Fries | niveau 3 | De smearlappen

Yn de roman De smearlappen wurdt in soad tocht, mar net in soad sein. Miskien wie it ferhaal wol oars rûn as personaazjes har útsprutsen hiene.

Yn it lêste haadstik ‘Hy en de oaren’ wurdt tusken de personaazjes net praten. Eelkje fertelt de lêzer hoe’t har âlde heit foar har oer sit en glimket of gnysket. Hy tinkt fan alles, mar seit neat.

De opdracht is: jou de heit in stim. Lês haadstik ‘Hy en de oaren’ nochris. Begjin mei de sin ‘Soms sjocht er my oan…’. Lit de heit werom sjen op wat der bard is (1 A4).

Jou dêrnei Eelkje in stim en lit har reageare op de heit (1 A4).

Eelkje makket fan alles mei:

a. Se wurdt op de basisskoalle lestichfallen troch skoalmaster Boar.
b. Se rint fan hûs nei Amsterdam ta.
c. Se krijt in bern wylst de heit net yn byld is.

Lês de fragminten oer dizze boppesteande ûnderwerpen nochris troch. Skriuw de bledsidenûmers op en set se yn it skema hjirûnder. Sykje op ynternet by elke sêne in kranteberjocht of in popsong dat oer presys itselde ûnderwerp giet en yn ús tiid spilet. Soest sykje kinne om in artikel of in song oer:

a. Seksuele yntimidaasje
b. Amber alert, Vermist
c. Jonge memmen

Gean dan per ûnderwerp nei hoe’t Eelkje yn de roman reagearret yn dizze sitewaasje, wat de persoan yn it artikel of de song út de tiid fan no dien hat en wat neffens dysels ferstannich wêze soe.

Hjirûnder stiet in list mei yn de earste kolom personaazjes út De smearlappen.

a. Jou yn de twadde kolom oan hoe’t hy/sy foar Eelkje is.
b. Skriuw yn de tredde kolom ien karakteristike eigenskip fan it personaazje.
c. Skriuw yn de fjirde kolom watsto sels fan it personaazje fynst.

1. Skriuw de ôfrin fan it ferhaal op ’e nij. Lit it ferhaal oars ôfrinne.

2. Lis yn hûndert wurden út wêrom’tst krekt foar dizze ein keazen hast en gean derop yn wat ferskillen binne tussen de ein fan Wadman en dyn eigen slotsêne. Watfoar ein fynst better?

It liet ‘Fûgels’ fan Die Twa hat de wurden

Meitsje romte foar leafde, de leafde yn dy,
De leafde is sa krêftich, it makket dy frij.
Sa frij as in fûgel, de fûgels om dy hinne
Ja, fiel dy as in fûgel en do bist nea allinne.

Eelkje wrakselet mei it loskommen fan hûs. Har leafde foar Wilte is ien fan de manieren om los te kommen. As se foar it earst mei Wilte frijt, tinkt se: ‘Unnoazele Eelkje bestie net mear, dreau fier efter my, dobbere fuort op 'e weagen fan it ferline.’ Se dreamt fan in fiere reis nei Egypte mei him, ‘op in dreamskip nei alle wrâlds iggen en einen.’

a. Hat Eelkje noch oare dreamen yn har libben? Watfoar?
b. Wat sil der fan har dreamen telâne komme, tinkst? Wêrom?
c. Wat binne winsken op dyn bucketlist ?

1. Wat fynsto fan De smearlappen? Jou in rapportsifer.

2. Hjirûnder fynst twa resinsjes fan De smearlappen. De resinsinten komme út ferskillende tiden en generaasjes.

a. Skriuw de belangrykste plus- en minpunten op dy’t beide resinsinten neame.

b. Yn watfoar resinsje wurdt dyn eigen miening oer de roman it bêste werjûn? Wêrom?

[1] Jacob Noordmans, ‘Wadman: De Smearlappen in boereroman yn nije styl. Wa’t fan jimme sûnder sûnde is’.  LC 26 oktober 1963, diel 1 en diel 2.
[2] Jelle van der Meulen op frieseliteratuur.nl.

1. Wat ropt de haadpersoan by dy op? Fynst har sympatyk? Wêrom wol of net?

2. In haadpersoan kin in held wêze of in antyheld. Lês ûnder boarne 1 wat in antyheld is. Wêrom kin de haadpersoan fan De smearlappen sjoen wurde as in antyheld? Lis dyn antwurd út met foarbylden út it boek.

3. Wat foar eigenskippen hat in held? Komme yn De smearlappen helden foar?

4. Is De smearlappen foar dy in boek mei in boadskip? Lis dyn antwurd út.

Wikipedy, Antyheld

Wadman brûkt yn syn roman de stylmiddels irony, sarkasme en synisme.
Resinsinte Tiny Mulder skriuwt dat ek: ‘Wadman kent in dit boek geen humor, tenzij van de makabere en cynische soort.’ (RONO, 14-11-1963)

1. Jou in definysje fan irony, sarkasme en synisme.

2. Neam by elk in passend sitaat út De smearlappen. Skriuw it sitaat út.

3. Wat betsjut it wurd ‘makaber’? Binne dizze stylfigueren echt alle fjouwer fan de ‘makabere soart’? Lis dyn antwurd koart út.

4. Sykje in fragmint út datst typearjend fynst foar de styl fan it boek. Jou oan oft der it stylmiddel irony, sarkasme en/of synisme yn foarkomt en jou se oan yn de tekst.

Taalunieversum: ironie, sarcasme, cynisme
Wikipedy, irony
Wikipedy, sarkasme

De smearlappen kinst lêze as it ferhaal fan Eelkje. Kinst ek nei djippere betsjuttingslagen sjen. Ien dêrfan is de wrâld fan de jierren ’50-’60, dêr’t it ferhaal fan Eelkje yn ferankere is.

1. Skriuw 5 maatskiplike ûnderwerpen op in rychje dy’t yn de roman foarkomme.

Freegje in 70-plusser nei de ûnderwerpen en hoe’t dy se ûnderfûn hat yn de tiid dat hy/sy jong wie.

2. Meitsje in audio-opname fan it petear fan ûngefear 15 minuten.

3. Skriuw op basis fan dyn audio-opname in ferslach.

4. Jou by elk fan de fiif punten oan hoe’t hjoeddedei oer dy ûnderwerpen tocht wurdt.

De roman hat by útjefte in soad opskuor jûn, der waard oer praat. Dat kaam trochdat yn de roman taboes rekke waarden. Ien fan de taboes is it ôfbrekken fan it tradisjonele byld fan Fryslân en de Fryske roman.

1. Lês de ûndersteande artikels oer De smearlappen út de jierren ’60. Bytiden komt ek de roman Fabryk te praat.

* Jacob Noordmans, ‘Wadman: De Smearlappen in boereroman yn nije styl. Wa’t fan jimme sûnder sûnde is’. Yn  LC 26-10-1963, diel 1 en diel 2.
* FS (Fedde Schurer), ‘Smearlapperij’. Yn De Friese Koerier, 9-11-1963, oanhelle troch Wadman yn Mei Abraham fûstkje, Hdst 16

2. Skriuw op wêr’t neffens elke resinsint De smearlappen in taboe rekket. Is it hjoeddedei ek noch in taboe?

3. Elke maatskippij hat syn taboes. Wêr wurdt yn ús tiid oer praten en lake? Skriuw trije ûnderwerpen op.

4. Is de roman De smearlappen neffens dy aktueel? Ljochtsje dyn antwurd ta.

De ûndertitel fan De smearlappen is [boereroman]. Eelkje makket dêr sels ek in opmerking oer: ‘It begjint al aardich op in echte boereroman te lykjen, tocht ik. Ik hie dêr wolris om gnyske. Mar it gekke wie, dat sokke dingen dus dochs foarkamen, al wie it mei justjes oare beljochting, mei oare aksinten as dy skriuwers oer beskikke.’
Dêr jout Wadman in oanwizing mei hoe’t de roman lêzen wurde kin.

Beantwurdzje de folgjende fragen:

1. Wat is typysk foar it sjenre fan de Fryske boereroman? Sjoch nei posysje fan de ferteller, lokaasje, hanling, personaazjes, bining mei de grûn, fyzje op it libben. By de beantwurding fan dizze fraach kinst gebrûk meitsje fan Riemersma syn stúdzje Proza van het platteland (sjoch by boarnen).

2. De smearlappen is in parody op Reinder Brolsma syn roman It Heechhôf (1926). It Heechhôf it in bekende Fryske boereroman en fertelt it ferhaal fan in lytse boer yn it noarden fan Fryslân. Ien fan de personaazjes is de jonge boeredochter Richt. Op in simmerjûn krijt se besite fan in jongfeint, sjoch boarne. Lis dat nêst it fragmint dêr’t Eelkje Wilte foar it earst treft. Skriuw fiif oerienkomsten en fiif ferskillen op. Tink om ynhâld, fertelperspektyf, toan en styl.

3. Bestiet it sjenre boereroman neffens dy noch? Lis dyn antwurd út.

[1] Tr. Riemersma, Proza van het platteland, dissertaasje 1984.
[2] Reinder Brolsma, Heechhôf trilogy, rige ‘Fryske Klassiken’ I, 1994, s. 112-114.