Docenten Nederlands 15-18
| niveau 4 | Alles wat er was
Introductie
Hanna Bervoets (1984) schrijft romans, columns en scenario's. Ze heeft de bachelor Media en Cultuur gedaan met als specialisatie Televisie en Populaire Cultuur. Daarna deed ze een master Journalistiek en Research. Deze onderwerpen spelen ook een belangrijke rol in Alles wat er was en Efter. Beide romans spelen zich in de nabije toekomst af. Opvallend is dat Alles wat er was genomineerd is voor zowel de Opzij Literatuurprijs als de Zwarte Bladzij, de prijs voor het meest overschatte boek, die wordt uitgereikt door het satirische studentenblad Propria Cures. In 2017 heeft Bervoets met haar oeuvre de Frans Kellendonk-prijs gewonnen. Deze prijs wordt eens in de drie jaar toegekend aan een literair werk of geheel oeuvre dat getuigt van een onafhankelijke en originele kijk op de in dat werk of oeuvre behandelde maatschappelijke en existentiële problematiek.
Meer informatie over Hanna Bervoets vind je op literatuurplein.nl.
Inhoud
Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
Acht mensen komen op een zondag bijeen om opnames voor een televisieprogramma te maken. Dan klinkt er een luide knal en wordt buiten alles wit. Via de televisie wordt de boodschap verspreid ramen en deuren te sluiten en nadere instructies af te wachten. Die komen er niet, want de verbinding valt uit. Gaandeweg dringt het besef door dat ze zichzelf langere tijd zullen moeten zien te redden met het weinige voedsel dat in de school aanwezig is. Cameravrouw Lotteke verlaat als eerste de school om bij haar kind te zijn. Van haar wordt niets meer vernomen. De achtjarige Joeri krijgt een ernstig ongeluk en overlijdt, waarna ook zijn moeder Natalie en meester Kaspar de school verlaten. Ondertussen heeft Merel een pillenkokertje gevonden en houdt ze zich bezig met de vraag wie van de aanwezigen mogelijk psychotisch aan het worden is. Barry, die evenals Merel verliefd is op presentator Leo, ziet onder ogen dat zijn liefde niet beantwoord wordt en besluit op te houden met eten. Schoonmaker Kaylem en Leo eten Barry op. Merel denkt zwanger te zijn van Leo. Ze raakt steeds verwarder en gaat Kaylem zien als de aanstichter van alle kwaad. Ze doodt hem, waarna zij en Leo ook hem opeten. Als er op dag 137 geen water meer uit de kraan komt, verlaat ook Leo de school. Merel blijft alleen achter en slikt alle pillen die Leo heeft achtergelaten.
Moeilijkheid
Veel N3-lezers zullen struikelen over de ingewikkelde structuur. Daarnaast worden er veel vragen opgeroepen die niet allemaal, of slechts impliciet, beantwoord worden. N3-lezers zullen daardoor afhaken (hun kan echter ook aangeraden worden opdracht N3|1 tijdens het lezen te maken). Daar staat tegenover dat het taalgebruik niet moeilijk is en het verhaal genoeg elementen bevat om over door te denken.
De meeste lezers lezen eroverheen dat Merel zich haar zwangerschap inbeeldt. Voor een adequate interpretatie op een hoger niveau is dit een cruciaal gegeven. Opdracht N3/2 en beide N4-opdrachten gaan op deze kwestie in.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | Alles wat er was is een pittig boek en vraagt, zeker in het begin, doorzettingsvermogen van de lezer. Door de ingewikkelde structuur zullen minder ervaren lezers meteen al afhaken. |
Interesses | Interessant voor leerlingen die graag aan het denken worden gezet door wat ze lezen en geïnteresseerd zijn in de psychologie van personages. | |
Algemene kennis | Niet vereist. | |
Specifieke literaire en culturele kennis | Ervaring met a-chronologische vertelwijze is vereist. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | Geen probleem. |
Zinsconstructies | Geen probleem. | |
Stijl | Beschrijvingen van de gebeurtenissen worden afgewisseld met gedachten (die naar het einde toe verwarder worden) en beschouwingen. Interessant voor N4- en N5-lezers, maar N3-lezers zouden dat als ‘oponthoud’ kunnen ervaren. | |
Vertrouwheid met literaire personages |
Karakters | De vertelster, Merel, is de hoofdpersoon. De lezer leert de andere personages via haar kennen. |
Aantal karakters | Acht personages. Geen probleem. | |
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters | Door de extreme omstandigheden staan de personages en hun verhoudingen onder druk. De personages en de wijze waarop zij zich tot anderen verhouden ontwikkelen zich snel. Door de a-chronologische vertelwijze moet de lezer, ook die met N4 of N5, moeite doen om deze ontwikkeling goed te kunnen volgen. | |
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning | Er is weinig actie, maar doordat het verhaal erg veel open plekken heeft, zit de lezer voortdurend met vragen waar hij een antwoord op wil krijgen. In die zin is het verhaal dus zeker spannend. |
Structuur | Ingewikkeld. N3-lezers zullen hierdoor mogelijk afhaken. De hoofdstukken hebben titels als ‘Dag 91’. Binnen de hoofdstukken wisselen belevend en beschouwend ik elkaar af. In veel hoofdstukken komen bovendien flashbacks en vooruitwijzingen voor. Lezers op alle niveaus moeten zich inspannen om de fabel te reconstrueren. | |
Perspectief | Ik-perspectief vanuit Merel. Het perspectief is onbetrouwbaar doordat Merel soms vooronderstellingen koestert die niet blijken te kloppen. Bovendien raakt zij, naarmate het verhaal vordert, steeds verwarder. Pittig, ook voor gevorderde lezers. | |
Betekenis | De meeste N3-lezers zullen Alles wat er was lezen als een Wat als...- scenario: wat zou er gebeuren als het einde der tijden aanbreekt? Zij zullen zich afvragen wat zij zelf zouden doen in een dergelijke situatie. N4-lezers zullen wellicht meer oog hebben voor de meer beschouwende passages, waarin Merel aan haar (ingebeelde) ongeboren kind uitlegt hoe de wereld eruitzag vóór de knal. Dat die wereld wordt afgeschilderd als tamelijk leeg krijgt pas werkelijk betekenis als de lezer zich realiseert dat Merel zich haar zwangerschap inbeeldt: in het aanzicht van de dood wordt zij zich bewust van deze leegte en haar gemis; haar ingebeelde zwangerschap is een laatste poging om zich daar tegen teweer te stellen. Pittige materie, ook voor N4. Voor N5-lezers is de vraag interessant hoe Alles wat er was zich verhoudt tot andere post-apocalyptische verhalen. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
groene.nl | Marja Pruis, ‘Hallucinatoire trip’ (recensie), in: De Groene Amsterdammer, 13 januari 2013 volkskrant.nl | Daniëlle Serdijn, ‘Hanna Bervoets: Alles wat er was’, in: de Volkskrant, 19 januari 2013 vn.nl | Jeroen Vullings, ‘Wat de fuck echt’ (recensie), in: Vrij Nederland, 26 januari 2013 hebban.nl | ‘Hanna Bervoets: Mijn personages creëren vaak een verhaal dat hen op de been houdt’ (interview) hanta.nl | Liliane Waanders, ‘Recensie: Alles wat er was – Hanna Bervoets’ |