Fries | niveau 4 | Einum

Yn Einum beskriuwt Koos Tiemersma in aktueel tema: de befolkingskrimp yn Fryslân. Neffens de lêste sifers sil it tal ynwenners yn Fryslân yn 2030 2% minder wêze en yn 2040 sil it sels 5,5% minder wêze. Jongerein geane nei de Rânestêd omdat dêr mear wurkgelegenheid is.

1. Lês de artikels út de boarnen (sjoch hjirûnder).

2. Praat mei yn klasgenoat sawat fiif minuten oer it tema befolkingskrimp yn Fryslân. Tink nei oer de folgjende fragen: Werkenne jim de problemen yn de lytse doarpen? Kinne jim sels doarpen dy’t leechrinne? Binne dêr oplossingen te betinken foar dit probleem?
Meitsje koarte oantekeningen fan jim gesprek.

3. Hoe komt it tema yn Einum krekt oan bod? Jout de skriuwer allinnich in beskriuwing fan de befolkingskrimp yn it doarp Einum of is dêr ek in les út te heljen foar oare doarpen? Lis jim antwurd út.

Krimp yn Fryslân set troch, Omrop Fryslân 13-11-2015
Ynformaasje Frysk Sosjaal Planburo, website

1. Skriuw yn fjouwer kearnwurden op watst belangryk fynst foar in nijsgjirrich (ynteressant) personaazje. Bygelyks: humoristysk, krêftich, aardich, ensafh.

2. Jou in foarbyld fan in nijsgjirrich personaazje út in roman dy’tst earder lêzen hast.

3. Yn Einum komme in protte personaazjes foar. Hokker personaazje út de roman is dyn favoryt? Lis dyn antwurd koart út.

4. Ut it haadstik dat út dyn favoryt personaazje wei skreaun is krijst ek in byld fan syn opfettingen, tinken en gefoelens. Notearje dy punt foar punt. As yn oare haadstikken wat oer dyn personaazje stiet, dan nimst dat ek mei in dyn oersicht.

5. Fynst dat dyn favoryt personaazje in ûntwikkeling trochmakket? Lis dyn antwurd út.

6. Fynst sa’n ûntwikkeling belangryk? Lis dyn antwurd út.

1. Meitsje in list fan alle haadstikken yn it boek. Set yn de list binnen elk haadstik ûnder elkoar de foarfallen en sênes fan dat haadstik. Nim de reis fan it fûgeltsje ek mei yn de list! Sa krijst yn stekwurden in oersjoch fan de opbou fan it boek.

2. Jou dan achter elk haadstik en de sênes yn it haadstik oan wannear’t se spylje. Tip: op s. 83 stiet dat it dan freed is.

3. Wêrom soe Koos Tiemersma it ferrin fan it ferhaal net gewoan yn gronologyske folchoarder skreaun ha? Lis út.

4. Op side 218 ûnderste rigele stiet ‘justerjûn’. Gean nei oft dat wol yn it tiidsferrin fan it ferhaal past sa’tst dat by fraach 2 opsteld hast. Lis út.

Yn it sjueryrapport fan de Gysbert Japicxpriis 2015 skriuwt de sjuery oer it mearfâldich perspektyf fan Einum: ‘Yn elk haadstik sjogge wy it lytse doarp út it perspektyf fan in folgjend personaazje. Sa wurde de byinoar lâns en mei-inoar belibbe ferhalen yninoar ferfrissele. Dy suver filmyske komposysje dy’t de roman in enoarme faasje jout, docht gjin ûnderstek oan de personaazjes. Krekt oarsom: elke ‘akteur’ groeit sûnder omhaal fan wurden út ta in werkenber karakter.’

Skriuw in betooch fan sa'n trijehûndert wurden dêr’tst yn útleist watst fan de boppesteande útspraak fynst. Basearje dy op arguminten dy’t ûntliend binne oan de roman.

1. De roman fan Koos Tiemersma begjint mei it ferhaal oer it fûgeltsje Seiurus Noveboracensis. Dêrnei wurdt it ferhaal fan de bewenners fan Einum nochris fiif kear ûnderbrutsen troch it ferhaal oer it fûgeltsje. Dy koarte haadstikken hjitte ‘De tocht’. Lês dy haadstikken nochris.

2. Wat fynst fan dy haadstikken? Lis dyn antwurd út.

3. Wêrom belûkt Koos Tiemersma it ferhaal oer it fûgeltsje by it ferhaal oer de bewenners fan Einum, tinkst? Lis dyn antwurd út.

4. Kinst it fûgeltsje ek sjen as in metafoar (sjoch: Boarnen)? En wêr stiet it fûgeltsje neffens dy dan foar? Lis dyn antwurd út.

'Metafoor', yn: Joke van Balen e.a., Basisboek literatuur. Grins, Uitgeverij Kleine Uil, 2009, side 169.
Wikipedy, Metafoar

1. Op it omslach fan Einum stiet ‘roman’. Wat betsjut neffens dy it wurd ‘roman’? Wat makket in boek ta in ‘roman’? Sykje op ynternet om boarnen, brûk it Basisboek literatuur, gean yn petear mei in klasgenoat oer de term ‘roman’, wat net al.
Skriuw yn it koart dyn befinnings op.

2. Skriuwer Josse de Haan skriuwt op de webside fan De Moanne: ‘It boek Einum is gjin roman, meidat it net oan de definysjes fan in roman beantwurdet – ferhaalline, ûntwikkeling karakters (psychology haadpersoanen) en plot. It boek bestiet út 18 ferhalen dy’t foar it meastepart op harsels steane, fiif kear ûnderbrutsen troch in oardel side ferhaaltsje oer in fûgeltsje dat oer de Atlantyske Oseaan fljocht nei Einum’.

En:
‘De 18 ferhalen fan sa likernôch in fyftjin siden elk foarmje in sjoernalistyk ferslach fan it libben fan minsken yn in optocht doarp yn it noarden fan Fryslân. Op de iene of oare wize binne se dêre terjochte kommen, tafallich, sa’t it tafal faker yn dit boek in grutte rol spilet. Dat keunstmjittige fan it tafal is needsaaklik, want der is gjin sprake fan in ûntwikkeling sa’t dat yn in roman it gefal is. Hjir wurdt allinne troch de skriuwer registrearre yn momintopnames.’

Bist it iens of net iens mei de opfetting fan Josse de Haan? Skriuw in redenearring fan trijehûndert wurden dêr’tst dyn stânpunt yn útleist. Basearje dy op arguminten dy’t ûntliend binne oan de roman.

Josse de Haan, De Moanne 26-11-2015
Joke van Balen e.a.,Basisboek literatuur. Grins, Uitgeverij Kleine Uil, 2009.
Wikipedy, Roman

Under 'poëtika' wurdt ferstien: de fisy en wurkwize fan in keunstner. Yn it bysûnder jildt dat foar in skriuwer of dichter. In poëtika ferwiist dus ek nei it gehiel fan opfettingen dy’t in skriuwer hat oer wat literatuer wêze moat. We ûnderskiede fjouwer poëtika’s: mimetysk, pragmatysk, ekspressyf en autonomistysk. De poëtika fan in skriuwer kin bliken dwaan út útspraken dy’t er binnen of bûten syn wurk docht. Nijsgjirrich is it om te sjen oft datjinge wat in skriuwer bygelyks yn ynterviews seit, kloppet mei syn skriuwpraktyk. Kinst ek ûndersykje oft de opfettingen fan de skriuwer oer literatuer feroarje in syn libben.

1. Lês it haadstik ‘Poëtica’ út it Basisboek literatuur of lês de Wikipedia-pagina  (sjoch: Boarnen). Sykje dêrnei ynformaasje oer it wurk fan Koos Tiemersma. Rieplachtsje ferskate boarnen. Op tresoar.nl fynst bygelyks ynterviews mei de skriuwer en resinsjes oer syn wurk. Op dbnl.org stiet de literatuerskiednis Zolang de wind van de wolken waait.

2. Hokker fan de fjouwer poëtikale opfettingen hâldt Koos Tiemers der neffens dy op nei?

3. Yn hoefiere fynst dy wêrom in Einum? Kom mei ynhâldlike arguminten troch hieltyd konkrete foarbylden út de roman te jaan.

'Poëtica', yn: Joke van Balen e.a., Basisboek literatuur. Grins, Uitgeverij Kleine Uil, 2009, side 18-21.
Wikipedia, Poëtica