al te dreech skreaun: Eelkje fertelt har eigen ferhaal en dat docht se yn in foarm fan in monolooch, in bycht. De sinnen binne koart, der binne net folle lestige wurden en de struktuer fan it ferhaal is ienfâldich. Dat hawwe redenen west om de roman yn te dielen by N3. Jongere lêzers en lêzers dy’t minder witte fan de Fryske kultuer yn de jierren ’50-’60 kinne harren konsintrearje op de ferhaalline fan Eelkje.
Om rekken mei te hâlden: de roman is goed fyftich jier âld en dat sjogge jo oan taalgebrûk en tematyk.
Yn it ferhaal sit in protte irony dy’t te krijen hat mei in djippere laach yn de roman, nêst de ‘Eelkje-line’. De smearlappen kin nammentlik lêzen wurde as fernijingsympuls foar de Fryske literatuer. Betûfte lêzers sille Wadman syn humor en irony en syn krityk op Fryslân, de Fryske kultuer en literatuer – de djippere laach yn it boek – grif wurdearje. Dy lêswize fan de roman heart thús op hegere lêsnivo’s, N4 en N5. Om dy reden binne opdrachten fan N2- oant N6-nivo tafoege. Kommunisearje dus dúdlik mei jo learling op hokker nivo de opdrachten makke wurde moatte.
|
Diminsjes
|
Yndikatoaren
|
Taljochting | komplisearjende faktoaren
|
|
Algemiene fereasken (om tekst begripe te kinnen)
|
Reewilligens
|
De N3-lêzer moat ree wêze om him oer te jaan oan in ferhaal út de iere jierren ’60. Taal en tematyk sille net altiten oanslute op de ynteresses en de belibbingswrâld fan lêzers dy’t fier nei 1960 berne binne.
|
|
Ynteresses
|
De ferhaalline (skiednis) slút oan op de winsken fan N3-lêzers. It tema – de syktocht fan in jong fanke nei in eigen libben – leit ticht by de eigen ûnderfining fan de doelgroep 15-19 jier. Oan it ûnderwerp kinne sosjale, psychologyske en filosofysk-morele fragen keppele wurde, dy’t yn in djippere betsjuttingslaach fan de roman reitsje.
|
|
Algemiene kennis
|
Kennis oer de wrâld is net nedich. N2-lêzers kinne it ferhaal goed neikomme. Mear betûfte lêzers fine djipgong yn it boek.
De N2-lêzer kin him meislepe litte yn de dramatyk fan it libben fan Eelkje. De N3-lêzer kin neitinke oer de achtergrûn fan it ferhaal, de maatskiplike kontekst dêr’t it ferhaal him yn ôfspilet. De N4-lêzer kin genietsje fan Wadman syn fine irony. De N5-lêzer kin neitinke oer djippere betsjuttingslagen, bygelyks oer de rol dy’t De smearlappen hân hat by it feroarjen fan de tradysje fan de Fryske (boere-)roman.
|
|
Spesifike literêre kennis (teory, streamingen, auteurs en mear soks)
|
Spesifike literêre kennis is net fereaske. Elke lêzer sil meinimme út it ferhaal wêr’t er sels ferlet fan hat en klear foar is.
|
|
Fertroud mei literêre styl
|
Wurdgebrûk
|
De roman is wol skreaun yn in tiid dat der gever Frysk praat wurdt as tsjintwurdich. Foar N2-lêzers kin dat wat dreech wêze. N3- en N4-lêzers sille dêr gjin problemen mei hawwe.
|
|
Sinskonstruksjes
|
It is in ferhaal yn monoloochfoarm, dat de sinnen binne dêrtroch net yngewikkeld.
|
|
Styl
|
De styl fan Wadman is frij tagonklik foar de N2-lêzer. De foar Wadman typearjende iroanyske styl sil oppikt wurde troch N3- en N4-lêzers.
|
|
Fertroud mei literêre prosedees
|
Aksje
|
N2-lêzers hawwe mei De smearlappen in ferhaal mei aksje yn hannen, al falt dy aksje net te ferlykjen mei aksje fan hjoed-de-dei. N3- en N4-lêzers sille har mear troch de ideeën as troch de hanlingen yn de roman oansprutsen fiele.
|
|
Gronology
|
It ferhaal wurdt gronologysk ferteld mei inkelde weromwizingen en flashbacks. De gronology leveret gjin problemen op.
|
|
Ferhaalline(n)
|
De ferhaalline is maklik te begripen foar N2-lêzers. Foar N3-, N4- (en N5-)lêzers sil de útdaging minder yn de ferhaalline sitte as yn de skriuwstyl en yn de filosofyske, maatskiplike en literêre kontekst fan de roman.
|
|
Perspektyf
|
Der sitte gjin perspektyfwiksels yn De smearlappen. Eelkje docht har ferhaal en lit oaren allinne fia harsels oan it wurd.
|
|
Betsjutting
|
N2-lêzers sille sykje om de betsjutting fan it ferhaal fan Eelkje, it frommiske dat har eigen wei besiket te kiezen yn it libben, mar keard wurdt troch de omstannichheden dêr’t se no ienkear diel fan útmakket. N3- en N4-lêzers sille dêrnêst ek sjen nei de betsjutting fan de roman yn de maatskiplike en litêrere kontekst fan de Fryske literatuer.
|
|
Fertroud mei literêre personaazjes
|
Karakters
|
De lêzer folget de tinzen en de hanlings fan Eelkje. Har wrâld bestiet út ‘smearlappen’ dy’t har libben útmeitsje. Dy ‘oaren’ wurde sjoen en beskreaun troch de eagen fan Eelkje.
|
|
Hoemannichte
|
Eelkje har wrâld is net grut, dat de hoemannichte personaazjes yn De smearlappen is ek net grut.
|
|
Untjouwing fan karakters
|
Eelkje makket in negative ûntwikling troch yn de sin dat se har deljout by de situaasje. De oare personaazjes meitsje gjin ûntjouwing troch.
|
|
Relevante boarnen foar dosinten
|
Op ynternet is in soad te finen oer Anne Wadman. Gjalt Zondergeld skreau de bydrage oer Wadman yn it Biografisch Woordenboek van Nederland. Mear ynformaasje en resinsjes fan De smearlappen binne te finen op tresoar.nl by it boekprofyl. Dêr stiet ek in biografyske skets.
Dissertaasjes oer Wadman:
Joke Corporaal (2009, Grimmig eerlijk, oer Wadman syn libben yn de Fryske literatuer oant 1963) en Babs Gezelle Meerburg (1997, Hwant wy binne it nijs, oer De smearlappen en Fabryk).
Fierder: Zolang de wind van de wolken waait (2006), hdst 6 (s. 159 e.f) en hdst 8 (s. 228 e.f.).
Oer it plak fan De smearlappen yn de Fryske literêre tradysje:
It haadstik fan B.A. Gezelle Meerburg, ‘Europees of regionaal niveau. Visies op de Friese roman van 1945 tot 1969’ yn it boek Negen eeuwen Friesland-Holland. Geschiedenis van een haat-liefdeverhouding, Ph.H. Breuker & A. Janse (1997), Zuthpen, Walburg Pers.
Steven de Jong. Ta in hichte, of de balke yn eigen each (2007), monografy oer it literêre wurk fan Anne Wadman.
Wadmans eigen essaybondels binne nijsgjirrich foar lju dy’t mear witte wolle oer bygelyks syn literatueropfetting. Se steane alle trije yntegraal op de DBNL: Kritysk konfoai (1951), It kritysk kerwei (1990), Oer oarmans en eigen (1994).
Mear oer it sjenre fan de boereroman:
Tr. Riemersma (1984), Proza van het platteland. Een onderzoek naar normen en waarden in het grotere Friese proza van 1855-1945. Boalsert KU.
De tekst fan De smearlappen is digitaal beskikber op de DBNL.
Op Fryslân Dok wurdt it ferhaal yntegraal foarlêzen mei dêrby in dokumintêre oer Wadman út 1989. >>>
|
