Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | Hajar en Daan

Introductie

Wie iets wil weten over Robert Ankers werk en ideeën – o.a. over literatuuronderwijs – kan terecht in het artikel Een schrijver die niet te veel benoemde, dat Arjen Fortuin na Ankers overlijden op 20 januari 2017 in NRC publiceerde.

Inhoud  

Leeswaarschuwing: onderstaande tekst bevat details over de inhoud en/of de afloop van het verhaal.
Daan Hollander (32) is leraar geschiedenis op het DataCare College in Amsterdam; hij is geen doorsnee docent. Aan het begin van een nieuw schooljaar krijgt hij de Marokkaanse Hajar Nait Sibaha (17) in de klas. Er ontstaat een heftige liefdesrelatie tussen beiden, maar het is natuurlijk een onmogelijke liefde, hoe voorzichtig ze ook te werk gaan. Door Hajar begint Daan te ontdekken dat het leven veel meer inhoudt dan seks, drugs en rock’n’roll, en je brood verdienen met lesgeven. De discussies op school over de multiculturele samenleving beginnen Daan opeens te raken. En hij ziet hoe Hajar zich inzet door Nederlandse les te geven aan buitenlandse vrouwen.
En dan opeens ligt er een afscheidsbriefje van Hajar: 'Lieve Daan. Steeds meer in de war over wie ik eigenlijk ben, waar ik thuishoor. Het is tenslotte mijn volk. Heel erg van je gehouden Daan en hou nog van je. Maar het kan niet. Moet nadenken over ons. Zou zo graag willen dat we een toekomst hadden. Ben nog zo jong, moet het leven nog ontdekken. Zonder jou. Maar wat is dat voor leven.'
Daan is er kapot van, maar hij moet door.
Dan wordt er een Turkse jongen van het DataCare College neergeschoten, door een autochtone jongen. Daan ziet zich steeds meer genoodzaakt om te bepalen waar hij zelf staat. Bij de herdenking van de Februaristaking spreekt hij zich publiekelijk uit in een indrukwekkende speech.
Nadat Hajar geslaagd is voor haar eindexamen, ziet Daan haar een tijdje niet meer. Maar op 11 september 2001 ontmoeten ze elkaar weer. Hajar blijkt inmiddels getrouwd, met haar leraar Frans in Marokko. Maar nu ze Daan weer ziet, beseft ze dat ze zich vergist heeft. Ze vertrekt naar Marokko om de echtscheiding te regelen. En opnieuw verdwijnt ze. Daan gaat naar haar op zoek in Marokko. Hij zegt zelfs zijn baan aan het DataCare College op om voorgoed naar Marokko te gaan, in de zekerheid dat hij Hajar daar ooit zal vinden. In de tussentijd worden haar liefdesbrieven op zijn Amsterdamse adres bezorgd.

Moeilijkheid

Echt moeilijk is dit boek niet, al moet je als lezer wel even op gang komen. Het is een vol verhaal, dat snel en meeslepend wordt verteld. Hoe klassiek het gegeven ook is (Romeo en Julia), de presentatie is eigentijds en allerminst traditioneel. De lezer krijgt heel veel mee; Ankers plezier in het schrijven spat ervanaf. De lezer wordt geconfronteerd met veel gebeurtenissen en (nog steeds actuele) discussies die hem te denken zullen geven, zonder dat hij voor de voeten wordt gelopen door een moraliserende verteller.

Dimensies 

Indicatoren 

Toelichting | complicerende factoren 

Algemene vereisten 

 Bereidheid  Dit boek is geschikt voor jongeren: modern, actueel, herkenbaar, humoristisch. Maar zij moeten dan wel bereid zijn het boek een kans te geven: het duurt even voor je je draai in het verhaal hebt gevonden.    
  Interesses  Een liefdesroman (maar wel met een open einde), een boek over jeugdcultuur, over school, over cultuurverschillen, islam en integratie – deze roman sluit aan bij allerlei verschillende interesses.
  Algemene kennis  Geen bijzondere voorkennis vereist. Er komt van alles voorbij uit de jaren rond 2000 – 9/11, de Palestijnse kwestie, Prins Bernhard, het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima – maar de lezer krijgt daarbij voldoende uitleg óf kan het voor kennisgeving aannemen. 
  Specifieke literaire en culturele kennis  Er zijn geregeld verwijzingen naar o.a. de Bijbel, Max Havelaar, Harry Potter, West Side Story en diverse popmuzikanten. Het verdiept de leeservaring als die referenties herkend worden.

Vertrouwdheid met literaire stijl 

 Vocabulaire  De schrijver gebruikt een rijke variatie aan woorden: taal van de jeugd naast poëtische, bijbelse en literaire taal. Ook strooit hij met moeilijke woorden. Voor N2-lezers kan dit alles lastig zijn; advies: gewoon doorlezen.
  Zinsconstructies  Het verhaal wordt over het algemeen met vaart verteld, in afwisselend korte en lange zinnen; er is zelfs een zin van meer dan één bladzij. De lezer zal hier, vooral in het begin, aan moeten wennen.
  Stijl  De stilistische variatie is een van de grootste kwaliteiten van dit boek. Elk personage heeft z’n eigen karakteristieke stijl. Daarnaast wisselen de taal van de jeugd, onderwijskundig jargon, de taal der liefde (o.a. ontleend aan het Bijbelse Hooglied) en poëtische taal elkaar af. De verteller overgiet zijn verhaal vaak met een ironische saus. Dit alles zal N2-lezers goeddeels ontgaan (en ook niet hinderen), maar is interessant voor N4-lezers.   

Vertrouwdheid met literaire personages 

 Karakters  De hoofdpersoon, de 32-jarige geschiedenisdocent Daan Hollander, wordt in al zijn gangen op de voet gevolgd. Via hem leren we de andere personages kennen: Hajar, zijn andere leerlingen, zijn vriendenkring (leeftijdgenoten), zijn collega’s op school. Wij weten hoe hij denkt en ook hoe hij over hen denkt. 
  Aantal karakters  De personages in Daans directe omgeving zijn duidelijk. Alles bij elkaar komen er heel wat figuren voorbij in dit boek; dat maakt het soms wel ingewikkeld.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters  Daan maakt, onder invloed van zijn liefde voor Hajar, een ontwikkeling door. Pas als Hajar zich van hem afkeert, wordt hem de werkelijke omvang van zijn liefde duidelijk en daarmee ook de leegte van zijn eigen leven. Daan groeit langzaam uit tot een volwassen mens. Of de lezer deze ontwikkeling helemaal overtuigend vindt, is de vraag. De onderlinge verhoudingen tussen de karakters zijn wel duidelijk. 

Vertrouwdheid met literaire procedés 

 Spanning  De roman zal door lezers op N2 (en N3) in het begin als (te) vaag worden ervaren. Het duurt even voor de lezer door het verhaal gegrepen wordt, maar dan krijgt het hem ook goed te pakken. Aan het eind zullen – opnieuw – lezers op N2 (en N3) teleurgesteld zijn over de ontwikkelingen en vooral het open einde. 
  Chronologie  Het verhaal wordt niet chronologisch verteld. Geregeld zijn er vanuit de vertelling flashbacks, van verschillende aard (: wat hieraan voorafging én een bredere voorgeschiedenis), naast zinspelingen op het vervolg / de afloop. Deze sprongen zijn niet duidelijk gemarkeerd, waardoor het voor N2- en N3-lezers hard werken is; anderzijds wordt er zo vlot en natuurlijk verteld, dat het lezen toch bijna vanzelf gaat.  
  Verhaallijn(en)  Er is één verhaallijn: de belevenissen (en de ontwikkeling) van Daan Hollander. Alles wat er verteld wordt, is verbonden met die lijn. 
  Perspectief  De roman werkt voor het grootste deel met een personale verteller. Het perspectief ligt bij Daan Hollander: we volgen hem en zien zijn visie op mensen en gebeurtenissen. Daarnaast is er ook een alwetende verteller, die – soms hardop – commentaar levert en af en toe informatie geeft die (de niet alwetende) Daan niet kan verstrekken. Geen probleem voor de lezer, maar wel interessant om te ontdekken.
  Betekenis  N2-lezers zullen vooral de liefdesgeschiedenis waarderen, hoewel de afloop als onbevredigend wordt ervaren; ook het schoolgebeuren zal deze lezers boeien, zeker nu hun een kijkje achter de schermen van de docentenkamer wordt gegund. Lezers op N3 zullen zich ook bezighouden met de morele vragen die het boek oproept: de normen en waarden van Daan en zijn collega’s, de verboden liefdesrelatie, het integratiedebat. N4-lezers zullen daarnaast willen nadenken over de maatschappijkritische debatten in het boek, bijv. over de vernieuwingen in het onderwijs of over het doel van literatuuronderwijs. 

Relevante bronnen voor docenten

   nrc.nl | 'Een schrijver die niet te veel benoemde', necrologie door Arjen Fortuin
volkskrant.nl | recensie van Judith Janssen