Fries | niveau 5 | In kop as in almenak

1. Yn it boek stiet op side 180: 'Der komt altiten in momint dat libbene oantinkens omteare ta skiednis (...).' Lis yn eigen wurden út wat dêrmei bedoeld wurdt.

2. Fynst de oantinkens fan jim heit en mem skiednis? En hoe sit dat mei dyn eigen oantinkens? Wêrom beskôgest dy wol of net as skiednis?

3. De skriuwster lit sjen dat der yn in pear generaasjes in soad feroarje kin. Folje ûndersteande tabel yn. Ast oer ien fan de trije neat fine kinst, meist dat hokje leechlitte. Yn de earste kolom sjochst de sidenûmers dêr'tst de ynformaasje fine kinst.

 
4. Sjoerdtsje wurdt stadichoan demint en fynt it net altyd maklik om har de dingen fan eartiids te herinnerjen, dêr't har dochter har om freget. Yn it boek komt dat in pear kear nei foaren en it docht ek bliken út de titel. Lis dat út (kinst gebrûk meitsje fan side 14 en 209).

Lês as tarieding op dizze opdracht it haadstik oer perspektyf yn Basisboek Literatuur (s. 101-105) of sjoch op Wikipedy (boarne 1).

1. Lês ûndersteand sitaat.

It noasket Sjoerdtsje mar min dat har bernsbern alle fjouwer yn it Nederlânsk grutbrocht wurde. As se lyts binne, besiket se konsekwint Frysk tsjin har te praten, letter skeakelt se gauris oer.
'Je hebt een knoert van een fout gemaakt in de opvoeding', seit dyn dochter letter. 'Ik spreek wel een beetje Fries en als het moet kan ik het ook wel lezen, maar de taal zal mij nooit eigen worden.' (s. 49)

Nei wa wurdt ferwiisd mei 'dyn'? Wat foar fertelperspektyf is dit dus?

2. Wat is it effekt fan dat perspektyf?

3. Wat soe de reden wêze dat dat perspektyf net faak yn romans foarkomt?

4. Yn it boek wurdt gauris wiksele fan perspektyf. Sjoch bygelyks side 75. Yn wat foar perspektyf begjint dy side? Wêr wurdt fan perspektyf wiksele en wat foar perspektyf wurdt dan brûkt? Wat foar oanwizing jout de skriuwster foar de wikseling fan perspektyf? Ferwiis yn dyn antwurd hieltyd nei de tekst op side 75.

Basisboek literatuur, Joke van Balen e.o., Grins 2009
Wikipedy, fertelperspektyf

In kop as in almenak is fragmintarysk opboud. Dat wol sizze dat de tekst net ien trochrinnend ferhaal foarmet, mar út allegearre lytse stikjes opboud is.

1. Wat fynst fan sa'n opbou? Lis dyn antwurd út.

2. Wat foar effekt hat sa'n opbou op dy as lêzer?

3. Under boarne 1 fynst in fraachpetear mei de skriuwster. Yn dat petear seit se dat har boek net in roman is. Lês it fraachpetear goed troch en lis út op wat foar punt har boek ôfwykt fan de measte romans.

4. Wat foar foardiel fan in fragmintaryske opbou neamt de skriuwster yn it fraachpetear? Bist it mei har iens?

Abe de Vries, fraachpetear mei de skriuwster, Friesch Dagblad 02-05-2013

Yn In kop as in almenak wurdt út en troch ferwiisd nei oare literêre teksten, muzyk en keunst.

1. Lês boarne 1 oer yntertekstualiteit. Wat is de funksje fan yntertekstualiteit?

2. Op side 194 wurde de boeken 1984 en Brave new world neamd. Wêr geane dy oer? Lis út hoe't de tematyk fan dy boeken oanslút by de passaazje dêr't se yn neamd wurde.

3. Sjoch ûndersteand sitaat.

As de rest fan Nederlân Een roos van vlees lêst of Turks fruit, Op weg naar het einde of Nader tot U, is Hindrik lid fan de KFFB, net om't er sa wei is fan de ynhâld, mar om't er it leafst Frysk lêst. (s. 136)

Fan wa binne de titels dy't neamd wurde? Sykje op hoe’t dy boeken ûntfongen waarden yn de tiid dat se ferskynden. Sykje dêrnei op wat de KFFB is. Wat foar boeken lêst Hindrik?

4. Wat wol de skriuwster dudlik meitsje troch dy boeken en de KFFB te neamen?

5. Lês ûndersteand fragmint.

Hindrik krijt Turks fruit dat op ’e kop op ’e tafel leit, lêst in stikmannich rigels en smyt it gnuvend werom, ‘is dat no wat dy bern foar Nederlânsk lêze moatte?’, mar ast Terug naar Oegstgeest op dyn ferlanglist setst, giet sy nei Binnert Overdiep om dy dyn jierdeikado te heljen. (s. 172)

By opdracht 3 hast útsocht wêr't Turks fruit oet giet. Sykje ynformaasje op oer it oare boek dat neamd wurdt: Terug naar Oegstgeest. Wat soe Hindrik syn beswier wêze tsjin Turks fruit? Wêrom karre Hindrik en Sjoerdtsje Terug naar Oegstgeest wól goed?

6. Wat fynst fan ferwizingen nei oare teksten, muzyk en keunst yn in boek? Lis út oftst yntertekstualiteit in ferriking fynst en jou oan wêrom wol of net. 

7. Is it wichtich om dizze yntertekstualiteit te begripen, foar it begryp fan it boek? Of makket it net út ast it net begrypst?

Wikipedy, yntertekstualiteit

De neamde titels foarsafier opnommen yn Lezen voor de lijst:
Turks fruit
Op weg naar het einde
Nader tot U
Terug naar Oegstgeest

Yn In kop as in almenak wurde hiel wat nammen neamd. Net allinnich fan personaazjes, mar ek fan minsken dy’t net in rolle spylje yn it ferhaal. In pear foarbylden steane hjirûnder (mei sideferwizingen foar safier bekend):

Hylke Speerstra  108
D.A. Tamminga  32, 139, 140, 141, 142, 148, 149, 150
Haring Tjittes Piebenga  148, 150
Douwe Kootstra  194
Trinus Riemersma 69
Klaas Bruinsma  150, 151, 191
dokter Slauerhoff (= Jan Jakob Slauerhoff)
[Durk] Van der Ploeg  173
Klaas Jansma  46, 165, 215
Waling-om (= Waling Dykstra)
Rintsje Piter Sybesma  148
Jan Piebenga  139, 140

1. Wat witst fan dizze persoanen? Skriuw op wêr’tst se fan kenst. Sjoch wa't foarkomme op de Fryske Lezen voor de lijst. Sykje fan dyselden dy'tst net kenst op wa't se binne en skriuw dat ek op. Jou oan yn wat foar tiid oft se libje of libben.

2. Lês ûnder boarne 1 wat yntertekstualiteit is. Heart it ferwizen nei boppesteande persoanen neffens dy ek ta yntertekstualiteit? Lis út wêrom wol of net.

3. Skriuw in stik fan minstens 300 wurden dêr'tst yngiest op in mooglike reden fan de skriuwster om de nammen hjirboppe yn har boek te neamen.

Wikipedy, yntertekstualiteit

In kop as in almenak waard nominearre foar de Gysbert Japicxpriis 2015, de wichtichste literêre priis fan Fryslân.

1. Doch krekt of sitst yn de sjuery en neam trije redenen wêrom oftst dit boek nominearje soest foar de priis. Mei oare wurden, neam trije positive punten oan dit boek.

2. Lês de resinsjes dy'tst fynst op de site dy't neamd wurdt ûnder boarne 1. Wat binne neffens de resinsinten de sterke kanten fan it boek? Meitsje in listje fan minstens trije sterke kanten. Jou hieltyd oan yn wat foar resinsje(s) dat positive punt neamd wurdt.

3. Wurde der ek negative punten neamd? Skriuw dy dan ek op.

4. Ferlykje dyn eigen miening mei dy fan de resensinten.

De Gysbert Japicxpriis is in priis foar oarspronklik Frysk literêr wurk. Hy wurdt beskikber steld troch de Deputearre Steaten fan Fryslân. Sy rikke de priis út en wurde advisearre troch in advyskommisje fan minsken dy't doel ha oer literatuer. De priis bestiet sûnt 1947 en wurdt tsjintwurdich om de twa jier útrikt, ôfwikseljend foar proaza of poëzij. De takkenningsfrekwinsje is in pear kear wiksele. De winner krijt in oarkonde, tsientûzen euro en subsydzje om wurk oersette te litten yn in oare taal.
Mear oer de priis >>

Resinsjes:
Tryntsje van der Steege, ensafh.nl
Jelle van der Meulen, Friese Literatuursite
Doeke Sijens, Leeuwarder Courant

1. Lês de twa sitaten hjirûnder en beäntwurdzje dan de fraach.

'Moat dat der allegear yn?'
'Ja, it moat der allegear yn.'
'It is saai, al dy feitlikheden. Kom wat mear los! Brûk de ferbylding!' (s. 143)

'Wêrom skriuwst dit op?'
'Om't sy de iennige wol net wêze sil.'
'Is it in warskôging?'
'Se like it sa maklik te krijen, de generaasje dy't yn wielde grutbrocht waard.'
'En dat is net sa.'
'Nee ... Foar in soad jonge minsken is it omstean leare.' (s. 168).

Wa is hjir mei wa yn petear? Wêr ha se it oer?

2. Wat soe de reden wêze kinne foar de skriuwster om dy petearen yn har boek op te nimmen?

3. Lês no it folgjende fragmint.

mist de grute line ... mar wat taskreaun ... wêr't je net altiten wat mei kinne ... it is te min om ... oansetten dy't drama's ûnhite wurdt neat mei dien ... net trochsichtich ... as der ien kommunikaasjemiddel is dat om kausale ferbannen freget is it ... net in ramp as de lêzer meisûge waard ... rekket de tried kwyt ... (...) (s. 74)

Wa is hjir oan it wurd? En wêr hat dy persoan it oer?

4. Wat is it ferskil mei de foarige beide fragminten?

5. Lês no ûnder literêre teory wat metafertellen is. Is der yn ien of mear fan de fragminten dy'tst hjirboppe lêzen hast, sprake fan metafertellen? Lis út wêrom wol of net.

Metafertellen is in ferskynsel dat him foardwaan kin by in auktoriale ferteller. It foarheaksel 'meta' is Gryksk en betsjut: oer it ûnderwerp sels. Metafertelle is dus fertelle oer it fertellen. Mei oare wurden: de skriuwer skriuwt oer it proses fan skriuwen sels en de keuzes dy't er dêryn makket.

1. Lês it fraachpetear dat Abe de Vries hâlden hat mei de skriuwster (boarne 1). Yn dat petear seit de skriuwster dat se har boek ta faction rekkenet: in gearmjuks fan fiksje en facts. Se neamt har boek 'in dokumintêre roman, mar it is gjin roman'. Wêrom fynt de skriuwster dat har boek net in roman is? Under boarne 2 kinst mear ynformaasje fine oer wat 'faction' is.

2. Wat foar belangryk ferskil mei in roman en In kop as in almenak komt yn it fraachpetear nei foaren?

3. Yn de ferantwurding (s. 215) stiet:

"Yn In kop as in almenak sitte tsjinstridichheden, oantinkens binne ûnfolslein, mieningen en observaasjes subjektyf, anekdoaten heal optocht en út en troch is der mar wat hinne liigd: it is net oars."

Fynt de skriuwster it slim dat de ferhalen yn it boek net persys oerienkomme mei de werklikheid? Hoe sjochst dat yn boppesteand fragmint? En hoe sjochst dat yn it fraachpetear werom?

4. Wêrom soe de skriuwster it boppesteande fragmint yn har ferantwurding opnaam ha? Mei oare wurden, wêrom fertelt sy de lêzer dit? Belûk ek it sitaat hjirûnder by dyn antwurd.

"Wolst net dat ien dy't better op 'e hichte is asto bist, dyn skriuwen de panne ynhakt om't it net strykt mei de werklikheid. Joust trouwens hieltyd minder om kreas yn elkoar bakte teltsjes. Dyn belangstelling ferskoot fan fiksje nei non-fiksje, joust de foarkar oan bylden boppe tekst en strúnst leaver in dei yn 'e krante-argiven om as in roman te lêzen. Hâldst fan de yntriizje dy't it libben sels is, mei al syn riedsels, syn kûlen en syn gatten." (s. 143)

5. Gean yn op de fraach oft in boek In kop as in almenak wol of net ûnder it kopke 'fiksje' falt. Jou in útlis fan minstens 200 wurden.

Abe de Vries, fraachpetear Friesch Dagblad 02-05-2013
Wikipedy, faction